[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:00.14,0:00:03.00,Default,,0000,0000,0000,,Биз, адамдар миңдеген жылдар бою жөн гана
Dialogue: 0,0:00:03.00,0:00:05.87,Default,,0000,0000,0000,,айлана чөйрөгө көз салып, ар кандай заттар бар экенин билгенбиз
Dialogue: 0,0:00:05.87,0:00:07.21,Default,,0000,0000,0000,,жана бул заттар ар кандай касиетке ээ.
Dialogue: 0,0:00:07.21,0:00:10.33,Default,,0000,0000,0000,,Алар касиеттери менен гана айырмаланган эмес;
Dialogue: 0,0:00:10.33,0:00:11.95,Default,,0000,0000,0000,,алар жарыкты кандайдыр бир деңгээлде чагылдыра ,
Dialogue: 0,0:00:11.95,0:00:14.74,Default,,0000,0000,0000,,алышкан же таптакыр чагылдыра алышкан эмес
Dialogue: 0,0:00:14.74,0:00:17.60,Default,,0000,0000,0000,,белгилүү бир түстө, белгилүү температурада болгон жана белгилүү бир температурага ээ боло алган.
Dialogue: 0,0:00:17.60,0:00:20.46,Default,,0000,0000,0000,,суюк, газ же катуу абалда боло алган.
Dialogue: 0,0:00:20.46,0:00:22.11,Default,,0000,0000,0000,,Биз белгилүү бир шарттарда алар бири-бири менен ,
Dialogue: 0,0:00:22.11,0:00:24.87,Default,,0000,0000,0000,,аракеттенерин байкай баштадык.
Dialogue: 0,0:00:24.87,0:00:27.66,Default,,0000,0000,0000,,Мына бул жерде заттардын сүрөттөлүшү:
Dialogue: 0,0:00:27.66,0:00:31.48,Default,,0000,0000,0000,,мына бул жерде көмүртек, ал эми бул графит формасында
Dialogue: 0,0:00:31.48,0:00:36.07,Default,,0000,0000,0000,,бул жерде коргошун, а бул жерде алтын.
Dialogue: 0,0:00:36.07,0:00:38.72,Default,,0000,0000,0000,,Мен тарткан жана сүрөттөрдө көрсөткөн заттардын баардыгын
Dialogue: 0,0:00:38.72,0:00:41.37,Default,,0000,0000,0000,,мына бул вебсайттан алдым.
Dialogue: 0,0:00:41.37,0:00:45.45,Default,,0000,0000,0000,,Булардын баардыгы катуу абалда, бирок бизге белгилүү...
Dialogue: 0,0:00:45.45,0:00:47.40,Default,,0000,0000,0000,,Эгерде аларда абанын белгилүү бир түрү болсо,
Dialogue: 0,0:00:47.40,0:00:49.34,Default,,0000,0000,0000,,анда мындай болмок, абанын бөлүкчөлөрүнүн белгилүү түрлөрү,
Dialogue: 0,0:00:49.34,0:00:52.21,Default,,0000,0000,0000,,абанын бөлүкчөлөрүнүн кайсы тибине көз карандылыгына карата көрүп жатканыңарга карата көрүнөт
Dialogue: 0,0:00:52.21,0:00:55.08,Default,,0000,0000,0000,,мейли бул көмүртек, кычкылтек же азот болсун,
Dialogue: 0,0:00:55.08,0:00:57.95,Default,,0000,0000,0000,,алар ар түрдүү касиетти көрсөтөт.
Dialogue: 0,0:00:57.95,0:00:59.42,Default,,0000,0000,0000,,Же, бир нече башка нерселер суюктук боло алышат,
Dialogue: 0,0:00:59.42,0:01:02.08,Default,,0000,0000,0000,,же ар түрдүү заттарды жогорку температурага чейин ысытса алар суюктук боло алат
Dialogue: 0,0:01:02.08,0:01:05.02,Default,,0000,0000,0000,,Эгерде силер алтынды же күмүштү белгилүү температурага чейин жылытсаңар
Dialogue: 0,0:01:05.02,0:01:06.50,Default,,0000,0000,0000,,силер суюктук ала аласыңар.
