Hallo! Mijn naam is Krystian Aparta, en ik zal het hebben over het vertalen van terminologie. Vertalers weten dat één woord vele dingen kan betekenen. We kunnen een woord dus niet zomaar vertalen. We moeten eerst uitzoeken naar welk concept het verwijst, en vervolgens welke woorden voor dat concept bestaan in onze doeltaal. Gewoonlijk volstaat het om de context te bekijken. Voor een woord als 'mouse' in de eerste zin hier, weten we uit de context dat het gewoon verwijst naar het algemene domein van kennis en ervaring met muizen. In de tweede zin verwijst het naar een meer gespecialiseerd domein van computerapparatuur. Als we een woord als 'mouse' in de eerste zin vertalen, doen we beroep op onze algemene kennis van de taal, en maken we een zogenaamde 'letterlijke' of 'woord-voor-woord'-vertaling. Maar bij een woord als 'muis' in de tweede zin, dat verwijst naar een gespecialiseerd domein, kunnen we niet echt letterlijk vertalen. Eerst moeten we uitzoeken... Als we niets van computers kennen, zouden we wat onderzoek moeten doen om uit te vissen hoe dit apparaat heet in onze taal. Dit is belangrijk, want zelfs als één woord in het Engels beide betekenissen kan hebben, dan kan de specifieke term in een vreemde taal een andere, niet-letterlijke vertaling hebben. In het Japans is 'mouse' in de betekenis van knaagdier 'nezumi', terwijl 'muis' als aanwijsapparaat voor een computer 'mausu' is. Je merkt dat 'mausu' en 'nezumi' volkomen verschillend zijn. Ik zal een woord dat naar een gespecialiseerd domein verwijst, aanduiden als een 'term'. Het is meestal eenvoudig om vast te stellen dat een woord of uitdrukking een term is. Termen hebben vaak een hoofdletter. Deze twee zinnen betekenen iets heel anders, en misschien hebben ze een andere vertaling in jouw taal. Zoals in het Spaans, waar de monumentale betekenis 'la Gran Muralla China' is, en de letterlijke vertaling 'la pared grande', wat gewoon een muur ergens in een huis betekent. Woorden die moeilijk lijken of 'buitenlands klinken' zijn ook vaak termen. Als we een woord als 'velocity' of 'aperture' zien, dan zegt ons buikgevoel dat we het moeten opzoeken. Maar er zijn gevallen waar het moeilijk uit te maken is of een woord een term is. We moeten dan eerst uitzoeken of het als term fungeert in het Engels en dan of er een vaste vertaling is in onze doeltaal, dan wel of we onze eigen vertaling moeten maken. Ik zou graag zo'n ervaring willen delen... die zich voordeed bij het nalezen van de Poolse vertaling van de talk van Janna Levin over het geluid van het universum door Kinga Skorupska. Ik gebruik dit voorbeeld met toestemming van de vertaler. Op een bepaald moment gebruikt Janna Levin de term 'dust lanes', die in het Pools werd vertaald als 'ścieżki pyłu', een letterlijke vertaling die neerkomt op 'paden van stof'. Omdat Janna Levin in haar talk veel vaktaal gebruikt, was ik niet helemaal zeker of de letterlijke vertaling zou werken. Ik moest dus te weten komen of 'dust lane' een term is. Ik begon met het googlen van " 'dust lane' galaxy", met aanhalingstekens, om exact deze uitdrukking te zoeken. Ik vond dit lemma in Wikipedia over de Sombreronevel, dat de term 'dust lane' bevatte, met dezelfde betekenis. Dit bevestigde dat 'dust lane' inderdaad een term was in het Engels. Nu moest ik een Poolse vertaling vinden. Het eerste dat ik deed, was het Poolse lemma over de Sombreronevel opzoeken, dat deze zin bevatte, letterlijk vertaald als: "is gedeeltelijk afgesloten door een kring (torus) van niet-luminescente materie". Op dit punt leek 'torus' een goede kandidaat voor 'dust lane' in het Pools, maar ik was er niet zeker van of dit gewoon een woord was dat in dit artikel werd gebruikt, dan wel een gevestigde term in het Pools. Om dat uit te vissen, googelde ik opnieuw, deze keer in het Pools, naar 'torus galaktyka'. Ik vond dit Wikipedia-lemma over Seyfert-stelsels, met deze zin, letterlijk vertaald als: la la la, "dichtst in de buurt van de actieve kern (gekend als een stoftorus)". Voilà! Ik dacht dat ik er klaar mee was, en dit was mijn vertaling: 'dust lane' wordt vertaald als 'torus pyłowy' of 'stofring' in het Pools. Maar toen bedacht ik dat ze wellicht niet zo gelijkend zijn. Want hoewel een 'lane', die meestal recht is, soms gebruikt kan worden voor iets cirkelvormigs, is een 'torus' altijd cirkelvormig. Ik moest dus uitvissen of de term 'dust lane' in het Engels echt voor iets cirkelvormigs werd gebruikt, wat een 'torus' zou zijn. Ik keerde terug naar Google en zocht naar " 'dust lane' galaxy", maar deze keer zocht ik naar beelden. Het resultaat waren alleen deze mooie beelden van sterrenstelsels, maar niets dat mijn idee bevestigde of ontkrachtte. Vervolgens deed ik nog een opzoeking, naar " 'straight|long' dust lane" - het rechte streepje werkt als 'OF'. Dat is omdat we meestal niet naar cirkels refereren als 'recht' of 'lang'. Dat bracht me naar een pagina met beelden en beschrijvingen van melkwegstelsels, en één van de beschrijvingen bevatte de uitdrukking 'long dust lane'. Maar als ik de beschrijvingen en de beelden vergeleek met andere stelsels op deze pagina, zag ik dat ze allemaal nogal op elkaar leken. 'Dust lane' verwees dus toch naar iets cirkelvormigs op al deze beelden. En zie, ik had mijn term. 'Dust lane' werd vertaald als 'torus pyłowy', of letterlijk 'stofring' in het Pools. Als vertalers hebben jullie waarschijnlijk voortdurend met dit soort opzoekingen te maken. Maar ik wilde dit verhaal delen, want... slimmer zijn dan een talk die een term voor mij verstopt, is voor mij één van de spannendste onderdelen van het vertaalproces. Hartelijk dank.