1
00:00:00,000 --> 00:00:02,000
Koha fluturon.

2
00:00:02,000 --> 00:00:04,000
Faktikisht bëhen gati 20 vjetë që kur desha

3
00:00:04,000 --> 00:00:08,000
të risistemoj rrugën me të cilën ne përdorim informacionin,

4
00:00:08,000 --> 00:00:11,000
rrugën sipas së cilës ne punojmë tok -- që kur shpika World Wide Web-in.

5
00:00:11,000 --> 00:00:14,000
Sot, pas 20 vjetësh, në TED,

6
00:00:14,000 --> 00:00:18,000
dëshiroj të lyp ndihmën tuaj për një risistemim të ri.

7
00:00:19,000 --> 00:00:23,000
Pra, duke iu kthyer 1989-s,

8
00:00:23,000 --> 00:00:26,000
shkrojta një memo ku rekomandoja sistemin global të hiperteksteve.

9
00:00:26,000 --> 00:00:29,000
Askush nuk bëri gjë me të, pak a shumë.

10
00:00:29,000 --> 00:00:33,000
Por, 18 muaj më vonë -- kështu e kanë risitë --

11
00:00:33,000 --> 00:00:37,000
shefi im më thotë se mund të merresha me të jashtë programit,

12
00:00:37,000 --> 00:00:39,000
si një lloj projekti zbavitës,

13
00:00:39,000 --> 00:00:41,000
sa për të vënë në provë një kompjuter të ri që morëm.

14
00:00:41,000 --> 00:00:44,000
E kështu më la kohë që të programoja.

15
00:00:44,000 --> 00:00:49,000
E kështu, sajova se si do të dukej HTML-ja pak a shumë:

16
00:00:49,000 --> 00:00:52,000
protokollin për hipertekste, HTTP-në

17
00:00:52,000 --> 00:00:55,000
idenë e URL-ve -- emrat e gjërave

18
00:00:55,000 --> 00:00:57,000
që fillonin me HTTP.

19
00:00:57,000 --> 00:00:59,000
Shkrova kodin dhe e botova.

20
00:00:59,000 --> 00:01:01,000
Pse e bëra?

21
00:01:01,000 --> 00:01:03,000
Në thelb, nga zhgënjimi.

22
00:01:03,000 --> 00:01:07,000
Më ishin ngritur nervat -- punoja si inxhinier software-esh

23
00:01:07,000 --> 00:01:09,000
në këtë laborator të stërmadh, shumë tërheqës,

24
00:01:09,000 --> 00:01:11,000
me plot njerëz të ardhur nga krejt bota.

25
00:01:11,000 --> 00:01:14,000
Që kishin prurë me vete lloj-lloj kompjuterash të ndryshëm.

26
00:01:14,000 --> 00:01:17,000
Që kishin lloj-lloj formatesh të ndryshëm të dhënash.

27
00:01:17,000 --> 00:01:19,000
Lloj-lloj formatesh, lloj-lloj sistemesh për dokumente.

28
00:01:19,000 --> 00:01:22,000
Kështu pra, në gjithë atë larmi,

29
00:01:22,000 --> 00:01:24,000
po të më duhej të konceptoja se si të krijoja diçka

30
00:01:24,000 --> 00:01:26,000
nga copa prej njërës dhe copa prej tjetrës,

31
00:01:26,000 --> 00:01:30,000
gjithçka që vëzhgoja, lypte të lidhesha me një makinë të re,

32
00:01:30,000 --> 00:01:32,000
më duhej të xhiroja një program të ri,

33
00:01:32,000 --> 00:01:37,000
dhe informacionin që kërkoja do ta gjeja nën një format të ri të dhënash.

34
00:01:37,000 --> 00:01:39,000
Dhe krejt këto ishin të papërputhshme.

35
00:01:39,000 --> 00:01:41,000
Të ngrinte vërtet nervat.

36
00:01:41,000 --> 00:01:43,000
Gjithë ai potencial i bllokuar.

37
00:01:43,000 --> 00:01:46,000
Në fakt, në krejt këto disqe kish dokumente.

38
00:01:46,000 --> 00:01:49,000
Ndaj po t'i mendonit krejt ato si

39
00:01:49,000 --> 00:01:54,000
pjesë të një sistemi të madh virtual dokumentimi në qiell të hapët,

40
00:01:54,000 --> 00:01:56,000
le të themi në Internet,

41
00:01:56,000 --> 00:01:58,000
jeta do të ishte shumë e lehtë.

42
00:01:58,000 --> 00:02:02,000
E pra, pasi të vjen një ide si kjo, të ha përbrenda

43
00:02:02,000 --> 00:02:04,000
dhe, edhe pse bota nuk e lexon shënimin tuaj --

44
00:02:04,000 --> 00:02:07,000
në fakt e lexoi, këtë e mësuam pasi vdiq, kopjen e tij.

45
00:02:07,000 --> 00:02:10,000
Kish shënuar me laps në qoshe, "E turbullt, por nxitëse".

