0:00:00.000,0:00:02.000
Koha fluturon.

0:00:02.000,0:00:04.000
Faktikisht bëhen gati 20 vjetë që kur desha

0:00:04.000,0:00:08.000
të risistemoj rrugën me të cilën ne përdorim informacionin,

0:00:08.000,0:00:11.000
rrugën sipas së cilës ne punojmë tok -- që kur shpika World Wide Web-in.

0:00:11.000,0:00:14.000
Sot, pas 20 vjetësh, në TED,

0:00:14.000,0:00:18.000
dëshiroj të lyp ndihmën tuaj për një risistemim të ri.

0:00:19.000,0:00:23.000
Pra, duke iu kthyer 1989-s,

0:00:23.000,0:00:26.000
shkrojta një memo ku rekomandoja sistemin global të hiperteksteve.

0:00:26.000,0:00:29.000
Askush nuk bëri gjë me të, pak a shumë.

0:00:29.000,0:00:33.000
Por, 18 muaj më vonë -- kështu e kanë risitë --

0:00:33.000,0:00:37.000
shefi im më thotë se mund të merresha me të jashtë programit,

0:00:37.000,0:00:39.000
si një lloj projekti zbavitës,

0:00:39.000,0:00:41.000
sa për të vënë në provë një kompjuter të ri që morëm.

0:00:41.000,0:00:44.000
E kështu më la kohë që të programoja.

0:00:44.000,0:00:49.000
E kështu, sajova se si do të dukej HTML-ja pak a shumë:

0:00:49.000,0:00:52.000
protokollin për hipertekste, HTTP-në

0:00:52.000,0:00:55.000
idenë e URL-ve -- emrat e gjërave

0:00:55.000,0:00:57.000
që fillonin me HTTP.

0:00:57.000,0:00:59.000
Shkrova kodin dhe e botova.

0:00:59.000,0:01:01.000
Pse e bëra?

0:01:01.000,0:01:03.000
Në thelb, nga zhgënjimi.

0:01:03.000,0:01:07.000
Më ishin ngritur nervat -- punoja si inxhinier software-esh

0:01:07.000,0:01:09.000
në këtë laborator të stërmadh, shumë tërheqës,

0:01:09.000,0:01:11.000
me plot njerëz të ardhur nga krejt bota.

0:01:11.000,0:01:14.000
Që kishin prurë me vete lloj-lloj kompjuterash të ndryshëm.

0:01:14.000,0:01:17.000
Që kishin lloj-lloj formatesh të ndryshëm të dhënash.

0:01:17.000,0:01:19.000
Lloj-lloj formatesh, lloj-lloj sistemesh për dokumente.

0:01:19.000,0:01:22.000
Kështu pra, në gjithë atë larmi,

0:01:22.000,0:01:24.000
po të më duhej të konceptoja se si të krijoja diçka

0:01:24.000,0:01:26.000
nga copa prej njërës dhe copa prej tjetrës,

0:01:26.000,0:01:30.000
gjithçka që vëzhgoja, lypte të lidhesha me një makinë të re,

0:01:30.000,0:01:32.000
më duhej të xhiroja një program të ri,

0:01:32.000,0:01:37.000
dhe informacionin që kërkoja do ta gjeja nën një format të ri të dhënash.

0:01:37.000,0:01:39.000
Dhe krejt këto ishin të papërputhshme.

0:01:39.000,0:01:41.000
Të ngrinte vërtet nervat.

0:01:41.000,0:01:43.000
Gjithë ai potencial i bllokuar.

0:01:43.000,0:01:46.000
Në fakt, në krejt këto disqe kish dokumente.

0:01:46.000,0:01:49.000
Ndaj po t'i mendonit krejt ato si

0:01:49.000,0:01:54.000
pjesë të një sistemi të madh virtual dokumentimi në qiell të hapët,

0:01:54.000,0:01:56.000
le të themi në Internet,

0:01:56.000,0:01:58.000
jeta do të ishte shumë e lehtë.

0:01:58.000,0:02:02.000
E pra, pasi të vjen një ide si kjo, të ha përbrenda

0:02:02.000,0:02:04.000
dhe, edhe pse bota nuk e lexon shënimin tuaj --

0:02:04.000,0:02:07.000
në fakt e lexoi, këtë e mësuam pasi vdiq, kopjen e tij.

0:02:07.000,0:02:10.000
Kish shënuar me laps në qoshe, "E turbullt, por nxitëse".

0:02:10.000,0:02:12.000
(Të qeshura)

0:02:12.000,0:02:16.000
Në përgjithësi qe e vështirë -- qe vërtet e zorshme të shpjegoje

0:02:16.000,0:02:18.000
se ç'ishte web-i.

