WEBVTT 00:00:00.137 --> 00:00:03.002 Ne njerezit e kemi ditur per mijera vjet, 00:00:03.002 --> 00:00:05.867 vetem duke kerkuar ne mjedisin tone perreth, 00:00:05.867 --> 00:00:07.207 qe egzistojne substanca te ndryshme. 00:00:07.207 --> 00:00:10.333 Keto substanca te ndryshme , kane tendence te kene veti te ndryshme. 00:00:10.333 --> 00:00:11.954 Jo vetem qe kane veti te ndryshme, 00:00:11.954 --> 00:00:14.745 njeri mund te reflektoj driten ne menyre te caktuar, ose nuk mund te reflektoj driten. 00:00:14.745 --> 00:00:17.601 Ose ka ngjyre te caktuar ose ka temperature te caktuar NOTE Paragraph 00:00:17.601 --> 00:00:20.457 te jete i legshem, i gazet ose i ngurt. 00:00:20.457 --> 00:00:22.108 Por ne gjithashtu vezhgojme 00:00:22.108 --> 00:00:24.867 si ato reagojne me njera-tjetren ne rethana re caktuara 00:00:24.867 --> 00:00:27.663 dhe ketu jane pamje nga disa nga keto substanca. 00:00:27.663 --> 00:00:31.477 Ky ketu eshte karbon, dhe kjo eshte ne..ne formen e tij grafit. 00:00:31.477 --> 00:00:36.069 Ky ketu eshte plumbi, ky ketu eshte ari 00:00:36.069 --> 00:00:38.719 dhe te gjitha keto qe i kam vizatuar, keto fotografi qe i kam treguar 00:00:38.719 --> 00:00:41.369 i kam marr te gjitha ne kete webfaqe. 00:00:41.369 --> 00:00:45.453 Te gjitha keto jane ne forme te ngurte, por ne gjithaashtu dime qe ne .... 00:00:45.453 --> 00:00:47.395 Duket sikur ka lloje te caktuara te ajrit ne te 00:00:47.395 --> 00:00:49.338 lloje te ndyshme te grimcave te ajrit, 00:00:49.338 --> 00:00:52.210 dhe varesisht se qfare lloji te grimcave te ajrit ju jeni duke kerkuar 00:00:52.210 --> 00:00:55.079 qofte karbon, oksigjen ose azot 00:00:55.079 --> 00:00:57.948 duket qe ka lloje te ndryshme te vetive. 00:00:57.948 --> 00:00:59.425 Ose jane disa gjera te tjera qe mund te jene te lengshme 00:00:59.425 --> 00:01:02.082 ose behen nese e rrite temperaturen mjaftushem ne to 00:01:02.082 --> 00:01:05.018 Nese e rrite temperuren mjaftuhem ne ari ose plumb 00:01:05.018 --> 00:01:06.503 mund t'i keni ne gjendje te lenget. 00:01:06.503 --> 00:01:09.841 Ose nese e djeg kete karboni, 00:01:09.841 --> 00:01:12.076 ju mund te shendroni ate ne gjendje te gazet 00:01:12.076 --> 00:01:13.351 mund ta lironi ate ne atmosfere, 00:01:13.351 --> 00:01:14.702 mund te prishni strukturen e tij. 00:01:14.702 --> 00:01:17.271 Pra, keto ja gjera te cilat ne ne nje fare menyre 00:01:17.271 --> 00:01:20.585 qe njerzimi i ka verejtur per mijera vjet. 00:01:20.585 --> 00:01:22.452 Por kjo te con drejt nje pyetje te natyrshme 00:01:22.452 --> 00:01:24.226 qe ka qene nje pyetje filozofike dikur 00:01:24.226 --> 00:01:26.405 por tani ne mund te i pergjigjemi pak me mire 00:01:26.405 --> 00:01:30.898 dhe pyetja eshte, nese e thyen kete karbon 00:01:30.898 --> 00:01:33.518 ne pjese te vogla e me te vogla 00:01:33.518 --> 00:01:35.554 nese ka disa pjese shume te vogla 00:01:35.554 --> 00:01:39.867 njesi shume te vogla te kesaj substance 00:01:39.867 --> 00:01:43.166 i ka ende vetite e karbonit ? 00:01:43.166 --> 00:01:45.256 Dhe nese e keni thyer ende me shume 00:01:45.256 --> 00:01:48.390 a do ti humb vetite e karbonit ? 00:01:48.390 --> 00:01:50.354 Dhe pergjigja eshte: i ka. 00:01:50.354 --> 00:01:52.200 Dhe keshtu vetem per te pasur terminologjine tone 00:01:52.200 --> 00:01:56.156 ne i quajme keto substanca te ndryshme, keto substanca te pasterta 00:01:56.156 --> 00:01:59.025 qe kane keto veti specifike ne temperature te caktuar 00:01:59.025 --> 00:02:01.185 dhe reagojne ne menyre te caktuar 00:02:01.185 --> 00:02:05.291 ne i quajme ato elemente. 00:02:05.291 --> 00:02:08.729 Karboni eshte element. Plumbi eshte element. Ari eshte element. 00:02:08.729 --> 00:02:10.400 Ti mund te thuash qe edhe uji eshte element. 00:02:10.400 --> 00:02:14.221 Ne histori, njerzit ju jane referuar ujit si element. 00:02:14.221 --> 00:02:17.892 Por sot ne e dijme qe uji eshte i perbere nga me shume elemente baze. 00:02:17.892 --> 00:02:20.405 Eshte i perbere nga oksigjeni dhe hidrogjeni. 