0:00:00.086,0:00:03.746
Hallo! Mijn naam is Krystian Aparta,

0:00:03.771,0:00:06.793
en ik zal het hebben [br]over het vertalen van terminologie.

0:00:07.800,0:00:10.243
Vertalers weten

0:00:10.268,0:00:13.926
dat één woord [br]vele dingen kan betekenen.

0:00:13.951,0:00:16.481
We kunnen een woord dus niet zomaar vertalen.

0:00:16.506,0:00:20.719
We moeten eerst uitzoeken [br]naar welk concept het verwijst,

0:00:20.744,0:00:25.466
en vervolgens welke woorden [br]voor dat concept bestaan in onze doeltaal.

0:00:26.673,0:00:32.530
Gewoonlijk volstaat het[br]om de context te bekijken.

0:00:32.555,0:00:36.500
Voor een woord als 'mouse' [br]in de eerste zin hier,

0:00:36.525,0:00:42.956
weten we uit de context dat het gewoon [br]verwijst naar het algemene domein

0:00:42.981,0:00:45.784
van kennis en ervaring met muizen.

0:00:45.849,0:00:50.523
In de tweede zin verwijst het [br]naar een meer gespecialiseerd domein

0:00:50.548,0:00:52.856
van computerapparatuur.

0:00:53.401,0:00:56.272
Als we een woord als 'mouse' [br]in de eerste zin vertalen,

0:00:56.297,0:00:59.518
doen we beroep op onze [br]algemene kennis van de taal,

0:00:59.646,0:01:05.488
en maken we een zogenaamde[br]'letterlijke' of 'woord-voor-woord'-vertaling.

0:01:05.830,0:01:09.218
Maar bij een woord als 'muis' in de tweede zin,

0:01:09.243,0:01:11.462
dat verwijst naar een gespecialiseerd domein,

0:01:11.487,0:01:13.937
kunnen we niet echt letterlijk vertalen.

0:01:13.962,0:01:16.580
Eerst moeten we uitzoeken...

0:01:16.890,0:01:18.929
Als we niets van computers kennen,

0:01:18.954,0:01:20.396
zouden we wat onderzoek moeten doen

0:01:20.421,0:01:24.856
om uit te vissen hoe dit apparaat heet in onze taal.

0:01:25.496,0:01:26.734
Dit is belangrijk,

0:01:26.759,0:01:31.948
want zelfs als één woord in het Engels [br]beide betekenissen kan hebben,

0:01:32.092,0:01:38.494
dan kan de specifieke term in een vreemde taal [br]een andere, niet-letterlijke vertaling hebben.

0:01:38.645,0:01:43.253
In het Japans is 'mouse' [br]in de betekenis van knaagdier 'nezumi',

0:01:43.333,0:01:47.944
terwijl 'muis' als aanwijsapparaat [br]voor een computer 'mausu' is.

0:01:47.969,0:01:51.104
Je merkt dat 'mausu' en 'nezumi' [br]volkomen verschillend zijn.

0:01:52.299,0:01:58.302
Ik zal een woord dat naar een gespecialiseerd domein verwijst, aanduiden als een 'term'.

0:01:59.017,0:02:05.876
Het is meestal eenvoudig om vast te stellen [br]dat een woord of uitdrukking een term is.

0:02:06.162,0:02:09.066
Termen hebben vaak een hoofdletter.

0:02:09.198,0:02:14.523
Deze twee zinnen betekenen iets heel anders,

0:02:14.548,0:02:17.704
en misschien hebben ze [br]een andere vertaling in jouw taal.

0:02:17.729,0:02:21.879
Zoals in het Spaans, waar de monumentale betekenis [br]'la Gran Muralla China' is,

0:02:21.904,0:02:24.655
en de letterlijke vertaling 'la pared grande',

0:02:24.680,0:02:28.290
wat gewoon een muur ergens in een huis betekent.

0:02:28.323,0:02:34.912
Woorden die moeilijk lijken of 'buitenlands klinken' [br]zijn ook vaak termen.

0:02:34.936,0:02:38.927
Als we een woord als 'velocity' of 'aperture' zien,

0:02:38.953,0:02:43.065
dan zegt ons buikgevoel [br]dat we het moeten opzoeken.

0:02:45.769,0:02:52.785
Maar er zijn gevallen waar het moeilijk [br]uit te maken is of een woord een term is.

0:02:52.809,0:02:57.601
We moeten dan eerst uitzoeken [br]of het als term fungeert in het Engels

0:02:57.626,0:03:03.494
en dan of er een vaste vertaling is in onze doeltaal,

0:03:03.520,0:03:06.416
dan wel of we onze eigen vertaling moeten maken.

0:03:06.996,0:03:10.373
Ik zou graag zo'n ervaring willen delen...

0:03:10.698,0:03:14.140
die zich voordeed bij het nalezen [br]van de Poolse vertaling

0:03:14.156,0:03:17.724
van de talk van Janna Levin [br]over het geluid van het universum

0:03:17.749,0:03:19.318
door Kinga Skorupska.

0:03:19.334,0:03:23.755
Ik gebruik dit voorbeeld [br]met toestemming van de vertaler.

0:03:24.562,0:03:29.475
Op een bepaald moment [br]gebruikt Janna Levin de term 'dust lanes',

0:03:29.500,0:03:34.459
die in het Pools werd vertaald als 'ścieżki pyłu',

0:03:34.484,0:03:38.768
een letterlijke vertaling [br]die neerkomt op 'paden van stof'.

