WEBVTT

00:00:00.086 --> 00:00:03.746
Hallo! Mijn naam is Krystian Aparta,

00:00:03.771 --> 00:00:06.793
en ik zal het hebben 
over het vertalen van terminologie.

00:00:07.800 --> 00:00:10.243
Vertalers weten

00:00:10.268 --> 00:00:13.926
dat één woord 
vele dingen kan betekenen.

00:00:13.951 --> 00:00:16.481
We kunnen een woord dus niet zomaar vertalen.

00:00:16.506 --> 00:00:20.719
We moeten eerst uitzoeken 
naar welk concept het verwijst,

00:00:20.744 --> 00:00:25.466
en vervolgens welke woorden 
voor dat concept bestaan in onze doeltaal.

00:00:26.673 --> 00:00:32.530
Gewoonlijk volstaat het
om de context te bekijken.

00:00:32.555 --> 00:00:36.500
Voor een woord als 'mouse' 
in de eerste zin hier,

00:00:36.525 --> 00:00:42.956
weten we uit de context dat het gewoon 
verwijst naar het algemene domein

00:00:42.981 --> 00:00:45.784
van kennis en ervaring met muizen.

00:00:45.849 --> 00:00:50.523
In de tweede zin verwijst het 
naar een meer gespecialiseerd domein

00:00:50.548 --> 00:00:52.856
van computerapparatuur.

00:00:53.401 --> 00:00:56.272
Als we een woord als 'mouse' 
in de eerste zin vertalen,

00:00:56.297 --> 00:00:59.518
doen we beroep op onze 
algemene kennis van de taal,

00:00:59.646 --> 00:01:05.488
en maken we een zogenaamde
'letterlijke' of 'woord-voor-woord'-vertaling.

00:01:05.830 --> 00:01:09.218
Maar bij een woord als 'muis' in de tweede zin,

00:01:09.243 --> 00:01:11.462
dat verwijst naar een gespecialiseerd domein,

00:01:11.487 --> 00:01:13.937
kunnen we niet echt letterlijk vertalen.

00:01:13.962 --> 00:01:16.580
Eerst moeten we uitzoeken...

00:01:16.890 --> 00:01:18.929
Als we niets van computers kennen,

00:01:18.954 --> 00:01:20.396
zouden we wat onderzoek moeten doen

00:01:20.421 --> 00:01:24.856
om uit te vissen hoe dit apparaat heet in onze taal.

00:01:25.496 --> 00:01:26.734
Dit is belangrijk,

00:01:26.759 --> 00:01:31.948
want zelfs als één woord in het Engels 
beide betekenissen kan hebben,

00:01:32.092 --> 00:01:38.494
dan kan de specifieke term in een vreemde taal 
een andere, niet-letterlijke vertaling hebben.

00:01:38.645 --> 00:01:43.253
In het Japans is 'mouse' 
in de betekenis van knaagdier 'nezumi',

00:01:43.333 --> 00:01:47.944
terwijl 'muis' als aanwijsapparaat 
voor een computer 'mausu' is.

00:01:47.969 --> 00:01:51.104
Je merkt dat 'mausu' en 'nezumi' 
volkomen verschillend zijn.

00:01:52.299 --> 00:01:58.302
Ik zal een woord dat naar een gespecialiseerd domein verwijst, aanduiden als een 'term'.

00:01:59.017 --> 00:02:05.876
Het is meestal eenvoudig om vast te stellen 
dat een woord of uitdrukking een term is.

00:02:06.162 --> 00:02:09.066
Termen hebben vaak een hoofdletter.

00:02:09.198 --> 00:02:14.523
Deze twee zinnen betekenen iets heel anders,

00:02:14.548 --> 00:02:17.704
en misschien hebben ze 
een andere vertaling in jouw taal.