Dialogue: 0,0:01:06.50,0:01:09.84,Default,,0000,0000,0000,,Же, эгер силер көмүртекти күйгүзсөңөр
Dialogue: 0,0:01:09.84,0:01:12.08,Default,,0000,0000,0000,,аны газ абалында ала аласыңар
Dialogue: 0,0:01:12.08,0:01:13.35,Default,,0000,0000,0000,,жана аны атмосферага чыгара аласыңар
Dialogue: 0,0:01:13.35,0:01:14.70,Default,,0000,0000,0000,,жана силер анын структурасын буза аласыңар.
Dialogue: 0,0:01:14.70,0:01:17.27,Default,,0000,0000,0000,,Булар- биз кандайдыр бир өлчөмдө билген нерселер
Dialogue: 0,0:01:17.27,0:01:20.58,Default,,0000,0000,0000,,адамзат миңдеген жылдар бою байкаган нерселер.
Dialogue: 0,0:01:20.58,0:01:22.45,Default,,0000,0000,0000,,Булардын баары бизди табигый суроого алып келет.
Dialogue: 0,0:01:22.45,0:01:24.23,Default,,0000,0000,0000,,көндүм болгон философиялык суроого,
Dialogue: 0,0:01:24.23,0:01:26.40,Default,,0000,0000,0000,,бирок эми биз бир аз болсо да жакшыраак жооп бере алабыз.
Dialogue: 0,0:01:26.40,0:01:30.90,Default,,0000,0000,0000,,жана ал суроо бул, эгер силер бул көмүртекти бузууну уланта берсеңер
Dialogue: 0,0:01:30.90,0:01:33.52,Default,,0000,0000,0000,,өтө майда жана майда бөлүкчөлөргө чейин,
Dialogue: 0,0:01:33.52,0:01:35.55,Default,,0000,0000,0000,,анда эң майда бөлүкчө болобу?
Dialogue: 0,0:01:35.55,0:01:39.87,Default,,0000,0000,0000,,бул заттын мүмкүн болгон эң кичине бөлүгү
Dialogue: 0,0:01:39.87,0:01:43.17,Default,,0000,0000,0000,,көмүртекти, анын касиеттерин сактай алабы?
Dialogue: 0,0:01:43.17,0:01:45.26,Default,,0000,0000,0000,,А эгерде кандайдыр бир жол менен бузууну уланта берсеңер
Dialogue: 0,0:01:45.26,0:01:48.39,Default,,0000,0000,0000,,анда анын касиеттерин жоготот белеңер?
Dialogue: 0,0:01:48.39,0:01:50.35,Default,,0000,0000,0000,,Мына жооп: болот.
Dialogue: 0,0:01:50.35,0:01:52.20,Default,,0000,0000,0000,,Биздин терминологияны түшүнүү үчүн:
Dialogue: 0,0:01:52.20,0:01:56.16,Default,,0000,0000,0000,,булар ар кандай таза заттар белгилүү бир
Dialogue: 0,0:01:56.16,0:01:59.02,Default,,0000,0000,0000,,температурада белгилүү касиеттерге ээ болгон
Dialogue: 0,0:01:59.02,0:02:01.18,Default,,0000,0000,0000,,жана кандайдыр бир мүнөздө аракеттенишкен
Dialogue: 0,0:02:01.18,0:02:05.29,Default,,0000,0000,0000,,бөлүкчөлөрдү биз химиялык элементтер деп атайбыз,
Dialogue: 0,0:02:05.29,0:02:08.73,Default,,0000,0000,0000,,Көмүртек- бул элемент. Коргошун- бул элемент. Алтын - бул элемент.
Dialogue: 0,0:02:08.73,0:02:10.40,Default,,0000,0000,0000,,А сиздер айта аласыздарбы суу да элемент деп.
Dialogue: 0,0:02:10.40,0:02:14.22,Default,,0000,0000,0000,,Адамдар өткөн мезгилде да сууну элемент деп айтышкан.
Dialogue: 0,0:02:14.22,0:02:17.89,Default,,0000,0000,0000,,Бирок биз бүгүн суу жөнөкөй элементтерден турарын билебиз.
Dialogue: 0,0:02:17.89,0:02:20.40,Default,,0000,0000,0000,,Ал кычкылтектен жана суутектен турат
Dialogue: 0,0:02:20.40,0:02:25.01,Default,,0000,0000,0000,,Бизге белгилүү элементтердин баардыгы мында,
Dialogue: 0,0:02:25.01,0:02:27.76,Default,,0000,0000,0000,,химиялык элементтердин мезгилдик таблицасында көрсөтүлгөн.
Dialogue: 0,0:02:27.76,0:02:29.37,Default,,0000,0000,0000,,Көмүртек "C" менен белгиленет "Carbon".
