1
00:00:00,137 --> 00:00:03,002
Ne njerezit e kemi ditur per mijera vjet,

2
00:00:03,002 --> 00:00:05,867
vetem duke kerkuar ne mjedisin tone perreth,

3
00:00:05,867 --> 00:00:07,207
qe egzistojne substanca te ndryshme.

4
00:00:07,207 --> 00:00:10,333
Keto substanca te ndryshme , kane tendence te kene veti te ndryshme.

5
00:00:10,333 --> 00:00:11,954
Jo vetem qe kane veti te ndryshme,

6
00:00:11,954 --> 00:00:14,745
njeri mund te reflektoj driten ne menyre te caktuar, ose nuk mund te reflektoj driten.

7
00:00:14,745 --> 00:00:17,601
Ose ka ngjyre te caktuar ose ka temperature te caktuar

8
00:00:17,601 --> 00:00:20,457
te jete i legshem, i gazet ose i ngurt.

9
00:00:20,457 --> 00:00:22,108
Por ne gjithashtu vezhgojme

10
00:00:22,108 --> 00:00:24,867
si ato reagojne me njera-tjetren ne rethana re caktuara

11
00:00:24,867 --> 00:00:27,663
dhe ketu jane pamje nga disa nga keto substanca.

12
00:00:27,663 --> 00:00:31,477
Ky ketu eshte karbon, dhe kjo eshte ne..ne formen e tij grafit.

13
00:00:31,477 --> 00:00:36,069
Ky ketu eshte plumbi, ky ketu eshte ari

14
00:00:36,069 --> 00:00:38,719
dhe te gjitha keto qe i kam vizatuar, keto fotografi qe i kam treguar

15
00:00:38,719 --> 00:00:41,369
i kam marr te gjitha ne kete webfaqe.

16
00:00:41,369 --> 00:00:45,453
Te gjitha keto jane ne forme te ngurte, por ne gjithaashtu dime qe ne ....

17
00:00:45,453 --> 00:00:47,395
Duket sikur ka lloje te caktuara te ajrit ne te

18
00:00:47,395 --> 00:00:49,338
lloje te ndyshme te grimcave te ajrit,

19
00:00:49,338 --> 00:00:52,210
dhe varesisht se qfare lloji te grimcave te ajrit ju jeni duke kerkuar

20
00:00:52,210 --> 00:00:55,079
qofte karbon, oksigjen ose azot

21
00:00:55,079 --> 00:00:57,948
duket qe ka lloje te ndryshme te vetive.

22
00:00:57,948 --> 00:00:59,425
Ose jane disa gjera te tjera qe mund te jene te lengshme

23
00:00:59,425 --> 00:01:02,082
ose behen nese e rrite temperaturen mjaftushem ne to

24
00:01:02,082 --> 00:01:05,018
Nese e rrite temperuren mjaftuhem ne ari ose plumb

25
00:01:05,018 --> 00:01:06,503
mund t'i keni ne gjendje te lenget.

26
00:01:06,503 --> 00:01:09,841
Ose nese e djeg kete karboni,

27
00:01:09,841 --> 00:01:12,076
ju mund te shendroni ate ne gjendje te gazet

28
00:01:12,076 --> 00:01:13,351
mund ta lironi ate ne atmosfere,

29
00:01:13,351 --> 00:01:14,702
mund te prishni strukturen e tij.

30
00:01:14,702 --> 00:01:17,271
Pra, keto ja gjera te cilat ne ne nje fare menyre

31
00:01:17,271 --> 00:01:20,585
qe njerzimi i ka verejtur per mijera vjet.