0:02:18.000,0:02:20.000
Është vështirë t'ua shpjegosh njerëzve sot që qe e vështirë atëherë.

0:02:20.000,0:02:23.000
OK, kur filloi TED-i, por deri atëherë nuk kish web

0:02:23.000,0:02:26.000
ndaj gjërat si klikimi nuk kishin të njëjtin kuptim.

0:02:26.000,0:02:28.000
Mund t'i tregoj dikujt një copë hiperteksti,

0:02:28.000,0:02:30.000
një faqe që përmban lidhje,

0:02:30.000,0:02:34.000
dhe klikojmë mbi lidhjen dhe buuum -- do të dalë një tjetër faqe hipertekst.

0:02:34.000,0:02:36.000
Jo kushedi çë.

0:02:36.000,0:02:39.000
Dihet që këtë e kishim parë -- hiperteksti përdorej në CD-ROM-e.

0:02:39.000,0:02:42.000
Vështirësia qe t'i bëje ata ta përfytyronin:

0:02:42.000,0:02:46.000
pra, përfytyroni që lidhja mund të shpinte

0:02:46.000,0:02:48.000
praktikisht te çfarëdo dokumenti që mund të sillnit në mendje.

0:02:49.000,0:02:53.000
Ky qe pra hopi që qe shumë i vështirë për t'u bërë nga njerëzit.

0:02:53.000,0:02:55.000
Por ja që disa ia dolën.

0:02:55.000,0:02:58.000
Po, qe e vështirë të shpjegohej, por lindi një lëvizje në bazë.

0:02:59.000,0:03:03.000
Dhe kjo qe çka e bëri më tepër zbavitëse.

0:03:03.000,0:03:05.000
Kjo qe gjëja më ngazëlluese,

0:03:05.000,0:03:07.000
jo teknologjia, jo ç'bënë njerëzit me të,

0:03:07.000,0:03:09.000
por vetë bashkësia, fryma e krejt këtyre njerëzve

0:03:09.000,0:03:11.000
që u bënë tok, përmes email-esh.

0:03:11.000,0:03:13.000
Kështu qe atëherë.

0:03:13.000,0:03:16.000
E dini çfarë? Qe zbavitëse, por kështu është sërish pikërisht tani, pak a shumë.

0:03:16.000,0:03:18.000
I kërkova gjithkujt, pak a shumë, të vinin nën këtë gjë dokumentet e tyre --

0:03:18.000,0:03:21.000
U thashë, "A mund t'i vendosni dokumentet tuaj në këtë gjënë e rrjetit?"

0:03:21.000,0:03:24.000
Dhe ashtu bëtë.

0:03:24.000,0:03:25.000
Faleminderit.

0:03:25.000,0:03:27.000
Qe kënaqësi, apo jo?

0:03:27.000,0:03:29.000
Dua të them që qe goxha interesante

0:03:29.000,0:03:31.000
ngaqë pamë se gjërat që ndodhin me rrjetin

0:03:31.000,0:03:33.000
na lanë vërtet pa frymë.

0:03:33.000,0:03:35.000
Na doli shumë më thellë se sa mund ta përfytyronin në fillim

0:03:35.000,0:03:37.000
kur sajuam site-in e vockël web fillestar

0:03:37.000,0:03:39.000
me të cilin ia filluam.

0:03:39.000,0:03:42.000
Tani dua që të vendosni të dhënat tuaja në web.

0:03:42.000,0:03:46.000
Del se ka ende një potencial të stërmadh të bllokuar.

0:03:46.000,0:03:48.000
Të ngre nervat fakti që ende

0:03:48.000,0:03:52.000
nuk kemi të dhëna në web si të dhëna.

0:03:52.000,0:03:54.000
Ç'doni të thoni me të dhëna? Ku është ndryshimi -- dokumente, të dhëna?

0:03:54.000,0:03:57.000
Dokumentet i lexoni, kështu?

0:03:57.000,0:04:00.000
Pak a shumë, i lexoni, mund të ndiqni lidhjet në to, dhe kaq është.

0:04:00.000,0:04:02.000
Të dhënat -- me një kompjuter mund të bëni gjithë llojet e gjërave.

0:04:02.000,0:04:08.000
Kush ka qenë këtu ose e ka parë fjalën e Hans Rosling-ut?

0:04:08.000,0:04:12.000
Një nga më të mirët -- po, e kanë parë plot vetë --

0:04:12.000,0:04:14.000
një nga fjalët më të mira në TED Talks.