Dialogue: 0,0:02:29.37,0:02:30.40,Default,,0000,0000,0000,,Мен азыр адамзат үчүн эң маанилүүлөрүн
Dialogue: 0,0:02:30.40,0:02:32.38,Default,,0000,0000,0000,,гана айтканы жатам--
Dialogue: 0,0:02:32.38,0:02:35.50,Default,,0000,0000,0000,,бирок убакыт өткөн сайын алардын баардыгы менен таанышасыңар
Dialogue: 0,0:02:35.50,0:02:39.15,Default,,0000,0000,0000,,.Бул кычкылтек. Бул азот. Бул кремний.
Dialogue: 0,0:02:39.15,0:02:42.87,Default,,0000,0000,0000,,Бул "Au", алтын. Бул -коргошун.
Dialogue: 0,0:02:42.87,0:02:51.100,Default,,0000,0000,0000,,Бул элементтердин эң майда бөлүкчөсү атом болуп саналат.
Dialogue: 0,0:02:51.100,0:02:54.56,Default,,0000,0000,0000,,Эгер силер заттарды казганды уланта берсеңер
Dialogue: 0,0:02:54.56,0:02:57.08,Default,,0000,0000,0000,,жана эң майда бөлүкчөлөргө майдалоону уланта берсеңер
Dialogue: 0,0:02:57.08,0:02:59.42,Default,,0000,0000,0000,,аягында көмүртектин атомун аласыңар.
Dialogue: 0,0:02:59.42,0:03:00.76,Default,,0000,0000,0000,,Ушуну эле алтын менен жүргүзсөңөр
Dialogue: 0,0:03:00.76,0:03:02.54,Default,,0000,0000,0000,,аягында алтындын атомун ала аласыңар.
Dialogue: 0,0:03:02.54,0:03:03.99,Default,,0000,0000,0000,,Ушундай эле нерсени бул жерде жасасаңар
Dialogue: 0,0:03:03.99,0:03:05.86,Default,,0000,0000,0000,,аягында силер бул кичинекей майда нерсени аласыңар
Dialogue: 0,0:03:05.86,0:03:07.76,Default,,0000,0000,0000,,Коргошун менен да ушундай кылганда
Dialogue: 0,0:03:07.76,0:03:09.18,Default,,0000,0000,0000,,коргошундун атому деген бөлүкчөнү аласыңар.
Dialogue: 0,0:03:09.18,0:03:11.24,Default,,0000,0000,0000,,Силер аны андан ары ажырата албайсыңар,
Dialogue: 0,0:03:11.24,0:03:13.60,Default,,0000,0000,0000,,бирок ал коргошун бойдон калат
Dialogue: 0,0:03:13.60,0:03:17.04,Default,,0000,0000,0000,,себеби ал мурункудай эле коргошундун касиеттерин алып жүрөт
Dialogue: 0,0:03:17.04,0:03:18.33,Default,,0000,0000,0000,,Жөн гана силерге элестетүүгө мүмкүндүк берсем,
Dialogue: 0,0:03:18.33,0:03:21.19,Default,,0000,0000,0000,,бул чындыгында элестете албай турган нерсе---
Dialogue: 0,0:03:21.19,0:03:24.04,Default,,0000,0000,0000,,атомдор укмуштуудай майда.
Dialogue: 0,0:03:24.04,0:03:25.90,Default,,0000,0000,0000,,Чындыгында, элестете албагандай майда.
Dialogue: 0,0:03:25.90,0:03:27.56,Default,,0000,0000,0000,,Ошентип мисалы, көмүртек.
Dialogue: 0,0:03:27.56,0:03:29.38,Default,,0000,0000,0000,,Менин чачым дагы көмүртектен турат.
Dialogue: 0,0:03:29.38,0:03:31.88,Default,,0000,0000,0000,,Чындыгында менин денемдин көпчүлүгү көмүртектен турат.
Dialogue: 0,0:03:31.88,0:03:35.91,Default,,0000,0000,0000,,Тирүү жандыктардын көпчүлүгү чындыгында көмүртектен жасалган.
Dialogue: 0,0:03:35.91,0:03:40.53,Default,,0000,0000,0000,,Ошентип силер менин чачымды алсаңар. Менин чачым дагы көмүртектен турат.
Dialogue: 0,0:03:40.53,0:03:42.23,Default,,0000,0000,0000,,Менин чачым дээрлик көмүртектен турат.