0:03:38.840,0:03:43.721
Omdat Janna Levin in haar talk veel vaktaal gebruikt,

0:03:43.746,0:03:48.607
was ik niet helemaal zeker [br]of de letterlijke vertaling zou werken.

0:03:49.126,0:03:55.104
Ik moest dus te weten komen [br]of 'dust lane' een term is.

0:03:56.089,0:03:58.509
Ik begon met het googlen van [br]" 'dust lane' galaxy",

0:03:58.534,0:04:04.928
met aanhalingstekens, [br]om exact deze uitdrukking te zoeken.

0:04:05.715,0:04:10.341
Ik vond dit lemma in Wikipedia [br]over de Sombreronevel,

0:04:10.365,0:04:15.338
dat de term 'dust lane' bevatte, [br]met dezelfde betekenis.

0:04:15.723,0:04:19.853
Dit bevestigde dat 'dust lane' inderdaad [br]een term was in het Engels.

0:04:19.882,0:04:24.191
Nu moest ik een Poolse vertaling vinden.

0:04:24.500,0:04:30.498
Het eerste dat ik deed, was het Poolse lemma [br]over de Sombreronevel opzoeken,

0:04:30.657,0:04:34.234
dat deze zin bevatte, letterlijk vertaald als:

0:04:34.388,0:04:39.734
"is gedeeltelijk afgesloten door een kring (torus) [br]van niet-luminescente materie".

0:04:40.485,0:04:46.984
Op dit punt leek 'torus' een goede kandidaat [br]voor 'dust lane' in het Pools,

0:04:47.009,0:04:50.573
maar ik was er niet zeker van of dit gewoon [br]een woord was dat in dit artikel werd gebruikt,

0:04:50.598,0:04:53.676
dan wel een gevestigde term in het Pools.

0:04:54.160,0:04:58.576
Om dat uit te vissen, [br]googelde ik opnieuw,

0:04:58.744,0:05:03.251
deze keer in het Pools, naar 'torus galaktyka'.

0:05:03.744,0:05:08.154
Ik vond dit Wikipedia-lemma over Seyfert-stelsels,

0:05:08.718,0:05:13.678
met deze zin, letterlijk vertaald als:

0:05:13.703,0:05:18.926
la la la, "dichtst in de buurt [br]van de actieve kern (gekend als een stoftorus)".

0:05:19.434,0:05:20.505
Voilà!

0:05:20.974,0:05:24.807
Ik dacht dat ik er klaar mee was, [br]en dit was mijn vertaling:

0:05:24.832,0:05:30.321
'dust lane' wordt vertaald als[br]'torus pyłowy' of 'stofring' in het Pools.

0:05:31.020,0:05:35.527
Maar toen bedacht ik dat ze wellicht [br]niet zo gelijkend zijn.

0:05:35.552,0:05:39.598
Want hoewel een 'lane', die meestal recht is,

0:05:39.622,0:05:42.145
soms gebruikt kan worden voor iets cirkelvormigs,

0:05:42.171,0:05:46.016
is een 'torus' altijd cirkelvormig.

0:05:46.294,0:05:50.912
Ik moest dus uitvissen of de term [br]'dust lane' in het Engels

0:05:50.937,0:05:55.315
echt voor iets cirkelvormigs werd gebruikt,

0:05:55.340,0:05:58.069
wat een 'torus' zou zijn.

0:06:00.007,0:06:03.911
Ik keerde terug naar Google [br]en zocht naar " 'dust lane' galaxy",

0:06:03.936,0:06:05.872
maar deze keer zocht ik naar beelden.

0:06:05.897,0:06:09.498
Het resultaat waren alleen [br]deze mooie beelden van sterrenstelsels,

0:06:09.523,0:06:13.411
maar niets dat mijn idee bevestigde of ontkrachtte.

0:06:14.126,0:06:15.941
Vervolgens deed ik nog een opzoeking,

0:06:15.966,0:06:18.775
naar " 'straight|long' dust lane" -

0:06:18.791,0:06:23.203
het rechte streepje werkt als 'OF'.

0:06:24.572,0:06:29.294
Dat is omdat we meestal niet [br]naar cirkels refereren als 'recht' of 'lang'.

0:06:29.874,0:06:34.552
Dat bracht me naar een pagina met beelden en beschrijvingen van melkwegstelsels,

0:06:34.577,0:06:39.139
en één van de beschrijvingen [br]bevatte de uitdrukking 'long dust lane'.

0:06:39.680,0:06:44.855
Maar als ik de beschrijvingen en de beelden [br]vergeleek met andere stelsels op deze pagina,

0:06:44.880,0:06:51.280
zag ik dat ze allemaal nogal op elkaar leken.

0:06:51.305,0:06:56.872
'Dust lane' verwees dus toch naar [br]iets cirkelvormigs op al deze beelden.

0:06:57.041,0:07:00.662
En zie, ik had mijn term.

0:07:00.687,0:07:03.408
'Dust lane' werd vertaald als 'torus pyłowy',

0:07:03.433,0:07:06.423
of letterlijk 'stofring' in het Pools.

0:07:08.000,0:07:12.889
Als vertalers hebben jullie waarschijnlijk voortdurend [br]met dit soort opzoekingen te maken.

0:07:12.914,0:07:15.674
Maar ik wilde dit verhaal delen, want...

0:07:17.945,0:07:23.127
slimmer zijn dan een talk [br]die een term voor mij verstopt,

0:07:24.270,0:07:30.380
is voor mij één van de spannendste onderdelen [br]van het vertaalproces.

0:07:30.896,0:07:32.134
Hartelijk dank.