0:00:00.137,0:00:03.002
Ne njerezit e kemi ditur per mijera vjet,

0:00:03.002,0:00:05.867
vetem duke kerkuar ne mjedisin tone perreth,

0:00:05.867,0:00:07.207
qe egzistojne substanca te ndryshme.

0:00:07.207,0:00:10.333
Keto substanca te ndryshme , kane tendence te kene veti te ndryshme.

0:00:10.333,0:00:11.954
Jo vetem qe kane veti te ndryshme,

0:00:11.954,0:00:14.745
njeri mund te reflektoj driten ne menyre te caktuar, ose nuk mund te reflektoj driten.

0:00:14.745,0:00:17.601
Ose ka ngjyre te caktuar ose ka temperature te caktuar

0:00:17.601,0:00:20.457
te jete i legshem, i gazet ose i ngurt.

0:00:20.457,0:00:22.108
Por ne gjithashtu vezhgojme

0:00:22.108,0:00:24.867
si ato reagojne me njera-tjetren ne rethana re caktuara

0:00:24.867,0:00:27.663
dhe ketu jane pamje nga disa nga keto substanca.

0:00:27.663,0:00:31.477
Ky ketu eshte karbon, dhe kjo eshte ne..ne formen e tij grafit.

0:00:31.477,0:00:36.069
Ky ketu eshte plumbi, ky ketu eshte ari

0:00:36.069,0:00:38.719
dhe te gjitha keto qe i kam vizatuar, keto fotografi qe i kam treguar

0:00:38.719,0:00:41.369
i kam marr te gjitha ne kete webfaqe.

0:00:41.369,0:00:45.453
Te gjitha keto jane ne forme te ngurte, por ne gjithaashtu dime qe ne ....

0:00:45.453,0:00:47.395
Duket sikur ka lloje te caktuara te ajrit ne te

0:00:47.395,0:00:49.338
lloje te ndyshme te grimcave te ajrit,

0:00:49.338,0:00:52.210
dhe varesisht se qfare lloji te grimcave te ajrit ju jeni duke kerkuar

0:00:52.210,0:00:55.079
qofte karbon, oksigjen ose azot

0:00:55.079,0:00:57.948
duket qe ka lloje te ndryshme te vetive.

0:00:57.948,0:00:59.425
Ose jane disa gjera te tjera qe mund te jene te lengshme

0:00:59.425,0:01:02.082
ose behen nese e rrite temperaturen mjaftushem ne to

0:01:02.082,0:01:05.018
Nese e rrite temperuren mjaftuhem ne ari ose plumb

0:01:05.018,0:01:06.503
mund t'i keni ne gjendje te lenget.

0:01:06.503,0:01:09.841
Ose nese e djeg kete karboni,

0:01:09.841,0:01:12.076
ju mund te shendroni ate ne gjendje te gazet

0:01:12.076,0:01:13.351
mund ta lironi ate ne atmosfere,

0:01:13.351,0:01:14.702
mund te prishni strukturen e tij.

0:01:14.702,0:01:17.271
Pra, keto ja gjera te cilat ne ne nje fare menyre

0:01:17.271,0:01:20.585
qe njerzimi i ka verejtur per mijera vjet.

0:01:20.585,0:01:22.452
Por kjo te con drejt nje pyetje te natyrshme

0:01:22.452,0:01:24.226
qe ka qene nje pyetje filozofike dikur

0:01:24.226,0:01:26.405
por tani ne mund te i pergjigjemi pak me mire

0:01:26.405,0:01:30.898
dhe pyetja eshte, nese e thyen kete karbon

0:01:30.898,0:01:33.518
ne pjese te vogla e me te vogla

0:01:33.518,0:01:35.554
nese ka disa pjese shume te vogla

0:01:35.554,0:01:39.867
njesi shume te vogla te kesaj substance

0:01:39.867,0:01:43.166
i ka ende vetite e karbonit ?

0:01:43.166,0:01:45.256
Dhe nese e keni thyer ende me shume

0:01:45.256,0:01:48.390
a do ti humb vetite e karbonit ?

0:01:48.390,0:01:50.354
Dhe pergjigja eshte: i ka.

0:01:50.354,0:01:52.200
Dhe keshtu vetem per te pasur terminologjine tone

0:01:52.200,0:01:56.156
ne i quajme keto substanca te ndryshme, keto substanca te pasterta

0:01:56.156,0:01:59.025
qe kane keto veti specifike ne temperature te caktuar

0:01:59.025,0:02:01.185
dhe reagojne ne menyre te caktuar

0:02:01.185,0:02:05.291
ne i quajme ato elemente.

0:02:05.291,0:02:08.729
Karboni eshte element. Plumbi eshte element. Ari eshte element.

0:02:08.729,0:02:10.400
Ti mund te thuash qe edhe uji eshte element.

0:02:10.400,0:02:14.221
Ne histori, njerzit ju jane referuar ujit si element.

0:02:14.221,0:02:17.892
Por sot ne e dijme qe uji eshte i perbere nga me shume elemente baze.

0:02:17.892,0:02:20.405
Eshte i perbere nga oksigjeni dhe hidrogjeni.

0:02:20.405,0:02:25.014
Dhe te gjitha elementet jane te listuara ketu

0:02:25.014,0:02:27.758
ne sistemin periodik te elementeve.