00:02:17.729 --> 00:02:21.879
Zoals in het Spaans, waar de monumentale betekenis 
'la Gran Muralla China' is,

00:02:21.904 --> 00:02:24.655
en de letterlijke vertaling 'la pared grande',

00:02:24.680 --> 00:02:28.290
wat gewoon een muur ergens in een huis betekent.

00:02:28.323 --> 00:02:34.912
Woorden die moeilijk lijken of 'buitenlands klinken' 
zijn ook vaak termen.

00:02:34.936 --> 00:02:38.927
Als we een woord als 'velocity' of 'aperture' zien,

00:02:38.953 --> 00:02:43.065
dan zegt ons buikgevoel 
dat we het moeten opzoeken.

00:02:45.769 --> 00:02:52.785
Maar er zijn gevallen waar het moeilijk 
uit te maken is of een woord een term is.

00:02:52.809 --> 00:02:57.601
We moeten dan eerst uitzoeken 
of het als term fungeert in het Engels

00:02:57.626 --> 00:03:03.494
en dan of er een vaste vertaling is in onze doeltaal,

00:03:03.520 --> 00:03:06.416
dan wel of we onze eigen vertaling moeten maken.

00:03:06.996 --> 00:03:10.373
Ik zou graag zo'n ervaring willen delen...

00:03:10.698 --> 00:03:14.140
die zich voordeed bij het nalezen 
van de Poolse vertaling

00:03:14.156 --> 00:03:17.724
van de talk van Janna Levin 
over het geluid van het universum

00:03:17.749 --> 00:03:19.318
door Kinga Skorupska.

00:03:19.334 --> 00:03:23.755
Ik gebruik dit voorbeeld 
met toestemming van de vertaler.

00:03:24.562 --> 00:03:29.475
Op een bepaald moment 
gebruikt Janna Levin de term 'dust lanes',

00:03:29.500 --> 00:03:34.459
die in het Pools werd vertaald als 'ścieżki pyłu',

00:03:34.484 --> 00:03:38.768
een letterlijke vertaling 
die neerkomt op 'paden van stof'.

00:03:38.840 --> 00:03:43.721
Omdat Janna Levin in haar talk veel vaktaal gebruikt,

00:03:43.746 --> 00:03:48.607
was ik niet helemaal zeker 
of de letterlijke vertaling zou werken.

00:03:49.126 --> 00:03:55.104
Ik moest dus te weten komen 
of 'dust lane' een term is.

00:03:56.089 --> 00:03:58.509
Ik begon met het googlen van 
" 'dust lane' galaxy",

00:03:58.534 --> 00:04:04.928
met aanhalingstekens, 
om exact deze uitdrukking te zoeken.

00:04:05.715 --> 00:04:10.341
Ik vond dit lemma in Wikipedia 
over de Sombreronevel,

00:04:10.365 --> 00:04:15.338
dat de term 'dust lane' bevatte, 
met dezelfde betekenis.

00:04:15.723 --> 00:04:19.853
Dit bevestigde dat 'dust lane' inderdaad 
een term was in het Engels.

00:04:19.882 --> 00:04:24.191
Nu moest ik een Poolse vertaling vinden.

00:04:24.500 --> 00:04:30.498
Het eerste dat ik deed, was het Poolse lemma 
over de Sombreronevel opzoeken,

00:04:30.657 --> 00:04:34.234
dat deze zin bevatte, letterlijk vertaald als:

00:04:34.388 --> 00:04:39.734
"is gedeeltelijk afgesloten door een kring (torus) 
van niet-luminescente materie".

00:04:40.485 --> 00:04:46.984
Op dit punt leek 'torus' een goede kandidaat 
voor 'dust lane' in het Pools,

00:04:47.009 --> 00:04:50.573
maar ik was er niet zeker van of dit gewoon 
een woord was dat in dit artikel werd gebruikt,

00:04:50.598 --> 00:04:53.676
dan wel een gevestigde term in het Pools.

00:04:54.160 --> 00:04:58.576
Om dat uit te vissen, 
googelde ik opnieuw,

00:04:58.744 --> 00:05:03.251
deze keer in het Pools, naar 'torus galaktyka'.

