1
00:00:00,000 --> 00:00:32,947
Mówią, że aby zostać poetą,
trzeba choć raz zejść do piekła.

2
00:00:32,982 --> 00:00:35,785
Gdy pierwszy raz weszłam do więzienia

3
00:00:35,785 --> 00:00:45,073
nie zdziwił mnie ciągły trzask
kłódek, drzwi i krat

4
00:00:45,108 --> 00:00:49,066
ani nic, co wcześniej sobie wyobrażałam.

5
00:00:49,101 --> 00:00:53,889
Może dlatego, że to więzienie znajduje się
na dość otwartej przestrzeni.

6
00:00:53,924 --> 00:00:56,459
Widać niebo.

7
00:00:56,494 --> 00:01:00,072
Widać latające mewy i wydaje ci się,
że obok jest morze,

8
00:01:00,107 --> 00:01:03,095
że jesteś blisko plaży.

9
00:01:03,130 --> 00:01:10,215
Ale tak naprawdę mewy przylatują
na pobliskie wysypisko śmieci.

10
00:01:10,250 --> 00:01:16,851
Weszłam dalej i zobaczyłam
więźniów na korytarzach.

11
00:01:16,886 --> 00:01:21,066
Zdałam sobie sprawę, że równie dobrze

12
00:01:21,101 --> 00:01:24,685
mogłabym to być ja.

13
00:01:24,720 --> 00:01:31,222
Mieć inną przeszłość, otoczenie, los.

14
00:01:31,257 --> 00:01:38,609
Bo nikt nie wybiera miejsca,
w którym się rodzi.

15
00:01:40,000 --> 00:01:43,463
W 2009 zaproszono mnie 
do udziału w projekcie

16
00:01:43,498 --> 00:01:48,830
Uniwersytetu Narodowego
z San Martín, w więzieniu nr 48,

17
00:01:48,865 --> 00:01:52,085
gdzie miałam poprowadzić
warsztaty literackie.

18
00:01:52,120 --> 00:01:58,530
Służba więzienna odstąpiła
część terenu więzienia,

19
00:01:58,565 --> 00:02:04,507
na którym postawiono
pawilon uniwersytecki.

20
00:02:04,542 --> 00:02:07,230
Podczas pierwszego spotkania z więźniami

21
00:02:07,265 --> 00:02:10,775
spytałam ich, dlaczego poprosili
o warsztaty literackie.

22
00:02:10,810 --> 00:02:14,356
Powiedzieli, że chcieli przelać na papier

23
00:02:14,391 --> 00:02:19,887
wszystko, czego nie mogli 
powiedzieć ani zrobić.

24
00:02:19,922 --> 00:02:26,239
Wtedy zdecydowałam, 
że wprowadzę do więzienia poezję.

25
00:02:26,274 --> 00:02:30,009
Spytałam, co o tym sądzą

26
00:02:30,044 --> 00:02:31,750
i czy wiedzą, czym jest poezja.

27
00:02:31,785 --> 00:02:38,347
Nikt nie miał pojęcia.

28
00:02:38,382 --> 00:02:42,521
Poza tym uświadomili mi, 
że te warsztaty nie były tylko

29
00:02:42,556 --> 00:02:45,740
dla więźniów z wyższym wykształceniem,

30
00:02:45,775 --> 00:02:49,456
ale dla wszystkich

31
00:02:49,491 --> 00:02:53,113
Wtedy powiedziałam, 
że aby zacząć te warsztaty,

32
00:02:53,148 --> 00:02:56,600
potrzebuję narzędzia,
którym wszyscy dysponujemy.

33
00:02:56,635 --> 00:02:59,716
Tym narzędziem był język.

34
00:02:59,751 --> 00:03:05,918
Mieliśmy więc język, pracownię.
Mogliśmy tworzyć poezję.

35
00:03:05,953 --> 00:03:11,799
Ale nie przewidziałam, że nie wszyscy
mają taki sam poziom wiedzy.

36
00:03:11,834 --> 00:03:16,845
Niektórzy nie skończyli nawet podstawówki.

37
00:03:16,880 --> 00:03:22,275
Wielu umiało pisać tylko
literami drukowanymi,

38
00:03:24,310 --> 00:03:27,852
a i to nie szło im zbyt sprawnie.

39
00:03:27,887 --> 00:03:35,336
Szukaliśmy więc wierszy
krótkich, ale treściwych.

40
00:03:35,371 --> 00:03:38,977
Czytaliśmy jeden za drugim

41
00:03:39,012 --> 00:03:44,812
i zdawaliśmy sobie sprawę,

42
00:03:44,847 --> 00:03:47,519
że poezja zrywa z wszelką logiką

43
00:03:47,554 --> 00:03:51,004
i tworzy nowy system.

44
00:03:51,039 --> 00:03:54,768
Zerwanie z logiką języka jest także
zerwaniem z logiką systemu,

45
00:03:54,803 --> 00:03:58,755
do którego są przyzwyczajeni.

46
00:03:58,790 --> 00:04:04,143
Wtedy pojawił się nowy system,
nowe zasady,

47
00:04:04,178 --> 00:04:09,628
które szybko uświadomiły im,

48
00:04:09,663 --> 00:04:14,941
że poprzez poezję mogą wyrazić
wszystko, co zechcą.

49
00:04:20,382 --> 00:04:26,240
Mówią, że aby zostać poetą
trzeba choć raz zejść do piekła,

50
00:04:26,275 --> 00:04:30,994
a oni żyją w nim na co dzień.

51
00:04:31,029 --> 00:04:35,199
Jeden z nich powiedział raz:
"W więzieniu nigdy nie śpisz,

52
00:04:35,234 --> 00:04:41,316
nie możesz nawet zamknąć oczu".

53
00:04:41,351 --> 00:04:46,147
Wtedy zareagowałam tak jak teraz

54
00:04:46,182 --> 00:04:52,179
i po chwili ciszy odpowiedziałam:
"to właśnie jest poezja".

55
00:04:52,214 --> 00:04:57,349
Mają to wszystko w zasięgu ręki.

56
00:04:57,349 --> 00:05:01,699
To, że nie nigdy śpią, wywołuje strach.

57
00:05:01,699 --> 00:05:07,629
To właśnie poezja.

58
00:05:07,629 --> 00:05:12,156
Zanurzyliśmy się więc w tym piekle,

59
00:05:12,156 --> 00:05:15,646
skacząc wprost do siódmego kręgu.

60
00:05:15,646 --> 00:05:19,474
W tym siódmym kręgu, tak nam bliskim,

61
00:05:19,474 --> 00:05:23,402
nauczyli się, że ściany mogą znikać,

62
00:05:23,402 --> 00:05:28,319
okna krzyczeć, że można 
schować się wśród cieni.

63
00:05:31,849 --> 00:05:35,951
Po zakończeniu pierwszego roku warsztatów

64
00:05:35,951 --> 00:05:38,559
zorganizowaliśmy przyjęcie,

65
00:05:38,559 --> 00:05:41,132
żeby uczcić to,

66
00:05:41,132 --> 00:05:44,312
w co włożyliśmy tyle serca.

67
00:05:44,312 --> 00:05:49,370
Zaprosiliśmy bliskich i władze uczelni.

68
00:05:49,370 --> 00:05:53,214
Jedynym zadaniem więźniów 
było przeczytanie wiersza,

69
00:05:53,214 --> 00:05:59,211
odebranie dyplomu, 
potem brawa i to wszystko.

70
00:06:01,234 --> 00:06:11,844
To, czym chcę się z wami podzielić
to moment, w którym ci mężczyźni,

71
00:06:11,844 --> 00:06:14,603
niektórzy ogromni,

72
00:06:14,603 --> 00:06:19,994
niektórzy bardzo młodzi,
ale przepełnieni dumą

73
00:06:19,994 --> 00:06:25,230
trzymali kartki roztrzęsieni
i spoceni jak dzieci

74
00:06:25,230 --> 00:06:30,713
i drżącym głosem czytali swoje wiersze,

75
00:06:32,447 --> 00:06:41,927
uświadomił mi,
że wielu z nich po raz pierwszy

76
00:06:41,927 --> 00:06:45,843
dostało za coś brawa.

77
00:06:49,064 --> 00:06:52,844
Są rzeczy, których w więzieniu
nie można robić.

78
00:06:52,844 --> 00:06:57,922
Nie można marzyć ani płakać.

79
00:06:57,922 --> 00:07:02,518
Niektóre słowa są zakazane,
takie jak "czas",

80
00:07:02,518 --> 00:07:07,477
"przyszłość", "pragnienie".

81
00:07:07,477 --> 00:07:12,946
Ale my odważyliśmy się marzyć,

82
00:07:12,946 --> 00:07:17,522
bo postanowiliśmy, że napiszą książkę.

83
00:07:17,522 --> 00:07:21,796
Nie tylko ją napisali, ale też wydali

84
00:07:21,796 --> 00:07:24,566
pod koniec 2010 roku.

85
00:07:24,566 --> 00:07:27,722
Zrobiliśmy drugie podejście.

86
00:07:27,722 --> 00:07:31,021
Napisali i wydali kolejną książkę

87
00:07:31,021 --> 00:07:34,615
pod koniec zeszłego roku.

88
00:07:37,439 --> 00:07:40,469
Z tygodnia na tydzień widzę,

89
00:07:40,469 --> 00:07:47,035
jak stają się innymi ludźmi.

90
00:07:47,035 --> 00:07:51,499
Dzięki słowom zyskują godność,
której nie znali,

91
00:07:51,499 --> 00:07:53,721
a nawet nie umieli sobie wyobrazić.

92
00:07:53,721 --> 00:07:57,844
Nie wiedzieli o jej istnieniu.

93
00:07:59,254 --> 00:08:05,515
Na warsztatach, w naszym piekle,

94
00:08:05,515 --> 00:08:08,857
otwieramy serca

95
00:08:08,857 --> 00:08:11,562
i dajemy wszystko co mamy,
co tylko możemy.

96
00:08:11,562 --> 00:08:13,671
Wszyscy, bez wyjątku.

97
00:08:13,671 --> 00:08:17,963
Dzięki temu każdy czuje,
że choć trochę

98
00:08:17,963 --> 00:08:21,896
przyczynia się do poprawy
sytuacji społeczeństwa,

99
00:08:21,896 --> 00:08:30,101
w którym dla wielu
więzienie jest jedynym losem.

100
00:08:32,293 --> 00:08:38,263
Pamiętam słowa wielkiego poety

101
00:08:38,263 --> 00:08:44,771
z naszych więziennych warsztatów,
Nicolása Dorado:

102
00:08:48,850 --> 00:08:55,590
"Potrzebuję nieskończonej nici,
aby zszyć tę wielką ranę".

103
00:08:55,590 --> 00:09:01,170
To właśnie poezja zszywa te rany.

104
00:09:01,170 --> 00:09:06,789
Otwiera drzwi, jest jak lustro.

105
00:09:06,789 --> 00:09:09,972
Tworzy lustro, którym jest wiersz.

106
00:09:09,972 --> 00:09:13,844
Więźniowie rozpoznają siebie,
przeglądają się w wierszu,

107
00:09:13,844 --> 00:09:19,472
piszą o tym, kim są, są tym, o czym piszą.

108
00:09:19,472 --> 00:09:25,326
Aby pisać, muszą poddać się chwili,

109
00:09:25,326 --> 00:09:29,571
niezwykłej wolności, jaką daje pisanie.

110
00:09:29,571 --> 00:09:32,778
Muszą wejść do swoich umysłów
i poszukać tej odrobiny wolności,

111
00:09:32,778 --> 00:09:37,015
której nikt nie może
im odebrać, kiedy piszą.

