WEBVTT

00:00:05.837 --> 00:00:07.129
Ostateczna jazda kolejką górską.

00:00:07.129 --> 00:00:11.109
Krótka historia paliw kopalnych

00:00:12.401 --> 00:00:14.832
Wszystko zaczęło się od Wielkiego Wybuchu...

00:00:14.848 --> 00:00:15.455
Chwila...

00:00:15.455 --> 00:00:17.300
Nie musimy cofać się tak bardzo.

00:00:17.300 --> 00:00:21.272
Ziemia powstała 4,5 miliarda lat temu...

00:00:21.272 --> 00:00:22.636
Hm... wciąż za daleko.

00:00:22.636 --> 00:00:24.025
Spróbujmy w ten sposób.

00:00:24.025 --> 00:00:25.559
Jest średniowiecze.

00:00:25.559 --> 00:00:27.703
Mieszkańcom Brytanii wyczerpują się zapasy drewna na opał

00:00:27.703 --> 00:00:28.800
zaczynają palić węglem

00:00:28.800 --> 00:00:31.085
ale zużywają węgiel pochodzący z powierzchnii

00:00:31.085 --> 00:00:32.108
górnicy kopią głęboko

00:00:32.108 --> 00:00:34.183
kopalnie węgla zalewa woda

00:00:34.183 --> 00:00:37.152
Samuel Newcomen wymyśla napędzany węglem silnik parowy

00:00:37.152 --> 00:00:39.770
który wypompowuje wodę aby górnicy mogli dalej kopać

00:00:39.770 --> 00:00:42.330
James Watt ulepsza go i znajduje inne zastosowania

00:00:42.330 --> 00:00:45.582
Mamy składniki umożliwiające rewolucję przemysłową

00:00:45.582 --> 00:00:48.669
Paliwa kopalne i sposób na to by zaprząc je do pracy.

00:00:48.669 --> 00:00:50.458
Zrobił się niezły kocioł.

00:00:50.458 --> 00:00:52.106
Im głębiej, tym trudniej górnikom wydobywać węgiel.

00:00:52.106 --> 00:00:53.685
Szyny ułatwiają im zadanie.

00:00:53.685 --> 00:00:56.836
Szyny w połączeniu z silnikiem parowym dają kolej.

00:00:56.836 --> 00:00:59.150
Michael Faraday konstruuje pierwszy silnik elektryczny.

00:00:59.150 --> 00:01:00.617
Nicola Tesla odkrywa prąd zmienny.

00:01:00.663 --> 00:01:03.407
Niedługo po tym przedsiębiorstwa zaczynają

00:01:03.407 --> 00:01:05.295
produkować elektryczność spalając węgiel.

00:01:05.295 --> 00:01:09.451
Tymczasem Edwin Drake wierci pierwszy szyb naftowy w Pensylwanii

00:01:09.451 --> 00:01:13.584
a Karl Daimler konstruuje pierwszy samochód z silnikiem spalinowym

00:01:13.584 --> 00:01:16.463
Smoła węglowa i ropa stają się surowcem dla przemysłu chemicznego

00:01:16.463 --> 00:01:18.762
oraz do produkcji leków, które przedłużają życie

00:01:18.762 --> 00:01:20.513
co oznacza większy wzrost populacji.

00:01:20.513 --> 00:01:23.940
Bracia Wright konstruują pierwsze samoloty z silnikami spalinowymi

00:01:23.940 --> 00:01:27.121
Fritz Haber i Karl Bosch wytwarzają nawóz sztuczny z paliw kopalnych.

00:01:27.121 --> 00:01:28.886
Nawozy i maszyny rolnicze powodują

00:01:28.886 --> 00:01:31.868
wzrost produkcji żywności, żywiąc większą ilość ludzi.

00:01:31.868 --> 00:01:35.071
I Wojna Światowa jest pierwszym konfliktem zasilanym ropą naftową.

00:01:35.071 --> 00:01:36.688
Po niej przychodzi II Wojna Światowa

00:01:36.688 --> 00:01:38.778
a wraz z nią kierowane pociski i bomby atomowe

00:01:38.778 --> 00:01:40.675
W międzyczasie ma miejsce Wielki Kryzys

00:01:40.675 --> 00:01:42.486
po części spowodowany przez nadprodukcję.

00:01:42.486 --> 00:01:45.976
Popyt nie nadążał za zmechanizowaną produkcją.

00:01:45.976 --> 00:01:48.623
Szefownie agencji reklamowych wymyślili konsumeryzm

00:01:48.623 --> 00:01:50.707
po to by upchnąć gdzieś całą tę nadprodukcję.