0:04:14.000,0:04:16.000
Hansi realizoi këtë paraqitje

0:04:16.000,0:04:21.000
në të cilën tregonte, për vende të ndryshme, me ngjyra të ndryshme --

0:04:21.000,0:04:24.000
në njërin bosht tregonte shkallët e të ardhurave

0:04:24.000,0:04:27.000
dhe në tjetrin vdekshmërinë foshnjore, dhe kjo në progres kohor.

0:04:27.000,0:04:31.000
Pra, ai i mori këto të dhëna dhe krijoi një paraqitje

0:04:31.000,0:04:34.000
që shkundi mjaft mite që kanë njerëzit

0:04:34.000,0:04:38.000
mbi anët ekonomike në vendet në zhvillim.

0:04:38.000,0:04:40.000
Krijoi një diapozitiv paksa si ky.

0:04:40.000,0:04:42.000
Që i kish nën të krejt të dhënat

0:04:42.000,0:04:45.000
OK, të dhënat janë ngjyrë kafe, në kutiza, dhe të mërzitshme,

0:04:45.000,0:04:47.000
kështu i mendojmë të dhënat, apo jo?

0:04:47.000,0:04:50.000
Ngaqë të dhënat nuk mund t'i përdorni në vetvete

0:04:50.000,0:04:54.000
Por në fakt, të dhënat drejtojnë një pjesë shumë të madhe nga çka ngjet në jetën tonë

0:04:54.000,0:04:57.000
dhe kjo ndodh ngaqë dikush i merr këto të dhëna dhe bën diçka me to.

0:04:57.000,0:04:59.000
Në rastin tonë, Hansi grumbulloi të dhëna

0:04:59.000,0:05:04.000
që i pat gjetur prej krejt llojeve të site-eve web të Kombeve të Bashkuara.

0:05:04.000,0:05:06.000
I grumbulloi,

0:05:06.000,0:05:09.000
i ndërthuri në diçka më interesante se sa copat origjinale

0:05:09.000,0:05:14.000
dhe ia furnizoi këtij programi,

0:05:14.000,0:05:16.000
që mendoj se e ka krijuar i biri, fillimisht,

0:05:16.000,0:05:19.000
dhe prodhoi këtë paraqitje të mrekullueshme.

0:05:19.000,0:05:21.000
Dhe Hansi nënvizoi një ide

0:05:21.000,0:05:25.000
duke thënë, "Dëgjoni, pasja e shumë të dhënave është vërtet shumë e rëndësishme."

0:05:25.000,0:05:28.000
Dhe u gëzova kur e pashë në mbrëmjen e djeshme

0:05:28.000,0:05:32.000
duke thënë, me forcë, "Pasja e shumë të dhënave është vërtet shumë e rëndësishme."

0:05:32.000,0:05:34.000
Kështu që dua ta shpini mendjen

0:05:34.000,0:05:38.000
jo thjesht te dy copa të dhënash të lidhura mes tyre, apo gjashtë siç bëri ai,

0:05:38.000,0:05:43.000
por të mendoni mbi një botë ku gjithkush ka vënë të dhëna në web

0:05:43.000,0:05:45.000
që kështu, praktikisht gjithçka që mund të përfytyroni, të gjendet në web.

0:05:45.000,0:05:47.000
Dhe t'i quani këto mandej të dhëna të lidhura.

0:05:47.000,0:05:49.000
Teknologjia është të dhëna të lidhura, dhe kjo është tejet e thjeshtë.

0:05:49.000,0:05:53.000
Nëse doni të vendosni diçka në web ka tre rregulla:

0:05:53.000,0:05:56.000
gjëja e parë janë ata emrat me HTTP --

0:05:56.000,0:05:58.000
ato gjërat që fillojnë me "http:" --

0:05:58.000,0:06:02.000
i përdorim jo më thjesht për dokumente,

0:06:02.000,0:06:04.000
i përdorim për gjërat mbi të cilat flasin dokumentet.

0:06:04.000,0:06:06.000
I përdorim për njerëz, i përdorim për vende,

0:06:06.000,0:06:10.000
i përdorim për produktet tuaja, i përdorim për veprimtari.

0:06:10.000,0:06:14.000
Krejt gjërat e konceptueshme kanë tani emra që fillojnë me HTTP.

