0:00:00.000,0:00:32.947
Mówią, że aby zostać poetą,[br]trzeba choć raz zejść do piekła.

0:00:32.982,0:00:35.785
Gdy pierwszy raz weszłam do więzienia

0:00:35.785,0:00:45.073
nie zdziwił mnie ciągły trzask[br]kłódek, drzwi i krat

0:00:45.108,0:00:49.066
ani nic, co wcześniej sobie wyobrażałam.

0:00:49.101,0:00:53.889
Może dlatego, że to więzienie znajduje się[br]na dość otwartej przestrzeni.

0:00:53.924,0:00:56.459
Widać niebo.

0:00:56.494,0:01:00.072
Widać latające mewy i wydaje ci się,[br]że obok jest morze,

0:01:00.107,0:01:03.095
że jesteś blisko plaży.

0:01:03.130,0:01:10.215
Ale tak naprawdę mewy przylatują[br]na pobliskie wysypisko śmieci.

0:01:10.250,0:01:16.851
Weszłam dalej i zobaczyłam[br]więźniów na korytarzach.

0:01:16.886,0:01:21.066
Zdałam sobie sprawę, że równie dobrze

0:01:21.101,0:01:24.685
mogłabym to być ja.

0:01:24.720,0:01:31.222
Mieć inną przeszłość, otoczenie, los.

0:01:31.257,0:01:38.609
Bo nikt nie wybiera miejsca,[br]w którym się rodzi.

0:01:40.000,0:01:43.463
W 2009 zaproszono mnie [br]do udziału w projekcie

0:01:43.498,0:01:48.830
Uniwersytetu Narodowego[br]z San Martín, w więzieniu nr 48,

0:01:48.865,0:01:52.085
gdzie miałam poprowadzić[br]warsztaty literackie.

0:01:52.120,0:01:58.530
Służba więzienna odstąpiła[br]część terenu więzienia,

0:01:58.565,0:02:04.507
na którym postawiono[br]pawilon uniwersytecki.

0:02:04.542,0:02:07.230
Podczas pierwszego spotkania z więźniami

0:02:07.265,0:02:10.775
spytałam ich, dlaczego poprosili[br]o warsztaty literackie.

0:02:10.810,0:02:14.356
Powiedzieli, że chcieli przelać na papier

0:02:14.391,0:02:19.887
wszystko, czego nie mogli [br]powiedzieć ani zrobić.

0:02:19.922,0:02:26.239
Wtedy zdecydowałam, [br]że wprowadzę do więzienia poezję.

0:02:26.274,0:02:30.009
Spytałam, co o tym sądzą

0:02:30.044,0:02:31.750
i czy wiedzą, czym jest poezja.

0:02:31.785,0:02:38.347
Nikt nie miał pojęcia.

0:02:38.382,0:02:42.521
Poza tym uświadomili mi, [br]że te warsztaty nie były tylko

0:02:42.556,0:02:45.740
dla więźniów z wyższym wykształceniem,

0:02:45.775,0:02:49.456
ale dla wszystkich

0:02:49.491,0:02:53.113
Wtedy powiedziałam, [br]że aby zacząć te warsztaty,

0:02:53.148,0:02:56.600
potrzebuję narzędzia,[br]którym wszyscy dysponujemy.

0:02:56.635,0:02:59.716
Tym narzędziem był język.

0:02:59.751,0:03:05.918
Mieliśmy więc język, pracownię.[br]Mogliśmy tworzyć poezję.

0:03:05.953,0:03:11.799
Ale nie przewidziałam, że nie wszyscy[br]mają taki sam poziom wiedzy.

0:03:11.834,0:03:16.845
Niektórzy nie skończyli nawet podstawówki.

0:03:16.880,0:03:22.275
Wielu umiało pisać tylko[br]literami drukowanymi,

0:03:24.310,0:03:27.852
a i to nie szło im zbyt sprawnie.

0:03:27.887,0:03:35.336
Szukaliśmy więc wierszy[br]krótkich, ale treściwych.

0:03:35.371,0:03:38.977
Czytaliśmy jeden za drugim

0:03:39.012,0:03:44.812
i zdawaliśmy sobie sprawę,

0:03:44.847,0:03:47.519
że poezja zrywa z wszelką logiką

0:03:47.554,0:03:51.004
i tworzy nowy system.

0:03:51.039,0:03:54.768
Zerwanie z logiką języka jest także[br]zerwaniem z logiką systemu,

0:03:54.803,0:03:58.755
do którego są przyzwyczajeni.

0:03:58.790,0:04:04.143
Wtedy pojawił się nowy system,[br]nowe zasady,

0:04:04.178,0:04:09.628
które szybko uświadomiły im,

0:04:09.663,0:04:14.941
że poprzez poezję mogą wyrazić[br]wszystko, co zechcą.