00:01:50.707 --> 00:01:53.778
Lata 50-te. Agencje reklamowe używają telewizji,

00:01:53.778 --> 00:01:56.286
po to by znaleźć kolejne pokolenia konsumentów.

00:01:56.286 --> 00:01:58.468
W latach 70-tych ma miejsce kryzys naftowy.

00:01:58.468 --> 00:02:00.015
Ludzie zaczynają zdawać sobie sprawę z tego

00:02:00.015 --> 00:02:02.485
jak bardzo zależni są od ropy.

00:02:02.485 --> 00:02:06.061
W czasie kryzysu energetycznego powstaje ruch ochrony środowiska.

00:02:06.061 --> 00:02:09.514
Ale cena ropy spada i wszyscy zapominają o kolejkach na stacjach benzynowych.

00:02:09.514 --> 00:02:11.123
Ma miejsce ostateczna rozgrywka pomiędzy

00:02:11.123 --> 00:02:12.533
gospodarką rynkową i centralnie planowaną.

00:02:12.533 --> 00:02:13.654
Gospodarka rynkowa wygrywa.

00:02:13.654 --> 00:02:15.489
Żegnaj złe Imperium Sowieckie.

00:02:15.489 --> 00:02:18.855
Politycy stwierdzają, że rynek jest dobry na wszystko.

00:02:18.855 --> 00:02:20.318
Pojawiają się komputery osobiste.

00:02:20.318 --> 00:02:22.733
Globalizacja rusza z kopyta kiedy rynek zauważa,

00:02:22.733 --> 00:02:24.776
że siła robocza jest tańsza w Chinach.

00:02:24.776 --> 00:02:28.468
Nagle każdy ma komórkę ale światowa produkcja ropy hamuje.

00:02:28.468 --> 00:02:31.069
Chiny spalają połowę światowej produkcji węgla

00:02:31.069 --> 00:02:32.648
wytwarzając produkty na eksport.

00:02:32.648 --> 00:02:33.716
Ale skąd Chińczycy wezmą

00:02:33.716 --> 00:02:36.572
więcej ropy i węgla aby zasilić wzrost gospodarczy?

00:02:36.572 --> 00:02:38.546
Wszędzie problemy środowiskowe.

00:02:38.546 --> 00:02:41.146
Rosnący poziom dwutlenku węgla powoduje rekordowe upały.

00:02:41.146 --> 00:02:43.677
Coraz częściej zdarzają się powodzie i susze a oceany stają się kwaśne.

00:02:43.677 --> 00:02:45.001
Rolnictwo przemysłowe powoduje erozję

00:02:45.001 --> 00:02:47.973
25 miliardów ton gleby rocznie.

00:02:47.973 --> 00:02:49.970
Stare lasy znikają.

00:02:49.970 --> 00:02:52.989
Tempo wymierania gatunków jest tysiące razy szybciej niż normalnie.

00:02:52.989 --> 00:02:53.728
Coraz mniej wody słodkiej

00:02:53.728 --> 00:02:55.078
i jest ona zanieczyszczona.

00:02:55.078 --> 00:02:57.354
Kompanie naftowe wiercą w pełnym morzu,

00:02:57.354 --> 00:02:59.351
ponieważ łatwa ropa się skończyła.

00:02:59.351 --> 00:03:03.763
Platforma naftowa eksploduje, zanieczyszczając Zatokę Meksykańską.

00:03:03.763 --> 00:03:05.853
Produkcja przenosi się do krajów zanieczyszczających środowisko

00:03:05.853 --> 00:03:07.060
gdzie siła robocza jest tania

00:03:07.060 --> 00:03:08.825
podczas gdy USA stają się kasynem,

00:03:08.825 --> 00:03:11.797
w którym 40% gospodarki stanowi sektor finansowy.

00:03:11.797 --> 00:03:13.817
Ale Wall Street jest zadłużona po uszy

00:03:13.817 --> 00:03:15.767
banki bankrutują, bezrobocie rośnie,

00:03:15.767 --> 00:03:20.272
kredyt wyparowuje, gospodarka jest na skraju zapaści.

00:03:20.272 --> 00:03:21.480
Dobrze... Dzień dzisiejszy.

00:03:21.480 --> 00:03:23.894
Zadziwiające jest jak daleko zaszliśmy przez ostatnie dwieście lat.

00:03:23.894 --> 00:03:25.636
Tylko przez trzy pokolenia.