32
00:01:20,585 --> 00:01:22,452
Por kjo te con drejt nje pyetje te natyrshme

33
00:01:22,452 --> 00:01:24,226
qe ka qene nje pyetje filozofike dikur

34
00:01:24,226 --> 00:01:26,405
por tani ne mund te i pergjigjemi pak me mire

35
00:01:26,405 --> 00:01:30,898
dhe pyetja eshte, nese e thyen kete karbon

36
00:01:30,898 --> 00:01:33,518
ne pjese te vogla e me te vogla

37
00:01:33,518 --> 00:01:35,554
nese ka disa pjese shume te vogla

38
00:01:35,554 --> 00:01:39,867
njesi shume te vogla te kesaj substance

39
00:01:39,867 --> 00:01:43,166
i ka ende vetite e karbonit ?

40
00:01:43,166 --> 00:01:45,256
Dhe nese e keni thyer ende me shume

41
00:01:45,256 --> 00:01:48,390
a do ti humb vetite e karbonit ?

42
00:01:48,390 --> 00:01:50,354
Dhe pergjigja eshte: i ka.

43
00:01:50,354 --> 00:01:52,200
Dhe keshtu vetem per te pasur terminologjine tone

44
00:01:52,200 --> 00:01:56,156
ne i quajme keto substanca te ndryshme, keto substanca te pasterta

45
00:01:56,156 --> 00:01:59,025
qe kane keto veti specifike ne temperature te caktuar

46
00:01:59,025 --> 00:02:01,185
dhe reagojne ne menyre te caktuar

47
00:02:01,185 --> 00:02:05,291
ne i quajme ato elemente.

48
00:02:05,291 --> 00:02:08,729
Karboni eshte element. Plumbi eshte element. Ari eshte element.

49
00:02:08,729 --> 00:02:10,400
Ti mund te thuash qe edhe uji eshte element.

50
00:02:10,400 --> 00:02:14,221
Ne histori, njerzit ju jane referuar ujit si element.

51
00:02:14,221 --> 00:02:17,892
Por sot ne e dijme qe uji eshte i perbere nga me shume elemente baze.

52
00:02:17,892 --> 00:02:20,405
Eshte i perbere nga oksigjeni dhe hidrogjeni.

53
00:02:20,405 --> 00:02:25,014
Dhe te gjitha elementet jane te listuara ketu

54
00:02:25,014 --> 00:02:27,758
ne sistemin periodik te elementeve.

55
00:02:27,758 --> 00:02:29,374
C qendron per karbon

56
00:02:29,374 --> 00:02:30,400
-- une po i permendi ato

57
00:02:30,400 --> 00:02:32,379
qe jane te lidhura ngusht me nerezimin--

58
00:02:32,379 --> 00:02:35,502
por me kohe mesiguri do te familjarizohesh me te gjitha keto.

59
00:02:35,502 --> 00:02:39,148
Ky eshte oksigjeni. Ky eshte azoti. Ky eshte silici.

60
00:02:39,148 --> 00:02:42,867
Ky --Au eshte ari. Ky eshte plumbi.

61
00:02:42,867 --> 00:02:51,995
Dhe njesia me themelore e cilido element eshte atomi.

62
00:02:51,995 --> 00:02:54,559
Nese vazhdon te gjurmosh

63
00:02:54,559 --> 00:02:57,079
dhe duke fituar pjese me te vogla te tij.

64
00:02:57,079 --> 00:02:59,415
Perfundimisht ju do te keni ne atom te karbonit.

65
00:02:59,415 --> 00:03:00,755
Beje te njeten gje ketu,

66
00:03:00,755 --> 00:03:02,536
dhe ne fund do te keni atomin e arit.

67
00:03:02,536 --> 00:03:03,991
Beje te njeten gje edhe ketu,

68
00:03:03,991 --> 00:03:05,856
ne fund do te kesh diqka shume te vogel nga kjo

69
00:03:05,856 --> 00:03:07,758
-- ne mungese te nje fjale me te pershtatshme-- grimce,

70
00:03:07,758 --> 00:03:09,185
te cilen ju do ta quanit atom te plumbit.

71
00:03:09,185 --> 00:03:11,239
Dhe nuk mund ta thyesh me tutje

72
00:03:11,239 --> 00:03:13,597
dhe prap e quan plumb,

73
00:03:13,597 --> 00:03:17,043
dhe ende ka vetit e plumbit.