0:04:20.382,0:04:26.240
Mówią, że aby zostać poetą[br]trzeba choć raz zejść do piekła,

0:04:26.275,0:04:30.994
a oni żyją w nim na co dzień.

0:04:31.029,0:04:35.199
Jeden z nich powiedział raz:[br]"W więzieniu nigdy nie śpisz,

0:04:35.234,0:04:41.316
nie możesz nawet zamknąć oczu".

0:04:41.351,0:04:46.147
Wtedy zareagowałam tak jak teraz

0:04:46.182,0:04:52.179
i po chwili ciszy odpowiedziałam:[br]"to właśnie jest poezja".

0:04:52.214,0:04:57.349
Mają to wszystko w zasięgu ręki.

0:04:57.349,0:05:01.699
To, że nie nigdy śpią, wywołuje strach.

0:05:01.699,0:05:07.629
To właśnie poezja.

0:05:07.629,0:05:12.156
Zanurzyliśmy się więc w tym piekle,

0:05:12.156,0:05:15.646
skacząc wprost do siódmego kręgu.

0:05:15.646,0:05:19.474
W tym siódmym kręgu, tak nam bliskim,

0:05:19.474,0:05:23.402
nauczyli się, że ściany mogą znikać,

0:05:23.402,0:05:28.319
okna krzyczeć, że można [br]schować się wśród cieni.

0:05:31.849,0:05:35.951
Po zakończeniu pierwszego roku warsztatów

0:05:35.951,0:05:38.559
zorganizowaliśmy przyjęcie,

0:05:38.559,0:05:41.132
żeby uczcić to,

0:05:41.132,0:05:44.312
w co włożyliśmy tyle serca.

0:05:44.312,0:05:49.370
Zaprosiliśmy bliskich i władze uczelni.

0:05:49.370,0:05:53.214
Jedynym zadaniem więźniów [br]było przeczytanie wiersza,

0:05:53.214,0:05:59.211
odebranie dyplomu, [br]potem brawa i to wszystko.

0:06:01.234,0:06:11.844
To, czym chcę się z wami podzielić[br]to moment, w którym ci mężczyźni,

0:06:11.844,0:06:14.603
niektórzy ogromni,

0:06:14.603,0:06:19.994
niektórzy bardzo młodzi,[br]ale przepełnieni dumą

0:06:19.994,0:06:25.230
trzymali kartki roztrzęsieni[br]i spoceni jak dzieci

0:06:25.230,0:06:30.713
i drżącym głosem czytali swoje wiersze,

0:06:32.447,0:06:41.927
uświadomił mi,[br]że wielu z nich po raz pierwszy

0:06:41.927,0:06:45.843
dostało za coś brawa.

0:06:49.064,0:06:52.844
Są rzeczy, których w więzieniu[br]nie można robić.

0:06:52.844,0:06:57.922
Nie można marzyć ani płakać.

0:06:57.922,0:07:02.518
Niektóre słowa są zakazane,[br]takie jak "czas",

0:07:02.518,0:07:07.477
"przyszłość", "pragnienie".

0:07:07.477,0:07:12.946
Ale my odważyliśmy się marzyć,

0:07:12.946,0:07:17.522
bo postanowiliśmy, że napiszą książkę.

0:07:17.522,0:07:21.796
Nie tylko ją napisali, ale też wydali

0:07:21.796,0:07:24.566
pod koniec 2010 roku.

0:07:24.566,0:07:27.722
Zrobiliśmy drugie podejście.

0:07:27.722,0:07:31.021
Napisali i wydali kolejną książkę

0:07:31.021,0:07:34.615
pod koniec zeszłego roku.

0:07:37.439,0:07:40.469
Z tygodnia na tydzień widzę,

0:07:40.469,0:07:47.035
jak stają się innymi ludźmi.

0:07:47.035,0:07:51.499
Dzięki słowom zyskują godność,[br]której nie znali,

0:07:51.499,0:07:53.721
a nawet nie umieli sobie wyobrazić.

0:07:53.721,0:07:57.844
Nie wiedzieli o jej istnieniu.

0:07:59.254,0:08:05.515
Na warsztatach, w naszym piekle,

0:08:05.515,0:08:08.857
otwieramy serca

0:08:08.857,0:08:11.562
i dajemy wszystko co mamy,[br]co tylko możemy.

0:08:11.562,0:08:13.671
Wszyscy, bez wyjątku.

0:08:13.671,0:08:17.963
Dzięki temu każdy czuje,[br]że choć trochę

0:08:17.963,0:08:21.896
przyczynia się do poprawy[br]sytuacji społeczeństwa,

0:08:21.896,0:08:30.101
w którym dla wielu[br]więzienie jest jedynym losem.