00:03:25.636 --> 00:03:28.167
Od początku ery przemysłowej do dziś.

00:03:28.167 --> 00:03:29.792
Ale dokąd zmierzamy?

00:03:29.792 --> 00:03:32.091
Nie możemy podwajać wciąż liczby ludności

00:03:32.091 --> 00:03:34.390
Nie możemy dłużej emitować dwutlenku węgla do atmosfery.

00:03:34.390 --> 00:03:36.410
Nie możemy dalej niszczyć gleby.

00:03:36.410 --> 00:03:38.128
Nie możemy dalej powiększać populacji i konsumpcji

00:03:38.128 --> 00:03:42.447
albo opierać naszej gospodarki na wyczerpujących się paliwach kopalnych.

00:03:42.447 --> 00:03:46.302
Nie możemy po prostu wydrukować więcej pieniędzy w celu rozwiązania kryzysu zadłużenia.

00:03:46.302 --> 00:03:49.970
To była bardzo wesoła przejażdżka ale istnieją granice.

00:03:49.970 --> 00:03:53.430
To nie koniec świata ale musimy szybko zrobić cztery rzeczy.

00:03:53.430 --> 00:03:56.727
Nauczyć się żyć bez paliw kopalnych.

00:03:56.727 --> 00:03:58.585
Przystosować się do końca wzrostu gospodarczego,

00:03:58.585 --> 00:04:00.048
takiego, jaki znaliśmy do tej pory.

00:04:00.048 --> 00:04:04.901
Wyżywić 7 miliardów ludzi i ustabilizować populację.

00:04:04.901 --> 00:04:07.966
Poradzić sobie z naszym dziedzictwem niszczenia środowiska.

00:04:07.966 --> 00:04:10.079
Pokrótce - musimy nauczyć sie żyć w ramach

00:04:10.079 --> 00:04:12.680
naturalnego budżetu surowców odnawialnych

00:04:12.680 --> 00:04:15.396
nie szybciej niż w tempie ich odnawiania.

00:04:15.396 --> 00:04:16.604
Czy potrafimy to zrobić?

00:04:16.604 --> 00:04:18.601
Nie mamy wyboru!

00:04:18.601 --> 00:04:21.317
Alternatywne źródła energii są istotne ale żadne z nich

00:04:21.317 --> 00:04:24.220
nie może zastąpić paliw kopalnych w czasie, który na pozostał.

00:04:24.220 --> 00:04:28.446
Ponadto nasz transport, energetyka i rolnictwo

00:04:28.446 --> 00:04:30.884
dostosowane są do węgla, ropy i gazu ziemnego.

00:04:30.884 --> 00:04:33.020
Przestawienie się na inne żródła energii będzie wymagało

00:04:33.020 --> 00:04:37.850
przeprojektowania miast, produkcji, opieki zdrowotnej i wielu innych rzeczy.

00:04:37.850 --> 00:04:41.403
Będziemy musieli też przemyśleć system wartości rządzący naszą kulturą.

00:04:41.403 --> 00:04:43.237
Żaden z globalnych problemów, przed którymi stoimy

00:04:43.237 --> 00:04:44.932
nie może być rozpatrywany w izolacji

00:04:44.932 --> 00:04:47.068
a niektóre z nich nie mogą być w pełni rozwiązane.

00:04:47.068 --> 00:04:50.435
Musimy przygotować się na niespodzianki.

00:04:50.435 --> 00:04:52.409
Naszym podstawowym celem jest elastyczność

00:04:52.409 --> 00:04:55.427
zdolność do parowania ciosów i poruszania się dalej.

00:04:55.427 --> 00:04:59.050
Jeśli nie zrobimy nic, wciąż czeka nas postindustrialna przyszłość

00:04:59.050 --> 00:05:00.791
ale malowana w ciemniejszych barwach.

00:05:00.791 --> 00:05:05.876
Jeśli zaplanujemy przejście, możemy żyć w społecznościach

00:05:05.876 --> 00:05:11.380
złożonych ze zdrowych, kreatywnych ludzi i ekosystemach pełnych milionów gatunków.

00:05:11.380 --> 00:05:14.979
W ten czy inny sposób bierzemy udział w przejażdżce życia.

00:05:14.979 --> 00:05:17.139
Spróbuj zrozumieć te problemy i weź się do pracy.

00:05:17.139 --> 00:05:19.850
Wszystkie ręce na pokładzie.

00:05:26.497 --> 00:05:30.908
Narracja:

00:05:31.832 --> 00:05:37.600
Ilustracje: