1
00:00:00,086 --> 00:00:03,746
Hallo! Mijn naam is Krystian Aparta,

2
00:00:03,771 --> 00:00:06,793
en ik zal het hebben 
over het vertalen van terminologie.

3
00:00:07,800 --> 00:00:10,243
Vertalers weten

4
00:00:10,268 --> 00:00:13,926
dat één woord 
vele dingen kan betekenen.

5
00:00:13,951 --> 00:00:16,481
We kunnen een woord dus niet zomaar vertalen.

6
00:00:16,506 --> 00:00:20,719
We moeten eerst uitzoeken 
naar welk concept het verwijst,

7
00:00:20,744 --> 00:00:25,466
en vervolgens welke woorden 
voor dat concept bestaan in onze doeltaal.

8
00:00:26,673 --> 00:00:32,530
Gewoonlijk volstaat het
om de context te bekijken.

9
00:00:32,555 --> 00:00:36,500
Voor een woord als 'mouse' 
in de eerste zin hier,

10
00:00:36,525 --> 00:00:42,956
weten we uit de context dat het gewoon 
verwijst naar het algemene domein

11
00:00:42,981 --> 00:00:45,784
van kennis en ervaring met muizen.

12
00:00:45,849 --> 00:00:50,523
In de tweede zin verwijst het 
naar een meer gespecialiseerd domein

13
00:00:50,548 --> 00:00:52,856
van computerapparatuur.

14
00:00:53,401 --> 00:00:56,272
Als we een woord als 'mouse' 
in de eerste zin vertalen,

15
00:00:56,297 --> 00:00:59,518
doen we beroep op onze 
algemene kennis van de taal,

16
00:00:59,646 --> 00:01:05,488
en maken we een zogenaamde
'letterlijke' of 'woord-voor-woord'-vertaling.

17
00:01:05,830 --> 00:01:09,218
Maar bij een woord als 'muis' in de tweede zin,

18
00:01:09,243 --> 00:01:11,462
dat verwijst naar een gespecialiseerd domein,

19
00:01:11,487 --> 00:01:13,937
kunnen we niet echt letterlijk vertalen.

20
00:01:13,962 --> 00:01:16,580
Eerst moeten we uitzoeken...

21
00:01:16,890 --> 00:01:18,929
Als we niets van computers kennen,

22
00:01:18,954 --> 00:01:20,396
zouden we wat onderzoek moeten doen

23
00:01:20,421 --> 00:01:24,856
om uit te vissen hoe dit apparaat heet in onze taal.

24
00:01:25,496 --> 00:01:26,734
Dit is belangrijk,

25
00:01:26,759 --> 00:01:31,948
want zelfs als één woord in het Engels 
beide betekenissen kan hebben,

26
00:01:32,092 --> 00:01:38,494
dan kan de specifieke term in een vreemde taal 
een andere, niet-letterlijke vertaling hebben.

27
00:01:38,645 --> 00:01:43,253
In het Japans is 'mouse' 
in de betekenis van knaagdier 'nezumi',

28
00:01:43,333 --> 00:01:47,944
terwijl 'muis' als aanwijsapparaat 
voor een computer 'mausu' is.

29
00:01:47,969 --> 00:01:51,104
Je merkt dat 'mausu' en 'nezumi' 
volkomen verschillend zijn.

30
00:01:52,299 --> 00:01:58,302
Ik zal een woord dat naar een gespecialiseerd domein verwijst, aanduiden als een 'term'.

31
00:01:59,017 --> 00:02:05,876
Het is meestal eenvoudig om vast te stellen 
dat een woord of uitdrukking een term is.

32
00:02:06,162 --> 00:02:09,066
Termen hebben vaak een hoofdletter.

33
00:02:09,198 --> 00:02:14,523
Deze twee zinnen betekenen iets heel anders,

34
00:02:14,548 --> 00:02:17,704
en misschien hebben ze 
een andere vertaling in jouw taal.

35
00:02:17,729 --> 00:02:21,879
Zoals in het Spaans, waar de monumentale betekenis 
'la Gran Muralla China' is,

36
00:02:21,904 --> 00:02:24,655
en de letterlijke vertaling 'la pared grande',

37
00:02:24,680 --> 00:02:28,290
wat gewoon een muur ergens in een huis betekent.

38
00:02:28,323 --> 00:02:34,912
Woorden die moeilijk lijken of 'buitenlands klinken' 
zijn ook vaak termen.

39
00:02:34,936 --> 00:02:38,927
Als we een woord als 'velocity' of 'aperture' zien,

40
00:02:38,953 --> 00:02:43,065
dan zegt ons buikgevoel 
dat we het moeten opzoeken.

41
00:02:45,769 --> 00:02:52,785
Maar er zijn gevallen waar het moeilijk 
uit te maken is of een woord een term is.

42
00:02:52,809 --> 00:02:57,601
We moeten dan eerst uitzoeken 
of het als term fungeert in het Engels

43
00:02:57,626 --> 00:03:03,494
en dan of er een vaste vertaling is in onze doeltaal,

44
00:03:03,520 --> 00:03:06,416
dan wel of we onze eigen vertaling moeten maken.

45
00:03:06,996 --> 00:03:10,373
Ik zou graag zo'n ervaring willen delen...

46
00:03:10,698 --> 00:03:14,140
die zich voordeed bij het nalezen 
van de Poolse vertaling

47
00:03:14,156 --> 00:03:17,724
van de talk van Janna Levin 
over het geluid van het universum

48
00:03:17,749 --> 00:03:19,318
door Kinga Skorupska.

49
00:03:19,334 --> 00:03:23,755
Ik gebruik dit voorbeeld 
met toestemming van de vertaler.

50
00:03:24,562 --> 00:03:29,475
Op een bepaald moment 
gebruikt Janna Levin de term 'dust lanes',

51
00:03:29,500 --> 00:03:34,459
die in het Pools werd vertaald als 'ścieżki pyłu',

52
00:03:34,484 --> 00:03:38,768
een letterlijke vertaling 
die neerkomt op 'paden van stof'.

53
00:03:38,840 --> 00:03:43,721
Omdat Janna Levin in haar talk veel vaktaal gebruikt,

54
00:03:43,746 --> 00:03:48,607
was ik niet helemaal zeker 
of de letterlijke vertaling zou werken.

55
00:03:49,126 --> 00:03:55,104
Ik moest dus te weten komen 
of 'dust lane' een term is.

56
00:03:56,089 --> 00:03:58,509
Ik begon met het googlen van 
" 'dust lane' galaxy",

57
00:03:58,534 --> 00:04:04,928
met aanhalingstekens, 
om exact deze uitdrukking te zoeken.

58
00:04:05,715 --> 00:04:10,341
Ik vond dit lemma in Wikipedia 
over de Sombreronevel,

59
00:04:10,365 --> 00:04:15,338
dat de term 'dust lane' bevatte, 
met dezelfde betekenis.

60
00:04:15,723 --> 00:04:19,853
Dit bevestigde dat 'dust lane' inderdaad 
een term was in het Engels.

61
00:04:19,882 --> 00:04:24,191
Nu moest ik een Poolse vertaling vinden.

62
00:04:24,500 --> 00:04:30,498
Het eerste dat ik deed, was het Poolse lemma 
over de Sombreronevel opzoeken,

63
00:04:30,657 --> 00:04:34,234
dat deze zin bevatte, letterlijk vertaald als:

64
00:04:34,388 --> 00:04:39,734
"is gedeeltelijk afgesloten door een kring (torus) 
van niet-luminescente materie".

65
00:04:40,485 --> 00:04:46,984
Op dit punt leek 'torus' een goede kandidaat 
voor 'dust lane' in het Pools,

66
00:04:47,009 --> 00:04:50,573
maar ik was er niet zeker van of dit gewoon 
een woord was dat in dit artikel werd gebruikt,

67
00:04:50,598 --> 00:04:53,676
dan wel een gevestigde term in het Pools.

68
00:04:54,160 --> 00:04:58,576
Om dat uit te vissen, 
googelde ik opnieuw,

69
00:04:58,744 --> 00:05:03,251
deze keer in het Pools, naar 'torus galaktyka'.