46
00:02:10,000 --> 00:02:12,000
(Të qeshura)

47
00:02:12,000 --> 00:02:16,000
Në përgjithësi qe e vështirë -- qe vërtet e zorshme të shpjegoje

48
00:02:16,000 --> 00:02:18,000
se ç'ishte web-i.

49
00:02:18,000 --> 00:02:20,000
Është vështirë t'ua shpjegosh njerëzve sot që qe e vështirë atëherë.

50
00:02:20,000 --> 00:02:23,000
OK, kur filloi TED-i, por deri atëherë nuk kish web

51
00:02:23,000 --> 00:02:26,000
ndaj gjërat si klikimi nuk kishin të njëjtin kuptim.

52
00:02:26,000 --> 00:02:28,000
Mund t'i tregoj dikujt një copë hiperteksti,

53
00:02:28,000 --> 00:02:30,000
një faqe që përmban lidhje,

54
00:02:30,000 --> 00:02:34,000
dhe klikojmë mbi lidhjen dhe buuum -- do të dalë një tjetër faqe hipertekst.

55
00:02:34,000 --> 00:02:36,000
Jo kushedi çë.

56
00:02:36,000 --> 00:02:39,000
Dihet që këtë e kishim parë -- hiperteksti përdorej në CD-ROM-e.

57
00:02:39,000 --> 00:02:42,000
Vështirësia qe t'i bëje ata ta përfytyronin:

58
00:02:42,000 --> 00:02:46,000
pra, përfytyroni që lidhja mund të shpinte

59
00:02:46,000 --> 00:02:48,000
praktikisht te çfarëdo dokumenti që mund të sillnit në mendje.

60
00:02:49,000 --> 00:02:53,000
Ky qe pra hopi që qe shumë i vështirë për t'u bërë nga njerëzit.

61
00:02:53,000 --> 00:02:55,000
Por ja që disa ia dolën.

62
00:02:55,000 --> 00:02:58,000
Po, qe e vështirë të shpjegohej, por lindi një lëvizje në bazë.

63
00:02:59,000 --> 00:03:03,000
Dhe kjo qe çka e bëri më tepër zbavitëse.

64
00:03:03,000 --> 00:03:05,000
Kjo qe gjëja më ngazëlluese,

65
00:03:05,000 --> 00:03:07,000
jo teknologjia, jo ç'bënë njerëzit me të,

66
00:03:07,000 --> 00:03:09,000
por vetë bashkësia, fryma e krejt këtyre njerëzve

67
00:03:09,000 --> 00:03:11,000
që u bënë tok, përmes email-esh.

68
00:03:11,000 --> 00:03:13,000
Kështu qe atëherë.

69
00:03:13,000 --> 00:03:16,000
E dini çfarë? Qe zbavitëse, por kështu është sërish pikërisht tani, pak a shumë.

70
00:03:16,000 --> 00:03:18,000
I kërkova gjithkujt, pak a shumë, të vinin nën këtë gjë dokumentet e tyre --

71
00:03:18,000 --> 00:03:21,000
U thashë, "A mund t'i vendosni dokumentet tuaj në këtë gjënë e rrjetit?"

72
00:03:21,000 --> 00:03:24,000
Dhe ashtu bëtë.

73
00:03:24,000 --> 00:03:25,000
Faleminderit.

74
00:03:25,000 --> 00:03:27,000
Qe kënaqësi, apo jo?

75
00:03:27,000 --> 00:03:29,000
Dua të them që qe goxha interesante

76
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
ngaqë pamë se gjërat që ndodhin me rrjetin

77
00:03:31,000 --> 00:03:33,000
na lanë vërtet pa frymë.

78
00:03:33,000 --> 00:03:35,000
Na doli shumë më thellë se sa mund ta përfytyronin në fillim

79
00:03:35,000 --> 00:03:37,000
kur sajuam site-in e vockël web fillestar

80
00:03:37,000 --> 00:03:39,000
me të cilin ia filluam.

81
00:03:39,000 --> 00:03:42,000
Tani dua që të vendosni të dhënat tuaja në web.

82
00:03:42,000 --> 00:03:46,000
Del se ka ende një potencial të stërmadh të bllokuar.

83
00:03:46,000 --> 00:03:48,000
Të ngre nervat fakti që ende

84
00:03:48,000 --> 00:03:52,000
nuk kemi të dhëna në web si të dhëna.

85
00:03:52,000 --> 00:03:54,000
Ç'doni të thoni me të dhëna? Ku është ndryshimi -- dokumente, të dhëna?

86
00:03:54,000 --> 00:03:57,000
Dokumentet i lexoni, kështu?

87
00:03:57,000 --> 00:04:00,000
Pak a shumë, i lexoni, mund të ndiqni lidhjet në to, dhe kaq është.

88
00:04:00,000 --> 00:04:02,000
Të dhënat -- me një kompjuter mund të bëni gjithë llojet e gjërave.

89
00:04:02,000 --> 00:04:08,000
Kush ka qenë këtu ose e ka parë fjalën e Hans Rosling-ut?

90
00:04:08,000 --> 00:04:12,000
Një nga më të mirët -- po, e kanë parë plot vetë --

91
00:04:12,000 --> 00:04:14,000
një nga fjalët më të mira në TED Talks.

92
00:04:14,000 --> 00:04:16,000
Hansi realizoi këtë paraqitje

93
00:04:16,000 --> 00:04:21,000
në të cilën tregonte, për vende të ndryshme, me ngjyra të ndryshme --

94
00:04:21,000 --> 00:04:24,000
në njërin bosht tregonte shkallët e të ardhurave

95
00:04:24,000 --> 00:04:27,000
dhe në tjetrin vdekshmërinë foshnjore, dhe kjo në progres kohor.

96
00:04:27,000 --> 00:04:31,000
Pra, ai i mori këto të dhëna dhe krijoi një paraqitje

97
00:04:31,000 --> 00:04:34,000
që shkundi mjaft mite që kanë njerëzit

98
00:04:34,000 --> 00:04:38,000
mbi anët ekonomike në vendet në zhvillim.

99
00:04:38,000 --> 00:04:40,000
Krijoi një diapozitiv paksa si ky.

100
00:04:40,000 --> 00:04:42,000
Që i kish nën të krejt të dhënat

101
00:04:42,000 --> 00:04:45,000
OK, të dhënat janë ngjyrë kafe, në kutiza, dhe të mërzitshme,

102
00:04:45,000 --> 00:04:47,000
kështu i mendojmë të dhënat, apo jo?

103
00:04:47,000 --> 00:04:50,000
Ngaqë të dhënat nuk mund t'i përdorni në vetvete

104
00:04:50,000 --> 00:04:54,000
Por në fakt, të dhënat drejtojnë një pjesë shumë të madhe nga çka ngjet në jetën tonë

105
00:04:54,000 --> 00:04:57,000
dhe kjo ndodh ngaqë dikush i merr këto të dhëna dhe bën diçka me to.

106
00:04:57,000 --> 00:04:59,000
Në rastin tonë, Hansi grumbulloi të dhëna

107
00:04:59,000 --> 00:05:04,000
që i pat gjetur prej krejt llojeve të site-eve web të Kombeve të Bashkuara.

108
00:05:04,000 --> 00:05:06,000
I grumbulloi,

109
00:05:06,000 --> 00:05:09,000
i ndërthuri në diçka më interesante se sa copat origjinale

110
00:05:09,000 --> 00:05:14,000
dhe ia furnizoi këtij programi,

111
00:05:14,000 --> 00:05:16,000
që mendoj se e ka krijuar i biri, fillimisht,

112
00:05:16,000 --> 00:05:19,000
dhe prodhoi këtë paraqitje të mrekullueshme.

113
00:05:19,000 --> 00:05:21,000
Dhe Hansi nënvizoi një ide

114
00:05:21,000 --> 00:05:25,000
duke thënë, "Dëgjoni, pasja e shumë të dhënave është vërtet shumë e rëndësishme."

115
00:05:25,000 --> 00:05:28,000
Dhe u gëzova kur e pashë në mbrëmjen e djeshme

116
00:05:28,000 --> 00:05:32,000
duke thënë, me forcë, "Pasja e shumë të dhënave është vërtet shumë e rëndësishme."

117
00:05:32,000 --> 00:05:34,000
Kështu që dua ta shpini mendjen

118
00:05:34,000 --> 00:05:38,000
jo thjesht te dy copa të dhënash të lidhura mes tyre, apo gjashtë siç bëri ai,

119
00:05:38,000 --> 00:05:43,000
por të mendoni mbi një botë ku gjithkush ka vënë të dhëna në web

120
00:05:43,000 --> 00:05:45,000
që kështu, praktikisht gjithçka që mund të përfytyroni, të gjendet në web.

121
00:05:45,000 --> 00:05:47,000
Dhe t'i quani këto mandej të dhëna të lidhura.

122
00:05:47,000 --> 00:05:49,000
Teknologjia është të dhëna të lidhura, dhe kjo është tejet e thjeshtë.

123
00:05:49,000 --> 00:05:53,000
Nëse doni të vendosni diçka në web ka tre rregulla:

124
00:05:53,000 --> 00:05:56,000
gjëja e parë janë ata emrat me HTTP --

125
00:05:56,000 --> 00:05:58,000
ato gjërat që fillojnë me "http:" --

126
00:05:58,000 --> 00:06:02,000
i përdorim jo më thjesht për dokumente,

127
00:06:02,000 --> 00:06:04,000
i përdorim për gjërat mbi të cilat flasin dokumentet.

128
00:06:04,000 --> 00:06:06,000
I përdorim për njerëz, i përdorim për vende,

129
00:06:06,000 --> 00:06:10,000
i përdorim për produktet tuaja, i përdorim për veprimtari.

130
00:06:10,000 --> 00:06:14,000
Krejt gjërat e konceptueshme kanë tani emra që fillojnë me HTTP.