0:02:27.758,0:02:29.374
C qendron per karbon

0:02:29.374,0:02:30.400
-- une po i permendi ato

0:02:30.400,0:02:32.379
qe jane te lidhura ngusht me nerezimin--

0:02:32.379,0:02:35.502
por me kohe mesiguri do te familjarizohesh me te gjitha keto.

0:02:35.502,0:02:39.148
Ky eshte oksigjeni. Ky eshte azoti. Ky eshte silici.

0:02:39.148,0:02:42.867
Ky --Au eshte ari. Ky eshte plumbi.

0:02:42.867,0:02:51.995
Dhe njesia me themelore e cilido element eshte atomi.

0:02:51.995,0:02:54.559
Nese vazhdon te gjurmosh

0:02:54.559,0:02:57.079
dhe duke fituar pjese me te vogla te tij.

0:02:57.079,0:02:59.415
Perfundimisht ju do te keni ne atom te karbonit.

0:02:59.415,0:03:00.755
Beje te njeten gje ketu,

0:03:00.755,0:03:02.536
dhe ne fund do te keni atomin e arit.

0:03:02.536,0:03:03.991
Beje te njeten gje edhe ketu,

0:03:03.991,0:03:05.856
ne fund do te kesh diqka shume te vogel nga kjo

0:03:05.856,0:03:07.758
-- ne mungese te nje fjale me te pershtatshme-- grimce,

0:03:07.758,0:03:09.185
te cilen ju do ta quanit atom te plumbit.

0:03:09.185,0:03:11.239
Dhe nuk mund ta thyesh me tutje

0:03:11.239,0:03:13.597
dhe prap e quan plumb,

0:03:13.597,0:03:17.043
dhe ende ka vetit e plumbit.

0:03:17.043,0:03:18.330
Dhe sa per te ju japur nje ide

0:03:18.330,0:03:21.193
-- kjo eshte diqka qe une e kam problem ta imagjinoj

0:03:21.193,0:03:24.040
eshte qe atomet jane jashtezakonisht te vogla.

0:03:24.040,0:03:25.901
Me te vertete, e paimagjinueshme sa te vogla.

0:03:25.901,0:03:27.555
Per shembull, karboni.

0:03:27.555,0:03:29.379
Floket e mija gjithashtu jane te perbera nga karboni.

0:03:29.379,0:03:31.882
Ne fakt pjesa me e madhe e imja eshte e perbere nga karboni.

0:03:31.882,0:03:35.912
Ne fakt shumica e gjallesave jane te perbera nga karboni.

0:03:35.912,0:03:40.533
Dhe nese mer nje fije floku nga une, floku eshte karbon

0:03:40.533,0:03:42.231
Floket e mija jane kryesisht karbon

0:03:42.231,0:03:43.989
Kshte qe nese i mer foket mi ketu

0:03:43.989,0:03:45.565
--floket e mija nuk jane te verdha

0:03:45.565,0:03:46.766
eshte ne kontrast me te zezen.

0:03:46.766,0:03:47.950
Floket e mija jane te zeza. Por nese e kisha bere ate,

0:03:47.950,0:03:49.713
ju nuk do te ishit ne gjendje ta shihnit ne ekran

0:03:49.713,0:03:51.970
Por nese e merni flokun tim ketu, une do t'ju kisha pyetur

0:03:51.970,0:03:55.200
sa atome karboni eshte i gjere floku im ?

0:03:55.200,0:03:58.467
Pra nese merni parasysh jo gjatesine e flokut

0:03:58.467,0:04:00.361
por gjersine dhe thuani:

0:04:00.361,0:04:03.255
sa atome te karbonit eshte i gjere floku?

0:04:03.255,0:04:07.049
Dhe ju mund te supozoni, oh, Sal me ka treguar, eshte shume e vogel,

0:04:07.049,0:04:09.150
kshtu qe jane mijera atome te karbonit,

0:04:09.150,0:04:10.484
ose dhjete mije ose njeqind mije

0:04:10.484,0:04:11.788
dhe une do te thosha, jo!

0:04:11.788,0:04:14.249
Jane nje milion atome te kabonit.

0:04:14.249,0:04:17.439
Ose mund te redhitni nje milion atome te karbonit

0:04:17.439,0:04:20.933
perreth gjeresise mesatare te flokut te njeriut.

0:04:20.933,0:04:22.585
Dhe kjo padyshim eshte nje vleresim i perafert,

0:04:22.585,0:04:24.026
nuk eshte saktesisht nje milion,

0:04:24.026,0:04:26.605
por kjo te ndihmon ta kuptosh sa i vogel eshte atomi.

0:04:26.605,0:04:28.441
Vetem kepute nje file floku nga koka

0:04:28.441,0:04:30.991
dhe imagjino te vendosesh nje milion gjera ne te.

0:04:30.991,0:04:33.991
prane njeri tjetrit ne floke,

0:04:33.991,0:04:37.037
jo ne gjatesi te flokut por ne gjeresi.

0:04:37.037,0:04:39.175
eshte edhe me veshtire te shohesh gjeresine e flokut.

0:04:39.175,0:04:40.718
dhe aty mund te jene nje milion atome te karbonit