0:06:14.000,0:06:19.000
Rregulli i dytë, po qe se marr një nga këta emra HTTP dhe kërkoj rreth tij

0:06:19.000,0:06:21.000
pra përdor rrjetin për të, duke prurë të dhëna

0:06:21.000,0:06:23.000
përmes përdorimit të protokollit HTTP në web,

0:06:23.000,0:06:26.000
do të marr si përgjigje disa të dhëna në një format standard

0:06:26.000,0:06:31.000
që janë pak a shumë të dobishme, e që dikush mund të dojë të dijë

0:06:31.000,0:06:33.000
rreth asaj gjëje, rreth asaj veprimtarie.

0:06:33.000,0:06:35.000
Kush qe në veprimtari? Çfarëdo gjëje rreth atij personi,

0:06:35.000,0:06:37.000
ku ka lindur, ç'gjëra i pëlqejnë.

0:06:37.000,0:06:39.000
Pra rregulli i dytë është që siguroj të dhëna të rëndësishme.

0:06:39.000,0:06:43.000
Rregulli i tretë është që kur i siguroj ato të dhëna

0:06:43.000,0:06:46.000
s'bëhet fjalë për gjatësinë dhe peshën, apo se ku ka lindur dikush,

0:06:46.000,0:06:48.000
aty ka marrëdhënie.

0:06:48.000,0:06:50.000
Të dhënat përmbajnë marrëdhënie.

0:06:50.000,0:06:52.000
Interesante, të dhënat përmbajnë marrëdhënie.

0:06:52.000,0:06:56.000
Ky person ka lindur në Berlin, Berlini bie në Gjermani.

0:06:56.000,0:06:59.000
Dhe kur ka marrëdhënie, kurdo që shprehet një marrëdhënie,

0:06:59.000,0:07:02.000
gjësë tjetër që lidhet aty

0:07:02.000,0:07:06.000
ka një nga këta emrat që fillojnë me HTTP.

0:07:06.000,0:07:08.000
Kështu që mund të vazhdoj e të kërkoj për këtë gjënë.

0:07:08.000,0:07:11.000
Pra kërkoj mbi një person -- mund të kërkoj për vendin ku ka lindur

0:07:11.000,0:07:14.000
Mund të kërkoj për zonën ku gjendet, qytetin ku gjendet,

0:07:14.000,0:07:17.000
popullsinë e tij, e me radhë.

0:07:17.000,0:07:19.000
Pra mund të shfletoj rreth tij.

0:07:19.000,0:07:21.000
Kjo është pra, vërtet.

0:07:21.000,0:07:23.000
Kjo do me thënë të dhëna të lidhura.

0:07:23.000,0:07:26.000
Para ca vitesh shkrova artikullin me titull "Të dhëna të Lidhura"

0:07:26.000,0:07:30.000
dhe pak pas kësaj, zuri fill.

0:07:30.000,0:07:34.000
Ideja e të dhënave të lidhura është që kemi shumë, kemi plot

0:07:34.000,0:07:36.000
nga ato kutitë që kish Hansi,

0:07:36.000,0:07:38.000
prej nga mbijnë plot, shumë, shumë fare gjëra.

0:07:38.000,0:07:41.000
Jo thjesht krejt një grup bimësh të tjera.

0:07:41.000,0:07:43.000
Jo thjesht një rrënjë që ushqen një bimë,

0:07:43.000,0:07:46.000
por për secilën nga këto bimë, çfarëdo qoftë --

0:07:46.000,0:07:49.000
një paraqitje, një analizë, dikush kërkon rregullsira te të dhënat --

0:07:49.000,0:07:52.000
ulen e vëzhgojnë krejt të dhënat

0:07:52.000,0:07:54.000
për t'i lidhur bashkë,

0:07:54.000,0:07:56.000
Dhe gjëja vërtet e rëndësishme me të dhënat

0:07:56.000,0:07:58.000
është që sa më shumë gjëra lidhni tok, aq më të fuqishme janë.

0:07:58.000,0:08:00.000
Pra, të dhëna të lidhura.

0:08:00.000,0:08:02.000
Memja zuri të përhapej.

0:08:02.000,0:08:06.000
Dhe, pa humbur kohë, Chris Bizer i Freie Universitat-it në Berlin

0:08:06.000,0:08:08.000
që qe ndër të parët në krijim gjërasht interesentea,

0:08:08.000,0:08:10.000
vuri re se Wikipedia --

0:08:10.000,0:08:13.000
e njihni Wikipedia-n, enciklopedinë online

0:08:13.000,0:08:15.000
me plot dokumente interesante brenda.

0:08:15.000,0:08:19.000
Pra, në këto dokumente, ka katrorë të veckël, kutiza të vogla.

0:08:19.000,0:08:22.000
Dhe në shumicën e këtyre kutizave me informacion, ka të dhëna.

0:08:22.000,0:08:26.000
Kështu që ai shkroi një program për t'i marrë këto të dhëna nga Wikipedia,

0:08:26.000,0:08:28.000
dhe për t'i vendosur në një grumbull të dhënash të lidhura

0:08:28.000,0:08:31.000
në web, që e quajti dbpedia.

0:08:31.000,0:08:35.000
Dbpedia në këtë paraqitje tregohet nga reja blu në mes

0:08:35.000,0:08:37.000
dhe po të kërkoni lidhur me Berlinin,

0:08:37.000,0:08:39.000
do të shihni që ka re të tjera me të dhëna

0:08:39.000,0:08:42.000
të cilat edhe këto përmbajnë gjëra rreth Berlinit, dhe janë të lidhura tok.

0:08:42.000,0:08:45.000
Pra po të merrni nga dbpedia të dhëna rreth Berlinit,

0:08:45.000,0:08:47.000
do të përfundoni me marrjen edhe të këtyre të dhënave.

0:08:47.000,0:08:50.000
Dhe më e bukura është që gjithë kjo ka filluar të rritet.

0:08:50.000,0:08:52.000
Pra kemi sërish të bëjmë me gjëra masive nga baza, OK?

0:08:52.000,0:08:55.000
Le të mendojmë pak mbi të dhënat.

0:08:55.000,0:08:58.000
Të dhënat jepen në plot formate të ndryshëm

0:08:58.000,0:09:01.000
Sillni në mend larminë e web-it. Është vërtet e rëndësishme

0:09:01.000,0:09:04.000
që web-i ju lejon të vendosni në të gjithfarësoj të dhënash.

0:09:04.000,0:09:06.000
Kështu ndodh edhe me të dhënat. Unë mund t'ju flas mbi lloj-lloj të dhënash.

0:09:07.000,0:09:11.000
Mund të flasim mbi të dhëna qeveritare, të dhënat e ndërmarrjeve janë vërtet të rëndësishme,

0:09:11.000,0:09:14.000
ka të dhëna shkencore, ka të dhëna personale,

0:09:14.000,0:09:16.000
ka të dhëna mbi motin, ka të dhëna mbi veprimtari,

0:09:16.000,0:09:20.000
ka të dhëna mbi biseda, ka lajme dhe lloj-lloj gjërash.

0:09:20.000,0:09:23.000
Do të përmend vetëm pak prej tyre

0:09:23.000,0:09:25.000
që të keni një ide mbi larminë e tyre,

0:09:25.000,0:09:29.000
që të kuptoni edhe për ç'potencial të bllokuar flitet.

0:09:29.000,0:09:31.000
Le të fillojmë me të dhënat qeveritare.

0:09:31.000,0:09:33.000
Barack Obama tha në një fjalim,

0:09:33.000,0:09:38.000
që ai -- të dhënat e qeverisë amerikane do të mund të kiheshin përmes Internetit

0:09:38.000,0:09:40.000
në formate të përdorshëm.

0:09:40.000,0:09:42.000
Dhe shpresoj që do t'i vendosin si të dhëna të lidhura.

0:09:42.000,0:09:44.000
Kjo është e rëndësishme. Pse është e rëndësishme?

0:09:44.000,0:09:47.000
Jo thjesht për tejdukshmëri, po, tejdukshmëria në qeverisje është e rëndësishme,

0:09:47.000,0:09:50.000
por të dhënat -- këto janë të dhëna nga krejt ministritë qeveritare

0:09:50.000,0:09:55.000
Mendoni se sa të dhëna ka mbi mënyrën se si jetohet në Amerikë.

0:09:55.000,0:09:57.000
Faktikisht janë të dobishme. Kanë vlerë.

0:09:57.000,0:09:59.000
Mund t'i përdor për shoqërinë time.

0:09:59.000,0:10:01.000
Fëmijët mund t'i përdorin për detyrat e shtëpisë.

0:10:01.000,0:10:04.000
Pra po flasim për ta bërë botën të funksionojë më mirë

0:10:04.000,0:10:06.000
duke i bërë këto të dhëna të passhme.

0:10:06.000,0:10:10.000
Në fakt po të jeni ju përgjegjësi -- nëse dini ca të dhëna

0:10:10.000,0:10:12.000
në një ministri, shpesh do të shihni që

0:10:12.000,0:10:15.000
këta njerëz, priren shumë të mos i japin ato --

0:10:15.000,0:10:18.000
Hansi e quan shtrëngim i bazave të të dhënave.

0:10:18.000,0:10:20.000
E përqafoni bazën e të dhënave, nuk doni që t'ju ikë

0:10:20.000,0:10:22.000
pa bërë një site të hijshëm web për të.