00:05:03.744 --> 00:05:08.154
Ik vond dit Wikipedia-lemma over Seyfert-stelsels,

00:05:08.718 --> 00:05:13.678
met deze zin, letterlijk vertaald als:

00:05:13.703 --> 00:05:18.926
la la la, "dichtst in de buurt 
van de actieve kern (gekend als een stoftorus)".

00:05:19.434 --> 00:05:20.505
Voilà!

00:05:20.974 --> 00:05:24.807
Ik dacht dat ik er klaar mee was, 
en dit was mijn vertaling:

00:05:24.832 --> 00:05:30.321
'dust lane' wordt vertaald als
'torus pyłowy' of 'stofring' in het Pools.

00:05:31.020 --> 00:05:35.527
Maar toen bedacht ik dat ze wellicht 
niet zo gelijkend zijn.

00:05:35.552 --> 00:05:39.598
Want hoewel een 'lane', die meestal recht is,

00:05:39.622 --> 00:05:42.145
soms gebruikt kan worden voor iets cirkelvormigs,

00:05:42.171 --> 00:05:46.016
is een 'torus' altijd cirkelvormig.

00:05:46.294 --> 00:05:50.912
Ik moest dus uitvissen of de term 
'dust lane' in het Engels

00:05:50.937 --> 00:05:55.315
echt voor iets cirkelvormigs werd gebruikt,

00:05:55.340 --> 00:05:58.069
wat een 'torus' zou zijn.

00:06:00.007 --> 00:06:03.911
Ik keerde terug naar Google 
en zocht naar " 'dust lane' galaxy",

00:06:03.936 --> 00:06:05.872
maar deze keer zocht ik naar beelden.

00:06:05.897 --> 00:06:09.498
Het resultaat waren alleen 
deze mooie beelden van sterrenstelsels,

00:06:09.523 --> 00:06:13.411
maar niets dat mijn idee bevestigde of ontkrachtte.

00:06:14.126 --> 00:06:15.941
Vervolgens deed ik nog een opzoeking,

00:06:15.966 --> 00:06:18.775
naar " 'straight|long' dust lane" -

00:06:18.791 --> 00:06:23.203
het rechte streepje werkt als 'OF'.

00:06:24.572 --> 00:06:29.294
Dat is omdat we meestal niet 
naar cirkels refereren als 'recht' of 'lang'.

00:06:29.874 --> 00:06:34.552
Dat bracht me naar een pagina met beelden en beschrijvingen van melkwegstelsels,

00:06:34.577 --> 00:06:39.139
en één van de beschrijvingen 
bevatte de uitdrukking 'long dust lane'.

00:06:39.680 --> 00:06:44.855
Maar als ik de beschrijvingen en de beelden 
vergeleek met andere stelsels op deze pagina,

00:06:44.880 --> 00:06:51.280
zag ik dat ze allemaal nogal op elkaar leken.

00:06:51.305 --> 00:06:56.872
'Dust lane' verwees dus toch naar 
iets cirkelvormigs op al deze beelden.

00:06:57.041 --> 00:07:00.662
En zie, ik had mijn term.

00:07:00.687 --> 00:07:03.408
'Dust lane' werd vertaald als 'torus pyłowy',

00:07:03.433 --> 00:07:06.423
of letterlijk 'stofring' in het Pools.

00:07:08.000 --> 00:07:12.889
Als vertalers hebben jullie waarschijnlijk voortdurend 
met dit soort opzoekingen te maken.

00:07:12.914 --> 00:07:15.674
Maar ik wilde dit verhaal delen, want...

00:07:17.945 --> 00:07:23.127
slimmer zijn dan een talk 
die een term voor mij verstopt,

00:07:24.270 --> 00:07:30.380
is voor mij één van de spannendste onderdelen 
van het vertaalproces.

00:07:30.896 --> 00:07:32.134
Hartelijk dank.