74
00:03:17,043 --> 00:03:18,330
Dhe sa per te ju japur nje ide

75
00:03:18,330 --> 00:03:21,193
-- kjo eshte diqka qe une e kam problem ta imagjinoj

76
00:03:21,193 --> 00:03:24,040
eshte qe atomet jane jashtezakonisht te vogla.

77
00:03:24,040 --> 00:03:25,901
Me te vertete, e paimagjinueshme sa te vogla.

78
00:03:25,901 --> 00:03:27,555
Per shembull, karboni.

79
00:03:27,555 --> 00:03:29,379
Floket e mija gjithashtu jane te perbera nga karboni.

80
00:03:29,379 --> 00:03:31,882
Ne fakt pjesa me e madhe e imja eshte e perbere nga karboni.

81
00:03:31,882 --> 00:03:35,912
Ne fakt shumica e gjallesave jane te perbera nga karboni.

82
00:03:35,912 --> 00:03:40,533
Dhe nese mer nje fije floku nga une, floku eshte karbon

83
00:03:40,533 --> 00:03:42,231
Floket e mija jane kryesisht karbon

84
00:03:42,231 --> 00:03:43,989
Kshte qe nese i mer foket mi ketu

85
00:03:43,989 --> 00:03:45,565
--floket e mija nuk jane te verdha

86
00:03:45,565 --> 00:03:46,766
eshte ne kontrast me te zezen.

87
00:03:46,766 --> 00:03:47,950
Floket e mija jane te zeza. Por nese e kisha bere ate,

88
00:03:47,950 --> 00:03:49,713
ju nuk do te ishit ne gjendje ta shihnit ne ekran

89
00:03:49,713 --> 00:03:51,970
Por nese e merni flokun tim ketu, une do t'ju kisha pyetur

90
00:03:51,970 --> 00:03:55,200
sa atome karboni eshte i gjere floku im ?

91
00:03:55,200 --> 00:03:58,467
Pra nese merni parasysh jo gjatesine e flokut

92
00:03:58,467 --> 00:04:00,361
por gjersine dhe thuani:

93
00:04:00,361 --> 00:04:03,255
sa atome te karbonit eshte i gjere floku?

94
00:04:03,255 --> 00:04:07,049
Dhe ju mund te supozoni, oh, Sal me ka treguar, eshte shume e vogel,

95
00:04:07,049 --> 00:04:09,150
kshtu qe jane mijera atome te karbonit,

96
00:04:09,150 --> 00:04:10,484
ose dhjete mije ose njeqind mije

97
00:04:10,484 --> 00:04:11,788
dhe une do te thosha, jo!

98
00:04:11,788 --> 00:04:14,249
Jane nje milion atome te kabonit.

99
00:04:14,249 --> 00:04:17,439
Ose mund te redhitni nje milion atome te karbonit

100
00:04:17,439 --> 00:04:20,933
perreth gjeresise mesatare te flokut te njeriut.

101
00:04:20,933 --> 00:04:22,585
Dhe kjo padyshim eshte nje vleresim i perafert,

102
00:04:22,585 --> 00:04:24,026
nuk eshte saktesisht nje milion,

103
00:04:24,026 --> 00:04:26,605
por kjo te ndihmon ta kuptosh sa i vogel eshte atomi.

104
00:04:26,605 --> 00:04:28,441
Vetem kepute nje file floku nga koka

105
00:04:28,441 --> 00:04:30,991
dhe imagjino te vendosesh nje milion gjera ne te.

106
00:04:30,991 --> 00:04:33,991
prane njeri tjetrit ne floke,

107
00:04:33,991 --> 00:04:37,037
jo ne gjatesi te flokut por ne gjeresi.

108
00:04:37,037 --> 00:04:39,175
eshte edhe me veshtire te shohesh gjeresine e flokut.

109
00:04:39,175 --> 00:04:40,718
dhe aty mund te jene nje milion atome te karbonit