0:10:22.000,0:10:24.000
Unë do të doja të sugjeroja që më mirë --

0:10:24.000,0:10:26.000
po, bëni një site web të bukur,

0:10:26.000,0:10:28.000
kush jam unë që të them mos bëni site web të hijshëm?

0:10:28.000,0:10:31.000
Bëni një site web të bukur, por së pari

0:10:31.000,0:10:34.000
na jepni të dhënat e paprekura,

0:10:34.000,0:10:36.000
duam të dhënat.

0:10:36.000,0:10:38.000
Duam të dhënat të paprekura.

0:10:38.000,0:10:41.000
OK, tani na duhet të kërkojmë për të dhënat bruto.

0:10:41.000,0:10:43.000
Dhe do t'ju kërkoj që ta vini në zbatim këtë, OK?

0:10:43.000,0:10:44.000
Thoni dot "bruto"?

0:10:44.000,0:10:45.000
Salla: Bruto.

0:10:45.000,0:10:46.000
Tim Berners-Lee: A thoni dot "të dhëna"?

0:10:46.000,0:10:47.000
Salla: Të dhëna.

0:10:47.000,0:10:48.000
TBL: A thoni dot "që sot"?

0:10:48.000,0:10:49.000
Salla: Që sot!

0:10:49.000,0:10:51.000
TBL: Bukur, "të dhëna bruto që sot"!

0:10:51.000,0:10:53.000
Audience: Të dhëna bruto që sot!

0:10:53.000,0:10:57.000
Ushtrohuni me këtë. Është e rëndësishme, sepse nuk ia keni idenë numrit të justifikimeve

0:10:57.000,0:10:59.000
që sajojnë njerëzit për të mos u shqitur prej të dhënave të tyre

0:10:59.000,0:11:03.000
dhe për të mos jua dhënë, edhe pse, si taksapagues, keni paguar për to.

0:11:03.000,0:11:05.000
Dhe ndodh jo vetëm në Amerikë. Kështu është ngado.

0:11:05.000,0:11:08.000
Dhe jo vetëm me qeveritë, sigurisht -- me ndërmarrjet po ashtu.

0:11:08.000,0:11:11.000
Do të përmend edhe pak ide të tjera lidhur me të dhënat.

0:11:11.000,0:11:16.000
Ja ku jemi në TED, dhe jemi gjithë kohës shumë të ndërgjegjshëm

0:11:16.000,0:11:21.000
mbi sfidat e mëdha para shoqërisë njerëzore sot --

0:11:21.000,0:11:24.000
kurimi i kancerit, njohja e trurit për Alchajmerin,

0:11:24.000,0:11:27.000
njohja e ekonomisë për ta bërë disi më të qëndrueshme,

0:11:27.000,0:11:29.000
të kuptuarit se si funksionon bota.

0:11:29.000,0:11:31.000
Njerëzit që do t'i zgjidhin këto -- shkencëtarët --

0:11:31.000,0:11:33.000
kanë në kokë ide gjysmë të formuara,

0:11:33.000,0:11:36.000
përpiqen t'i komunikojnë ato përmes web-it.

0:11:36.000,0:11:39.000
Por shumë nga gjendja e njohjes njerëzore në këtë çast

0:11:39.000,0:11:42.000
gjendet në baza të dhënash, shpesh brenda kompjuterave të tyre,

0:11:42.000,0:11:45.000
dhe në fakt, hëpërhë, jo e ndashme me të tjerët.

0:11:45.000,0:11:48.000
Në fakt, do të prek thjesht vetëm në një zonë --

0:11:48.000,0:11:50.000
nëse vëreni Alchajmerin, për shembull,

0:11:50.000,0:11:53.000
zbulim barnash -- ka një shumicë të tërë të dhënash të lidhura që sapo po dalin

0:11:53.000,0:11:55.000
ngaqë shkencëtarët e kësaj fushe kuptuan

0:11:55.000,0:11:58.000
që kjo është rrugë e bukur për t'i nxjerrë nga hambarët,

0:11:58.000,0:12:02.000
pasi të dhënat për gjenomet i kishin në një bazë të dhënash

0:12:02.000,0:12:05.000
në një ndërtesë, kurse të dhënat për proteinat gjetkë.

0:12:05.000,0:12:08.000
Tashmë, po iu ngjiten fort atyre -- të dhënave të lidhura --

0:12:08.000,0:12:11.000
dhe sot mund të bëjnë atë lloj pyetje që ju ndoshta nuk do ta bënit,

0:12:11.000,0:12:13.000
unë jo -- ata e bëjnë ama.