131
00:06:14,000 --> 00:06:19,000
Rregulli i dytë, po qe se marr një nga këta emra HTTP dhe kërkoj rreth tij

132
00:06:19,000 --> 00:06:21,000
pra përdor rrjetin për të, duke prurë të dhëna

133
00:06:21,000 --> 00:06:23,000
përmes përdorimit të protokollit HTTP në web,

134
00:06:23,000 --> 00:06:26,000
do të marr si përgjigje disa të dhëna në një format standard

135
00:06:26,000 --> 00:06:31,000
që janë pak a shumë të dobishme, e që dikush mund të dojë të dijë

136
00:06:31,000 --> 00:06:33,000
rreth asaj gjëje, rreth asaj veprimtarie.

137
00:06:33,000 --> 00:06:35,000
Kush qe në veprimtari? Çfarëdo gjëje rreth atij personi,

138
00:06:35,000 --> 00:06:37,000
ku ka lindur, ç'gjëra i pëlqejnë.

139
00:06:37,000 --> 00:06:39,000
Pra rregulli i dytë është që siguroj të dhëna të rëndësishme.

140
00:06:39,000 --> 00:06:43,000
Rregulli i tretë është që kur i siguroj ato të dhëna

141
00:06:43,000 --> 00:06:46,000
s'bëhet fjalë për gjatësinë dhe peshën, apo se ku ka lindur dikush,

142
00:06:46,000 --> 00:06:48,000
aty ka marrëdhënie.

143
00:06:48,000 --> 00:06:50,000
Të dhënat përmbajnë marrëdhënie.

144
00:06:50,000 --> 00:06:52,000
Interesante, të dhënat përmbajnë marrëdhënie.

145
00:06:52,000 --> 00:06:56,000
Ky person ka lindur në Berlin, Berlini bie në Gjermani.

146
00:06:56,000 --> 00:06:59,000
Dhe kur ka marrëdhënie, kurdo që shprehet një marrëdhënie,

147
00:06:59,000 --> 00:07:02,000
gjësë tjetër që lidhet aty

148
00:07:02,000 --> 00:07:06,000
ka një nga këta emrat që fillojnë me HTTP.

149
00:07:06,000 --> 00:07:08,000
Kështu që mund të vazhdoj e të kërkoj për këtë gjënë.

150
00:07:08,000 --> 00:07:11,000
Pra kërkoj mbi një person -- mund të kërkoj për vendin ku ka lindur

151
00:07:11,000 --> 00:07:14,000
Mund të kërkoj për zonën ku gjendet, qytetin ku gjendet,

152
00:07:14,000 --> 00:07:17,000
popullsinë e tij, e me radhë.

153
00:07:17,000 --> 00:07:19,000
Pra mund të shfletoj rreth tij.

154
00:07:19,000 --> 00:07:21,000
Kjo është pra, vërtet.

155
00:07:21,000 --> 00:07:23,000
Kjo do me thënë të dhëna të lidhura.

156
00:07:23,000 --> 00:07:26,000
Para ca vitesh shkrova artikullin me titull "Të dhëna të Lidhura"

157
00:07:26,000 --> 00:07:30,000
dhe pak pas kësaj, zuri fill.

158
00:07:30,000 --> 00:07:34,000
Ideja e të dhënave të lidhura është që kemi shumë, kemi plot

159
00:07:34,000 --> 00:07:36,000
nga ato kutitë që kish Hansi,

160
00:07:36,000 --> 00:07:38,000
prej nga mbijnë plot, shumë, shumë fare gjëra.

161
00:07:38,000 --> 00:07:41,000
Jo thjesht krejt një grup bimësh të tjera.

162
00:07:41,000 --> 00:07:43,000
Jo thjesht një rrënjë që ushqen një bimë,

163
00:07:43,000 --> 00:07:46,000
por për secilën nga këto bimë, çfarëdo qoftë --

164
00:07:46,000 --> 00:07:49,000
një paraqitje, një analizë, dikush kërkon rregullsira te të dhënat --

165
00:07:49,000 --> 00:07:52,000
ulen e vëzhgojnë krejt të dhënat

166
00:07:52,000 --> 00:07:54,000
për t'i lidhur bashkë,

167
00:07:54,000 --> 00:07:56,000
Dhe gjëja vërtet e rëndësishme me të dhënat

168
00:07:56,000 --> 00:07:58,000
është që sa më shumë gjëra lidhni tok, aq më të fuqishme janë.

169
00:07:58,000 --> 00:08:00,000
Pra, të dhëna të lidhura.

170
00:08:00,000 --> 00:08:02,000
Memja zuri të përhapej.

171
00:08:02,000 --> 00:08:06,000
Dhe, pa humbur kohë, Chris Bizer i Freie Universitat-it në Berlin

172
00:08:06,000 --> 00:08:08,000
që qe ndër të parët në krijim gjërasht interesentea,

173
00:08:08,000 --> 00:08:10,000
vuri re se Wikipedia --

174
00:08:10,000 --> 00:08:13,000
e njihni Wikipedia-n, enciklopedinë online

175
00:08:13,000 --> 00:08:15,000
me plot dokumente interesante brenda.

176
00:08:15,000 --> 00:08:19,000
Pra, në këto dokumente, ka katrorë të veckël, kutiza të vogla.

177
00:08:19,000 --> 00:08:22,000
Dhe në shumicën e këtyre kutizave me informacion, ka të dhëna.

178
00:08:22,000 --> 00:08:26,000
Kështu që ai shkroi një program për t'i marrë këto të dhëna nga Wikipedia,

179
00:08:26,000 --> 00:08:28,000
dhe për t'i vendosur në një grumbull të dhënash të lidhura

180
00:08:28,000 --> 00:08:31,000
në web, që e quajti dbpedia.

181
00:08:31,000 --> 00:08:35,000
Dbpedia në këtë paraqitje tregohet nga reja blu në mes

182
00:08:35,000 --> 00:08:37,000
dhe po të kërkoni lidhur me Berlinin,

183
00:08:37,000 --> 00:08:39,000
do të shihni që ka re të tjera me të dhëna

184
00:08:39,000 --> 00:08:42,000
të cilat edhe këto përmbajnë gjëra rreth Berlinit, dhe janë të lidhura tok.

185
00:08:42,000 --> 00:08:45,000
Pra po të merrni nga dbpedia të dhëna rreth Berlinit,

186
00:08:45,000 --> 00:08:47,000
do të përfundoni me marrjen edhe të këtyre të dhënave.

187
00:08:47,000 --> 00:08:50,000
Dhe më e bukura është që gjithë kjo ka filluar të rritet.

188
00:08:50,000 --> 00:08:52,000
Pra kemi sërish të bëjmë me gjëra masive nga baza, OK?

189
00:08:52,000 --> 00:08:55,000
Le të mendojmë pak mbi të dhënat.

190
00:08:55,000 --> 00:08:58,000
Të dhënat jepen në plot formate të ndryshëm

191
00:08:58,000 --> 00:09:01,000
Sillni në mend larminë e web-it. Është vërtet e rëndësishme

192
00:09:01,000 --> 00:09:04,000
që web-i ju lejon të vendosni në të gjithfarësoj të dhënash.

193
00:09:04,000 --> 00:09:06,000
Kështu ndodh edhe me të dhënat. Unë mund t'ju flas mbi lloj-lloj të dhënash.

194
00:09:07,000 --> 00:09:11,000
Mund të flasim mbi të dhëna qeveritare, të dhënat e ndërmarrjeve janë vërtet të rëndësishme,

195
00:09:11,000 --> 00:09:14,000
ka të dhëna shkencore, ka të dhëna personale,

196
00:09:14,000 --> 00:09:16,000
ka të dhëna mbi motin, ka të dhëna mbi veprimtari,

197
00:09:16,000 --> 00:09:20,000
ka të dhëna mbi biseda, ka lajme dhe lloj-lloj gjërash.

198
00:09:20,000 --> 00:09:23,000
Do të përmend vetëm pak prej tyre

199
00:09:23,000 --> 00:09:25,000
që të keni një ide mbi larminë e tyre,

200
00:09:25,000 --> 00:09:29,000
që të kuptoni edhe për ç'potencial të bllokuar flitet.

201
00:09:29,000 --> 00:09:31,000
Le të fillojmë me të dhënat qeveritare.

202
00:09:31,000 --> 00:09:33,000
Barack Obama tha në një fjalim,

203
00:09:33,000 --> 00:09:38,000
që ai -- të dhënat e qeverisë amerikane do të mund të kiheshin përmes Internetit

204
00:09:38,000 --> 00:09:40,000
në formate të përdorshëm.

205
00:09:40,000 --> 00:09:42,000
Dhe shpresoj që do t'i vendosin si të dhëna të lidhura.

206
00:09:42,000 --> 00:09:44,000
Kjo është e rëndësishme. Pse është e rëndësishme?

207
00:09:44,000 --> 00:09:47,000
Jo thjesht për tejdukshmëri, po, tejdukshmëria në qeverisje është e rëndësishme,

208
00:09:47,000 --> 00:09:50,000
por të dhënat -- këto janë të dhëna nga krejt ministritë qeveritare

209
00:09:50,000 --> 00:09:55,000
Mendoni se sa të dhëna ka mbi mënyrën se si jetohet në Amerikë.

210
00:09:55,000 --> 00:09:57,000
Faktikisht janë të dobishme. Kanë vlerë.

211
00:09:57,000 --> 00:09:59,000
Mund t'i përdor për shoqërinë time.

212
00:09:59,000 --> 00:10:01,000
Fëmijët mund t'i përdorin për detyrat e shtëpisë.

213
00:10:01,000 --> 00:10:04,000
Pra po flasim për ta bërë botën të funksionojë më mirë

214
00:10:04,000 --> 00:10:06,000
duke i bërë këto të dhëna të passhme.

215
00:10:06,000 --> 00:10:10,000
Në fakt po të jeni ju përgjegjësi -- nëse dini ca të dhëna

216
00:10:10,000 --> 00:10:12,000
në një ministri, shpesh do të shihni që

217
00:10:12,000 --> 00:10:15,000
këta njerëz, priren shumë të mos i japin ato --

218
00:10:15,000 --> 00:10:18,000
Hansi e quan shtrëngim i bazave të të dhënave.

219
00:10:18,000 --> 00:10:20,000
E përqafoni bazën e të dhënave, nuk doni që t'ju ikë

220
00:10:20,000 --> 00:10:22,000
pa bërë një site të hijshëm web për të.

221
00:10:22,000 --> 00:10:24,000
Unë do të doja të sugjeroja që më mirë --

222
00:10:24,000 --> 00:10:26,000
po, bëni një site web të bukur,

223
00:10:26,000 --> 00:10:28,000
kush jam unë që të them mos bëni site web të hijshëm?

224
00:10:28,000 --> 00:10:31,000
Bëni një site web të bukur, por së pari

225
00:10:31,000 --> 00:10:34,000
na jepni të dhënat e paprekura,

226
00:10:34,000 --> 00:10:36,000
duam të dhënat.

227
00:10:36,000 --> 00:10:38,000
Duam të dhënat të paprekura.

228
00:10:38,000 --> 00:10:41,000
OK, tani na duhet të kërkojmë për të dhënat bruto.

229
00:10:41,000 --> 00:10:43,000
Dhe do t'ju kërkoj që ta vini në zbatim këtë, OK?

230
00:10:43,000 --> 00:10:44,000
Thoni dot "bruto"?

231
00:10:44,000 --> 00:10:45,000
Salla: Bruto.

232
00:10:45,000 --> 00:10:46,000
Tim Berners-Lee: A thoni dot "të dhëna"?

233
00:10:46,000 --> 00:10:47,000
Salla: Të dhëna.

234
00:10:47,000 --> 00:10:48,000
TBL: A thoni dot "që sot"?

235
00:10:48,000 --> 00:10:49,000
Salla: Që sot!

236
00:10:49,000 --> 00:10:51,000
TBL: Bukur, "të dhëna bruto që sot"!

237
00:10:51,000 --> 00:10:53,000
Audience: Të dhëna bruto që sot!

238
00:10:53,000 --> 00:10:57,000
Ushtrohuni me këtë. Është e rëndësishme, sepse nuk ia keni idenë numrit të justifikimeve

239
00:10:57,000 --> 00:10:59,000
që sajojnë njerëzit për të mos u shqitur prej të dhënave të tyre

240
00:10:59,000 --> 00:11:03,000
dhe për të mos jua dhënë, edhe pse, si taksapagues, keni paguar për to.

241
00:11:03,000 --> 00:11:05,000
Dhe ndodh jo vetëm në Amerikë. Kështu është ngado.

242
00:11:05,000 --> 00:11:08,000
Dhe jo vetëm me qeveritë, sigurisht -- me ndërmarrjet po ashtu.

243
00:11:08,000 --> 00:11:11,000
Do të përmend edhe pak ide të tjera lidhur me të dhënat.

244
00:11:11,000 --> 00:11:16,000
Ja ku jemi në TED, dhe jemi gjithë kohës shumë të ndërgjegjshëm

245
00:11:16,000 --> 00:11:21,000
mbi sfidat e mëdha para shoqërisë njerëzore sot --

246
00:11:21,000 --> 00:11:24,000
kurimi i kancerit, njohja e trurit për Alchajmerin,

247
00:11:24,000 --> 00:11:27,000
njohja e ekonomisë për ta bërë disi më të qëndrueshme,

248
00:11:27,000 --> 00:11:29,000
të kuptuarit se si funksionon bota.

249
00:11:29,000 --> 00:11:31,000
Njerëzit që do t'i zgjidhin këto -- shkencëtarët --

250
00:11:31,000 --> 00:11:33,000
kanë në kokë ide gjysmë të formuara,

251
00:11:33,000 --> 00:11:36,000
përpiqen t'i komunikojnë ato përmes web-it.

252
00:11:36,000 --> 00:11:39,000
Por shumë nga gjendja e njohjes njerëzore në këtë çast

253
00:11:39,000 --> 00:11:42,000
gjendet në baza të dhënash, shpesh brenda kompjuterave të tyre,

254
00:11:42,000 --> 00:11:45,000
dhe në fakt, hëpërhë, jo e ndashme me të tjerët.

255
00:11:45,000 --> 00:11:48,000
Në fakt, do të prek thjesht vetëm në një zonë --

256
00:11:48,000 --> 00:11:50,000
nëse vëreni Alchajmerin, për shembull,

257
00:11:50,000 --> 00:11:53,000
zbulim barnash -- ka një shumicë të tërë të dhënash të lidhura që sapo po dalin

258
00:11:53,000 --> 00:11:55,000
ngaqë shkencëtarët e kësaj fushe kuptuan

259
00:11:55,000 --> 00:11:58,000
që kjo është rrugë e bukur për t'i nxjerrë nga hambarët,

260
00:11:58,000 --> 00:12:02,000
pasi të dhënat për gjenomet i kishin në një bazë të dhënash

261
00:12:02,000 --> 00:12:05,000
në një ndërtesë, kurse të dhënat për proteinat gjetkë.

262
00:12:05,000 --> 00:12:08,000
Tashmë, po iu ngjiten fort atyre -- të dhënave të lidhura --

263
00:12:08,000 --> 00:12:11,000
dhe sot mund të bëjnë atë lloj pyetje që ju ndoshta nuk do ta bënit,

264
00:12:11,000 --> 00:12:13,000
unë jo -- ata e bëjnë ama.

265
00:12:13,000 --> 00:12:15,000
Cilat proteina përfshihen në transmetim sinjalesh

266
00:12:15,000 --> 00:12:17,000
dhe që janë gjithashtu të lidhura me neuronet piramidale?

267
00:12:17,000 --> 00:12:20,000
Pra, e merrni këtë çikë dhe e hidhni në Google.

268
00:12:20,000 --> 00:12:23,000
Sigurisht, nuk ka në web faqe me përgjigje për këtë pyetje

269
00:12:23,000 --> 00:12:25,000
sepse këtë pyetje nuk e ka bërë dikush më parë.

270
00:12:25,000 --> 00:12:27,000
Shihni që është kërkuar 223000 herë --

271
00:12:27,000 --> 00:12:29,000
pa përfundime që mund t'i përdorni.

272
00:12:29,000 --> 00:12:32,000
Kërkuat për të dhëna të lidhura -- të cilat tani po i mbledhin tok --

273
00:12:32,000 --> 00:12:36,000
32 herë, secila prej të cilave është një proteinë që ka këto veti

274
00:12:36,000 --> 00:12:38,000
dhe mund ta shihni.

275
00:12:38,000 --> 00:12:41,000
Aftësia për të qenë në gjendje të bëjë kësi pyetjesh, për një shkencëtar --

276
00:12:41,000 --> 00:12:43,000
pyetje të cilat prekin disiplina të ndryshme --

277
00:12:43,000 --> 00:12:46,000
është vërtet një transformim i thellë.

278
00:12:46,000 --> 00:12:48,000
Është shumë, shumë e rëndësishme.

279
00:12:48,000 --> 00:12:50,000
Shkencëtarët për çastin janë tërësisht të paqartë --

280
00:12:50,000 --> 00:12:55,000
fuqia e të dhënave që janë grumbulluar nga të tjerë shkencëtarë është e bllokuar

281
00:12:55,000 --> 00:12:58,000
dhe na duhet ta zhbllokojmë, që kështu të mund të merremi me këto probleme të mëdha.

282
00:12:58,000 --> 00:13:02,000
Nëse vazhdoj me këtë avaz, do të mendoni që krejt të dhënat vijnë nga institucione të mëdha

283
00:13:02,000 --> 00:13:05,000
dhe ju nuk hyni gjëkundi këtu.

284
00:13:05,000 --> 00:13:07,000
Por kjo nuk është e vërtetë.

285
00:13:07,000 --> 00:13:09,000
Në fakt, të dhënat prekin jetën tonë.

286
00:13:09,000 --> 00:13:12,000
Ju thjesht -- hyni në site-in tuaj të lidhjeve shoqërore,

287
00:13:12,000 --> 00:13:14,000
në të parapëlqyerin tuaj, dhe thoni, "Ky është shok i imi."

288
00:13:14,000 --> 00:13:17,000
Bing! Marrëdhënie. Të dhëna.

289
00:13:17,000 --> 00:13:20,000
Thoni, "Kjo foto është për -- tregon këtë person. "

290
00:13:20,000 --> 00:13:23,000
Bing! Edhe kjo është e dhënë. Të dhëna, të dhëna, të dhëna.

291
00:13:23,000 --> 00:13:25,000
Çdo herë që bëni diçka në site-in tuaj të lidhjeve shoqërore,

292
00:13:25,000 --> 00:13:29,000
site-i i lidhjeve shoqërore i merr të dhënat dhe i përdor -- për një qëllim të ri --

293
00:13:29,000 --> 00:13:33,000
dhe i përdor për t'ua bërë personave të tjerë qëndrimin në site më interesant.

294
00:13:33,000 --> 00:13:35,000
Por, kur shkoni te një tjetër site me të dhëna të lidhura --

295
00:13:35,000 --> 00:13:38,000
dhe le të themi që ky tjetri merret me udhëtime,

296
00:13:38,000 --> 00:13:41,000
dhe thoni, "Dua ta dërgoj këtë foto te krejt presonat e atij grupi,"

297
00:13:41,000 --> 00:13:43,000
nuk i kapërceni dot gardhet.

298
00:13:43,000 --> 00:13:45,000
The Economist shkroi një artikull mbi këtë, dhe mjaft vetë shkruan në blogje mbi të --

299
00:13:45,000 --> 00:13:46,000
zhgënjim shumë i madh.

300
00:13:46,000 --> 00:13:48,000
Rruga për të shpërthyer hambarët është të kalohet në ndër-veprueshmëri

301
00:13:48,000 --> 00:13:50,000
mes site-ve të rrjeteve shoqërore.

302
00:13:50,000 --> 00:13:52,000
Na duhet ta bëjmë këtë me të dhënat e lidhura.

303
00:13:52,000 --> 00:13:55,000
Një lloj i fundit të dhënash mbi të cilat do të flas, ndoshta më ngazëlluesi.

304
00:13:55,000 --> 00:13:58,000
Para se të vija këtu, e kërkova vendin në OpenStreetMap

305
00:13:58,000 --> 00:14:00,000
OpenStreetMap është një hartë, por është edhe një Wiki.