70
00:05:03,744 --> 00:05:08,154
Ik vond dit Wikipedia-lemma over Seyfert-stelsels,

71
00:05:08,718 --> 00:05:13,678
met deze zin, letterlijk vertaald als:

72
00:05:13,703 --> 00:05:18,926
la la la, "dichtst in de buurt 
van de actieve kern (gekend als een stoftorus)".

73
00:05:19,434 --> 00:05:20,505
Voilà!

74
00:05:20,974 --> 00:05:24,807
Ik dacht dat ik er klaar mee was, 
en dit was mijn vertaling:

75
00:05:24,832 --> 00:05:30,321
'dust lane' wordt vertaald als
'torus pyłowy' of 'stofring' in het Pools.

76
00:05:31,020 --> 00:05:35,527
Maar toen bedacht ik dat ze wellicht 
niet zo gelijkend zijn.

77
00:05:35,552 --> 00:05:39,598
Want hoewel een 'lane', die meestal recht is,

78
00:05:39,622 --> 00:05:42,145
soms gebruikt kan worden voor iets cirkelvormigs,

79
00:05:42,171 --> 00:05:46,016
is een 'torus' altijd cirkelvormig.

80
00:05:46,294 --> 00:05:50,912
Ik moest dus uitvissen of de term 
'dust lane' in het Engels

81
00:05:50,937 --> 00:05:55,315
echt voor iets cirkelvormigs werd gebruikt,

82
00:05:55,340 --> 00:05:58,069
wat een 'torus' zou zijn.

83
00:06:00,007 --> 00:06:03,911
Ik keerde terug naar Google 
en zocht naar " 'dust lane' galaxy",

84
00:06:03,936 --> 00:06:05,872
maar deze keer zocht ik naar beelden.

85
00:06:05,897 --> 00:06:09,498
Het resultaat waren alleen 
deze mooie beelden van sterrenstelsels,

86
00:06:09,523 --> 00:06:13,411
maar niets dat mijn idee bevestigde of ontkrachtte.

87
00:06:14,126 --> 00:06:15,941
Vervolgens deed ik nog een opzoeking,

88
00:06:15,966 --> 00:06:18,775
naar " 'straight|long' dust lane" -

89
00:06:18,791 --> 00:06:23,203
het rechte streepje werkt als 'OF'.

90
00:06:24,572 --> 00:06:29,294
Dat is omdat we meestal niet 
naar cirkels refereren als 'recht' of 'lang'.

91
00:06:29,874 --> 00:06:34,552
Dat bracht me naar een pagina met beelden en beschrijvingen van melkwegstelsels,

92
00:06:34,577 --> 00:06:39,139
en één van de beschrijvingen 
bevatte de uitdrukking 'long dust lane'.

93
00:06:39,680 --> 00:06:44,855
Maar als ik de beschrijvingen en de beelden 
vergeleek met andere stelsels op deze pagina,

94
00:06:44,880 --> 00:06:51,280
zag ik dat ze allemaal nogal op elkaar leken.

95
00:06:51,305 --> 00:06:56,872
'Dust lane' verwees dus toch naar 
iets cirkelvormigs op al deze beelden.

96
00:06:57,041 --> 00:07:00,662
En zie, ik had mijn term.

97
00:07:00,687 --> 00:07:03,408
'Dust lane' werd vertaald als 'torus pyłowy',

98
00:07:03,433 --> 00:07:06,423
of letterlijk 'stofring' in het Pools.

99
00:07:08,000 --> 00:07:12,889
Als vertalers hebben jullie waarschijnlijk voortdurend 
met dit soort opzoekingen te maken.

100
00:07:12,914 --> 00:07:15,674
Maar ik wilde dit verhaal delen, want...

101
00:07:17,945 --> 00:07:23,127
slimmer zijn dan een talk 
die een term voor mij verstopt,

102
00:07:24,270 --> 00:07:30,380
is voor mij één van de spannendste onderdelen 
van het vertaalproces.

103
00:07:30,896 --> 00:07:32,134
Hartelijk dank.