00:02:20.405 --> 00:02:25.014 Dhe te gjitha elementet jane te listuara ketu 00:02:25.014 --> 00:02:27.758 ne sistemin periodik te elementeve. 00:02:27.758 --> 00:02:29.374 C qendron per karbon 00:02:29.374 --> 00:02:30.400 -- une po i permendi ato 00:02:30.400 --> 00:02:32.379 qe jane te lidhura ngusht me nerezimin-- 00:02:32.379 --> 00:02:35.502 por me kohe mesiguri do te familjarizohesh me te gjitha keto. 00:02:35.502 --> 00:02:39.148 Ky eshte oksigjeni. Ky eshte azoti. Ky eshte silici. 00:02:39.148 --> 00:02:42.867 Ky --Au eshte ari. Ky eshte plumbi. 00:02:42.867 --> 00:02:51.995 Dhe njesia me themelore e cilido element eshte atomi. 00:02:51.995 --> 00:02:54.559 Nese vazhdon te gjurmosh 00:02:54.559 --> 00:02:57.079 dhe duke fituar pjese me te vogla te tij. 00:02:57.079 --> 00:02:59.415 Perfundimisht ju do te keni ne atom te karbonit. 00:02:59.415 --> 00:03:00.755 Beje te njeten gje ketu, 00:03:00.755 --> 00:03:02.536 dhe ne fund do te keni atomin e arit. 00:03:02.536 --> 00:03:03.991 Beje te njeten gje edhe ketu, 00:03:03.991 --> 00:03:05.856 ne fund do te kesh diqka shume te vogel nga kjo 00:03:05.856 --> 00:03:07.758 -- ne mungese te nje fjale me te pershtatshme-- grimce, 00:03:07.758 --> 00:03:09.185 te cilen ju do ta quanit atom te plumbit. 00:03:09.185 --> 00:03:11.239 Dhe nuk mund ta thyesh me tutje 00:03:11.239 --> 00:03:13.597 dhe prap e quan plumb, 00:03:13.597 --> 00:03:17.043 dhe ende ka vetit e plumbit. 00:03:17.043 --> 00:03:18.330 Dhe sa per te ju japur nje ide 00:03:18.330 --> 00:03:21.193 -- kjo eshte diqka qe une e kam problem ta imagjinoj 00:03:21.193 --> 00:03:24.040 eshte qe atomet jane jashtezakonisht te vogla. 00:03:24.040 --> 00:03:25.901 Me te vertete, e paimagjinueshme sa te vogla. 00:03:25.901 --> 00:03:27.555 Per shembull, karboni. 00:03:27.555 --> 00:03:29.379 Floket e mija gjithashtu jane te perbera nga karboni. 00:03:29.379 --> 00:03:31.882 Ne fakt pjesa me e madhe e imja eshte e perbere nga karboni. 00:03:31.882 --> 00:03:35.912 Ne fakt shumica e gjallesave jane te perbera nga karboni. 00:03:35.912 --> 00:03:40.533 Dhe nese mer nje fije floku nga une, floku eshte karbon 00:03:40.533 --> 00:03:42.231 Floket e mija jane kryesisht karbon 00:03:42.231 --> 00:03:43.989 Kshte qe nese i mer foket mi ketu 00:03:43.989 --> 00:03:45.565 --floket e mija nuk jane te verdha 00:03:45.565 --> 00:03:46.766 eshte ne kontrast me te zezen. 00:03:46.766 --> 00:03:47.950 Floket e mija jane te zeza. Por nese e kisha bere ate, 00:03:47.950 --> 00:03:49.713 ju nuk do te ishit ne gjendje ta shihnit ne ekran 00:03:49.713 --> 00:03:51.970 Por nese e merni flokun tim ketu, une do t'ju kisha pyetur 00:03:51.970 --> 00:03:55.200 sa atome karboni eshte i gjere floku im ? 00:03:55.200 --> 00:03:58.467 Pra nese merni parasysh jo gjatesine e flokut 00:03:58.467 --> 00:04:00.361 por gjersine dhe thuani: 00:04:00.361 --> 00:04:03.255 sa atome te karbonit eshte i gjere floku? 00:04:03.255 --> 00:04:07.049 Dhe ju mund te supozoni, oh, Sal me ka treguar, eshte shume e vogel, 00:04:07.049 --> 00:04:09.150 kshtu qe jane mijera atome te karbonit, 00:04:09.150 --> 00:04:10.484 ose dhjete mije ose njeqind mije 00:04:10.484 --> 00:04:11.788 dhe une do te thosha, jo! 00:04:11.788 --> 00:04:14.249 Jane nje milion atome te kabonit. 00:04:14.249 --> 00:04:17.439 Ose mund te redhitni nje milion atome te karbonit 00:04:17.439 --> 00:04:20.933 perreth gjeresise mesatare te flokut te njeriut. 00:04:20.933 --> 00:04:22.585 Dhe kjo padyshim eshte nje vleresim i perafert, 00:04:22.585 --> 00:04:24.026 nuk eshte saktesisht nje milion, 00:04:24.026 --> 00:04:26.605 por kjo te ndihmon ta kuptosh sa i vogel eshte atomi. 00:04:26.605 --> 00:04:28.441 Vetem kepute nje file floku nga koka 00:04:28.441 --> 00:04:30.991 dhe imagjino te vendosesh nje milion gjera ne te. 00:04:30.991 --> 00:04:33.991 prane njeri tjetrit ne floke, 00:04:33.991 --> 00:04:37.037 jo ne gjatesi te flokut por ne gjeresi. 00:04:37.037 --> 00:04:39.175 eshte edhe me veshtire te shohesh gjeresine e flokut. 00:04:39.175 --> 00:04:40.718 dhe aty mund te jene nje milion atome te karbonit