112
00:09:37,015 --> 00:09:41,458
To uświadamia im, że wolność jest możliwa

113
00:09:41,458 --> 00:09:44,794
nawet w więzieniu, a jedyną kratą

114
00:09:44,794 --> 00:09:50,065
w naszej wspaniałej przestrzeni 
jest słowo "krata",

115
00:09:50,065 --> 00:09:54,538
i że wszyscy w naszym piekle 
płoniemy ze szczęścia,

116
00:09:54,538 --> 00:09:58,456
gdy zapala się lont słowa.

117
00:09:58,456 --> 00:10:25,209
(Brawa)

118
00:10:25,209 --> 00:10:33,099
Opowiedziałam wam o więzieniu,
o tym czego doświadczam,

119
00:10:33,099 --> 00:10:36,804
co sprawia mi radość
i że zmieniam się razem z nimi.

120
00:10:36,804 --> 00:10:42,207
Ale chciałabym, żebyście mogli
poczuć, przeżyć,

121
00:10:42,207 --> 00:10:45,478
doświadczyć, choć przez kilka sekund,

122
00:10:45,478 --> 00:10:52,378
tego, co mnie cieszy
i czyni mnie tym, kim jestem.

123
00:10:52,378 --> 00:11:01,819
(Brawa)

124
00:11:01,819 --> 00:11:06,644
"Serce przeżuwa łzy czasu

125
00:11:06,644 --> 00:11:08,901
oślepione tym światłem

126
00:11:08,901 --> 00:11:12,409
skrywa bieg istnienia,

127
00:11:12,409 --> 00:11:14,616
gdzie płyną obrazy,

128
00:11:14,616 --> 00:11:17,406
walczy, nie pozwala odejść.

129
00:11:17,406 --> 00:11:21,124
Serce pęka pod ciężarem
smutnych spojrzeń,

130
00:11:21,124 --> 00:11:24,597
galopuje w burzach podsycających ogień,

131
00:11:24,597 --> 00:11:27,779
unosi pierś zapadającą się ze wstydu

132
00:11:27,779 --> 00:11:31,087
wie, że nie wystarczy czytać i egzystować,

133
00:11:31,087 --> 00:11:34,791
pragnie także widzieć nieskończony błękit.

134
00:11:34,791 --> 00:11:38,267
Serce zatrzymuje się, by pomyśleć,

135
00:11:38,267 --> 00:11:41,322
walczy, by nie wpaść w zwyczajność,

136
00:11:41,322 --> 00:11:45,145
uczy się kochać, nie raniąc,

137
00:11:45,145 --> 00:11:48,937
oddycha słońcem, dodając odwagi,

138
00:11:48,937 --> 00:11:53,065
oddaje się, dociera do rozsądku.

139
00:11:53,065 --> 00:11:56,383
Serce walczy wśród bagien,

140
00:11:56,383 --> 00:11:59,346
otacza zaświaty,

141
00:11:59,346 --> 00:12:03,434
pada bez sił i nie poddaje się bez walki,

142
00:12:03,434 --> 00:12:05,979
gdy nierówne kroki upojenia

143
00:12:05,979 --> 00:12:07,671
budzą

144
00:12:07,671 --> 00:12:09,540
budzą spokój".

145
00:12:09,540 --> 00:12:11,897
Jestem Martín Bustamante.

146
00:12:11,897 --> 00:12:15,817
Odbywam wyrok 
w więzieniu nr 48 w San Martín.

147
00:12:15,817 --> 00:12:18,414
Dziś jestem na zwolnieniu warunkowym.

148
00:12:18,414 --> 00:12:21,314
Poezja i literatura

149
00:12:21,314 --> 00:12:22,412
zmieniły moje życie.

150
00:12:22,412 --> 00:12:23,214
Dziękuję.
(Brawa)

151
00:12:23,214 --> 00:12:24,715
Dziękuję

152
00:12:24,715 --> 00:12:28,385
(Brawa)