0:08:32.293,0:08:38.263
Pamiętam słowa wielkiego poety

0:08:38.263,0:08:44.771
z naszych więziennych warsztatów,[br]Nicolása Dorado:

0:08:48.850,0:08:55.590
"Potrzebuję nieskończonej nici,[br]aby zszyć tę wielką ranę".

0:08:55.590,0:09:01.170
To właśnie poezja zszywa te rany.

0:09:01.170,0:09:06.789
Otwiera drzwi, jest jak lustro.

0:09:06.789,0:09:09.972
Tworzy lustro, którym jest wiersz.

0:09:09.972,0:09:13.844
Więźniowie rozpoznają siebie,[br]przeglądają się w wierszu,

0:09:13.844,0:09:19.472
piszą o tym, kim są, są tym, o czym piszą.

0:09:19.472,0:09:25.326
Aby pisać, muszą poddać się chwili,

0:09:25.326,0:09:29.571
niezwykłej wolności, jaką daje pisanie.

0:09:29.571,0:09:32.778
Muszą wejść do swoich umysłów[br]i poszukać tej odrobiny wolności,

0:09:32.778,0:09:37.015
której nikt nie może[br]im odebrać, kiedy piszą.

0:09:37.015,0:09:41.458
To uświadamia im, że wolność jest możliwa

0:09:41.458,0:09:44.794
nawet w więzieniu, a jedyną kratą

0:09:44.794,0:09:50.065
w naszej wspaniałej przestrzeni [br]jest słowo "krata",

0:09:50.065,0:09:54.538
i że wszyscy w naszym piekle [br]płoniemy ze szczęścia,

0:09:54.538,0:09:58.456
gdy zapala się lont słowa.

0:09:58.456,0:10:25.209
(Brawa)

0:10:25.209,0:10:33.099
Opowiedziałam wam o więzieniu,[br]o tym czego doświadczam,

0:10:33.099,0:10:36.804
co sprawia mi radość[br]i że zmieniam się razem z nimi.

0:10:36.804,0:10:42.207
Ale chciałabym, żebyście mogli[br]poczuć, przeżyć,

0:10:42.207,0:10:45.478
doświadczyć, choć przez kilka sekund,

0:10:45.478,0:10:52.378
tego, co mnie cieszy[br]i czyni mnie tym, kim jestem.

0:10:52.378,0:11:01.819
(Brawa)

0:11:01.819,0:11:06.644
"Serce przeżuwa łzy czasu

0:11:06.644,0:11:08.901
oślepione tym światłem

0:11:08.901,0:11:12.409
skrywa bieg istnienia,

0:11:12.409,0:11:14.616
gdzie płyną obrazy,

0:11:14.616,0:11:17.406
walczy, nie pozwala odejść.

0:11:17.406,0:11:21.124
Serce pęka pod ciężarem[br]smutnych spojrzeń,

0:11:21.124,0:11:24.597
galopuje w burzach podsycających ogień,

0:11:24.597,0:11:27.779
unosi pierś zapadającą się ze wstydu

0:11:27.779,0:11:31.087
wie, że nie wystarczy czytać i egzystować,

0:11:31.087,0:11:34.791
pragnie także widzieć nieskończony błękit.

0:11:34.791,0:11:38.267
Serce zatrzymuje się, by pomyśleć,

0:11:38.267,0:11:41.322
walczy, by nie wpaść w zwyczajność,

0:11:41.322,0:11:45.145
uczy się kochać, nie raniąc,

0:11:45.145,0:11:48.937
oddycha słońcem, dodając odwagi,

0:11:48.937,0:11:53.065
oddaje się, dociera do rozsądku.

0:11:53.065,0:11:56.383
Serce walczy wśród bagien,

0:11:56.383,0:11:59.346
otacza zaświaty,

0:11:59.346,0:12:03.434
pada bez sił i nie poddaje się bez walki,

0:12:03.434,0:12:05.979
gdy nierówne kroki upojenia

0:12:05.979,0:12:07.671
budzą

0:12:07.671,0:12:09.540
budzą spokój".

0:12:09.540,0:12:11.897
Jestem Martín Bustamante.

0:12:11.897,0:12:15.817
Odbywam wyrok [br]w więzieniu nr 48 w San Martín.

0:12:15.817,0:12:18.414
Dziś jestem na zwolnieniu warunkowym.

0:12:18.414,0:12:21.314
Poezja i literatura

0:12:21.314,0:12:22.412
zmieniły moje życie.

0:12:22.412,0:12:23.214
Dziękuję.[br](Brawa)

0:12:23.214,0:12:24.715
Dziękuję

0:12:24.715,0:12:28.385
(Brawa)