306
00:14:00,000 --> 00:14:03,000
Zmadhoni këtu dhe ajo gjëja katrore është një teatër -- në të cilin gjendemi tani --

307
00:14:03,000 --> 00:14:05,000
The Terrace Theater. Nuk kish emër për të.

308
00:14:05,000 --> 00:14:07,000
Ndaj mund të kaloja nën mënyrën përpunim, të përzgjidhja teatrin,

309
00:14:07,000 --> 00:14:12,000
të shtoja emrin në fund, dhe ta ruaja.

310
00:14:12,000 --> 00:14:15,000
Dhe tani nëse shkoni prapë te OpenStreetMap. org,

311
00:14:15,000 --> 00:14:18,000
dhe gjeni këtë vend, do të shihni se ka një emër për The Terrace Theater.

312
00:14:18,000 --> 00:14:20,000
Unë e bëra. Unë!

313
00:14:20,000 --> 00:14:22,000
Unë e bëra te harta. Sapo e bëra!

314
00:14:22,000 --> 00:14:24,000
Unë e vendosa atje. Ej, e dini çfarë?

315
00:14:24,000 --> 00:14:27,000
Nëse unë -- asaj harte rruge i duhet që gjithkush të bëjë copëzën e vet

316
00:14:27,000 --> 00:14:30,000
dhe krijon një burim të pabesueshëm

317
00:14:30,000 --> 00:14:33,000
sepse gjithkush tjetër bën pjesën e vet.

318
00:14:33,000 --> 00:14:36,000
Dhe kjo është ajo puna e të dhënave të lidhura.

319
00:14:36,000 --> 00:14:39,000
Bëhet fjalë për njerëzit që bëjnë secili pjesën e tyre

320
00:14:39,000 --> 00:14:42,000
për të prodhuar pakëz, dhe kjo përkthehet si lidhje.

321
00:14:42,000 --> 00:14:45,000
Kështu funksionojnë të dhënat e lidhura.

322
00:14:45,000 --> 00:14:49,000
Ju bëni pjesën tuaj. Gjithkush tjetër bën të vetën.

323
00:14:49,000 --> 00:14:53,000
Mund të mos keni vetë shumë të dhëna për t'i vendosur aty

324
00:14:53,000 --> 00:14:56,000
por dini se ku t'i kërkoni.

325
00:14:56,000 --> 00:14:58,000
Dhe e kemi praktikuar këtë.

326
00:14:58,000 --> 00:15:02,000
Pra, të dhëna të lidhura -- gjë e stërmadhe.

327
00:15:02,000 --> 00:15:05,000
Ju tregova vetëm një numër shumë të vogël gjërash

328
00:15:05,000 --> 00:15:07,000
Në çdo anë të jetës sonë ka të dhëna,

329
00:15:07,000 --> 00:15:10,000
në çdo anë të punës dhe të dëfrimit,

330
00:15:10,000 --> 00:15:13,000
dhe nuk bëhet fjalë thjesht për numrin e vendeve nga vijnë të dhënat,

331
00:15:13,000 --> 00:15:16,000
puna është te lidhja e tyre tok.

332
00:15:16,000 --> 00:15:19,000
Dhe kur i lidhni të dhënat me njëra-tjetrën, fitojnë fuqi

333
00:15:19,000 --> 00:15:22,000
në një mënyrë që nuk ndodh thjesht me web-in, me dokumentet.

334
00:15:22,000 --> 00:15:26,000
Prej kësaj vjen një fuqi vërtet e madhe.

335
00:15:26,000 --> 00:15:29,000
Pra, tani jemi në atë fazë

336
00:15:29,000 --> 00:15:33,000
kur na duhet ta kryejmë këtë -- ne që mendojmë se është ide e shkëlqyer.

337
00:15:33,000 --> 00:15:36,000
Dhe krejt njerëzit -- dhe mendoj se ka plot njerëz në TED që i bëjnë gjërat ngaqë --

338
00:15:36,000 --> 00:15:38,000
edhe pse nuk ka kthim të menjëhershëm të investimit

339
00:15:38,000 --> 00:15:41,000
ngaqë do t'i duket dobia kur gjithkush tjetër të ketë bërë njësoj --

340
00:15:41,000 --> 00:15:45,000
do ta bëjnë ngaqë janë ai lloj njeriu që i bën gjërat thjesht

341
00:15:45,000 --> 00:15:48,000
pse do të jenë të dobishme nëse gjithkush tjetër bën njësoj.

342
00:15:48,000 --> 00:15:50,000
OK, pra quhen të dhëna të lidhura.

343
00:15:50,000 --> 00:15:52,000
Dua t'i realizoni.

344
00:15:52,000 --> 00:15:54,000
Dua që t'i kërkoni.

345
00:15:54,000 --> 00:15:56,000
Dhe mendoj se është një ide që ia vlen të përhapet.

346
00:15:56,000 --> 00:15:57,000
Faleminderit.

347
00:15:57,000 --> 00:16:00,000
(Duartrokitje)