0:12:13.000,0:12:15.000
Cilat proteina përfshihen në transmetim sinjalesh

0:12:15.000,0:12:17.000
dhe që janë gjithashtu të lidhura me neuronet piramidale?

0:12:17.000,0:12:20.000
Pra, e merrni këtë çikë dhe e hidhni në Google.

0:12:20.000,0:12:23.000
Sigurisht, nuk ka në web faqe me përgjigje për këtë pyetje

0:12:23.000,0:12:25.000
sepse këtë pyetje nuk e ka bërë dikush më parë.

0:12:25.000,0:12:27.000
Shihni që është kërkuar 223000 herë --

0:12:27.000,0:12:29.000
pa përfundime që mund t'i përdorni.

0:12:29.000,0:12:32.000
Kërkuat për të dhëna të lidhura -- të cilat tani po i mbledhin tok --

0:12:32.000,0:12:36.000
32 herë, secila prej të cilave është një proteinë që ka këto veti

0:12:36.000,0:12:38.000
dhe mund ta shihni.

0:12:38.000,0:12:41.000
Aftësia për të qenë në gjendje të bëjë kësi pyetjesh, për një shkencëtar --

0:12:41.000,0:12:43.000
pyetje të cilat prekin disiplina të ndryshme --

0:12:43.000,0:12:46.000
është vërtet një transformim i thellë.

0:12:46.000,0:12:48.000
Është shumë, shumë e rëndësishme.

0:12:48.000,0:12:50.000
Shkencëtarët për çastin janë tërësisht të paqartë --

0:12:50.000,0:12:55.000
fuqia e të dhënave që janë grumbulluar nga të tjerë shkencëtarë është e bllokuar

0:12:55.000,0:12:58.000
dhe na duhet ta zhbllokojmë, që kështu të mund të merremi me këto probleme të mëdha.

0:12:58.000,0:13:02.000
Nëse vazhdoj me këtë avaz, do të mendoni që krejt të dhënat vijnë nga institucione të mëdha

0:13:02.000,0:13:05.000
dhe ju nuk hyni gjëkundi këtu.

0:13:05.000,0:13:07.000
Por kjo nuk është e vërtetë.

0:13:07.000,0:13:09.000
Në fakt, të dhënat prekin jetën tonë.

0:13:09.000,0:13:12.000
Ju thjesht -- hyni në site-in tuaj të lidhjeve shoqërore,

0:13:12.000,0:13:14.000
në të parapëlqyerin tuaj, dhe thoni, "Ky është shok i imi."

0:13:14.000,0:13:17.000
Bing! Marrëdhënie. Të dhëna.

0:13:17.000,0:13:20.000
Thoni, "Kjo foto është për -- tregon këtë person. "

0:13:20.000,0:13:23.000
Bing! Edhe kjo është e dhënë. Të dhëna, të dhëna, të dhëna.

0:13:23.000,0:13:25.000
Çdo herë që bëni diçka në site-in tuaj të lidhjeve shoqërore,

0:13:25.000,0:13:29.000
site-i i lidhjeve shoqërore i merr të dhënat dhe i përdor -- për një qëllim të ri --

0:13:29.000,0:13:33.000
dhe i përdor për t'ua bërë personave të tjerë qëndrimin në site më interesant.

0:13:33.000,0:13:35.000
Por, kur shkoni te një tjetër site me të dhëna të lidhura --

0:13:35.000,0:13:38.000
dhe le të themi që ky tjetri merret me udhëtime,

0:13:38.000,0:13:41.000
dhe thoni, "Dua ta dërgoj këtë foto te krejt presonat e atij grupi,"

0:13:41.000,0:13:43.000
nuk i kapërceni dot gardhet.

0:13:43.000,0:13:45.000
The Economist shkroi një artikull mbi këtë, dhe mjaft vetë shkruan në blogje mbi të --

0:13:45.000,0:13:46.000
zhgënjim shumë i madh.

0:13:46.000,0:13:48.000
Rruga për të shpërthyer hambarët është të kalohet në ndër-veprueshmëri

0:13:48.000,0:13:50.000
mes site-ve të rrjeteve shoqërore.

0:13:50.000,0:13:52.000
Na duhet ta bëjmë këtë me të dhënat e lidhura.

0:13:52.000,0:13:55.000
Një lloj i fundit të dhënash mbi të cilat do të flas, ndoshta më ngazëlluesi.

0:13:55.000,0:13:58.000
Para se të vija këtu, e kërkova vendin në OpenStreetMap

0:13:58.000,0:14:00.000
OpenStreetMap është një hartë, por është edhe një Wiki.

0:14:00.000,0:14:03.000
Zmadhoni këtu dhe ajo gjëja katrore është një teatër -- në të cilin gjendemi tani --

0:14:03.000,0:14:05.000
The Terrace Theater. Nuk kish emër për të.

0:14:05.000,0:14:07.000
Ndaj mund të kaloja nën mënyrën përpunim, të përzgjidhja teatrin,

0:14:07.000,0:14:12.000
të shtoja emrin në fund, dhe ta ruaja.

0:14:12.000,0:14:15.000
Dhe tani nëse shkoni prapë te OpenStreetMap. org,

0:14:15.000,0:14:18.000
dhe gjeni këtë vend, do të shihni se ka një emër për The Terrace Theater.

0:14:18.000,0:14:20.000
Unë e bëra. Unë!

0:14:20.000,0:14:22.000
Unë e bëra te harta. Sapo e bëra!

0:14:22.000,0:14:24.000
Unë e vendosa atje. Ej, e dini çfarë?

0:14:24.000,0:14:27.000
Nëse unë -- asaj harte rruge i duhet që gjithkush të bëjë copëzën e vet

0:14:27.000,0:14:30.000
dhe krijon një burim të pabesueshëm

0:14:30.000,0:14:33.000
sepse gjithkush tjetër bën pjesën e vet.

0:14:33.000,0:14:36.000
Dhe kjo është ajo puna e të dhënave të lidhura.

0:14:36.000,0:14:39.000
Bëhet fjalë për njerëzit që bëjnë secili pjesën e tyre

0:14:39.000,0:14:42.000
për të prodhuar pakëz, dhe kjo përkthehet si lidhje.

0:14:42.000,0:14:45.000
Kështu funksionojnë të dhënat e lidhura.

0:14:45.000,0:14:49.000
Ju bëni pjesën tuaj. Gjithkush tjetër bën të vetën.

0:14:49.000,0:14:53.000
Mund të mos keni vetë shumë të dhëna për t'i vendosur aty

0:14:53.000,0:14:56.000
por dini se ku t'i kërkoni.

0:14:56.000,0:14:58.000
Dhe e kemi praktikuar këtë.

0:14:58.000,0:15:02.000
Pra, të dhëna të lidhura -- gjë e stërmadhe.

0:15:02.000,0:15:05.000
Ju tregova vetëm një numër shumë të vogël gjërash

0:15:05.000,0:15:07.000
Në çdo anë të jetës sonë ka të dhëna,

0:15:07.000,0:15:10.000
në çdo anë të punës dhe të dëfrimit,

0:15:10.000,0:15:13.000
dhe nuk bëhet fjalë thjesht për numrin e vendeve nga vijnë të dhënat,

0:15:13.000,0:15:16.000
puna është te lidhja e tyre tok.

0:15:16.000,0:15:19.000
Dhe kur i lidhni të dhënat me njëra-tjetrën, fitojnë fuqi

0:15:19.000,0:15:22.000
në një mënyrë që nuk ndodh thjesht me web-in, me dokumentet.

0:15:22.000,0:15:26.000
Prej kësaj vjen një fuqi vërtet e madhe.

0:15:26.000,0:15:29.000
Pra, tani jemi në atë fazë

0:15:29.000,0:15:33.000
kur na duhet ta kryejmë këtë -- ne që mendojmë se është ide e shkëlqyer.

0:15:33.000,0:15:36.000
Dhe krejt njerëzit -- dhe mendoj se ka plot njerëz në TED që i bëjnë gjërat ngaqë --

0:15:36.000,0:15:38.000
edhe pse nuk ka kthim të menjëhershëm të investimit

0:15:38.000,0:15:41.000
ngaqë do t'i duket dobia kur gjithkush tjetër të ketë bërë njësoj --

0:15:41.000,0:15:45.000
do ta bëjnë ngaqë janë ai lloj njeriu që i bën gjërat thjesht

0:15:45.000,0:15:48.000
pse do të jenë të dobishme nëse gjithkush tjetër bën njësoj.

0:15:48.000,0:15:50.000
OK, pra quhen të dhëna të lidhura.

0:15:50.000,0:15:52.000
Dua t'i realizoni.

0:15:52.000,0:15:54.000
Dua që t'i kërkoni.

0:15:54.000,0:15:56.000
Dhe mendoj se është një ide që ia vlen të përhapet.

0:15:56.000,0:15:57.000
Faleminderit.

0:15:57.000,0:16:00.000
(Duartrokitje)