Dialogue: 0,0:03:42.23,0:03:43.99,Default,,0000,0000,0000,,Ошентип силер менин чачымды мына бул жерден алсаңар
Dialogue: 0,0:03:43.99,0:03:45.56,Default,,0000,0000,0000,,менин чачым сары эмес
Dialogue: 0,0:03:45.56,0:03:46.77,Default,,0000,0000,0000,,бирок кара түс менен эң сонүн дал келет.
Dialogue: 0,0:03:46.77,0:03:47.95,Default,,0000,0000,0000,,Менин чачтарым кара. Бирок эгерде мен аларды
Dialogue: 0,0:03:47.95,0:03:49.71,Default,,0000,0000,0000,,экрандан көргөзсөм силер көрө алмак эмесиңер.
Dialogue: 0,0:03:49.71,0:03:51.97,Default,,0000,0000,0000,,Эгер силер менин чачымды алсаңар, мен силерден сурамакмын
Dialogue: 0,0:03:51.97,0:03:55.20,Default,,0000,0000,0000,,менин чачтарым туурасынан канча көмүртектин атомунан турат? деп
Dialogue: 0,0:03:55.20,0:03:58.47,Default,,0000,0000,0000,,Эгер силер менин чачымды туурасынан кессеңер , узунунан эмес
Dialogue: 0,0:03:58.47,0:04:00.36,Default,,0000,0000,0000,,анан сурасаңар: ал туурасынан канча
Dialogue: 0,0:04:00.36,0:04:03.26,Default,,0000,0000,0000,,көмүртектин атомунан турат деп?
Dialogue: 0,0:04:03.26,0:04:07.05,Default,,0000,0000,0000,,Силер билмексиңер, оо, ал бизге атомдор эң эле кичине болот деп айткан.
Dialogue: 0,0:04:07.05,0:04:09.15,Default,,0000,0000,0000,,Демек, мында миңдеген көмүртектин атомдору,
Dialogue: 0,0:04:09.15,0:04:10.48,Default,,0000,0000,0000,,он миңдеген, жүз миңдеген көмүртек атомдору болушу мүмкүн.
Dialogue: 0,0:04:10.48,0:04:11.79,Default,,0000,0000,0000,,А мен "Жок" деп айтмакмын.
Dialogue: 0,0:04:11.79,0:04:14.25,Default,,0000,0000,0000,,Мында бир миллион көмүртек атому.
Dialogue: 0,0:04:14.25,0:04:17.44,Default,,0000,0000,0000,,Силер бир миллион көмүртектин атомун, узундугу
Dialogue: 0,0:04:17.44,0:04:20.93,Default,,0000,0000,0000,,чачтын туурасына барабар болгон узундукта чое алмаксыңар.
Dialogue: 0,0:04:20.93,0:04:22.58,Default,,0000,0000,0000,,Албетте, бул жакындатылган гана түшүнүк
Dialogue: 0,0:04:22.58,0:04:24.03,Default,,0000,0000,0000,,алар туура 1,000,000 эмес.
Dialogue: 0,0:04:24.03,0:04:26.60,Default,,0000,0000,0000,,Бирок бул силерге атомдор канчалык кичинекей экенин сезүүгө мүмкүнчүлүк берет.
Dialogue: 0,0:04:26.60,0:04:28.44,Default,,0000,0000,0000,,Өзүңөрдүн бир тал чачыңарды жулуп алып
Dialogue: 0,0:04:28.44,0:04:30.99,Default,,0000,0000,0000,,ал чачтын туурасы боюнча бири-бирине
Dialogue: 0,0:04:30.99,0:04:33.99,Default,,0000,0000,0000,,жакын тургандай кылып ага бир миллион нерселерди
Dialogue: 0,0:04:33.99,0:04:37.04,Default,,0000,0000,0000,,кантип батыра аларыңарды элестеткиле.
Dialogue: 0,0:04:37.04,0:04:39.18,Default,,0000,0000,0000,,Бул кандай калыңдыктагы чач экендигин
Dialogue: 0,0:04:39.18,0:04:40.72,Default,,0000,0000,0000,,жана анда бир миллион атом бар экендигин
Dialogue: 0,0:04:40.72,0:04:42.98,Default,,0000,0000,0000,,көрүүгө мүмкүн эмес.
Dialogue: 0,0:04:42.98,0:04:48.09,Default,,0000,0000,0000,,Бул өзүнчө эле бир укмуш.
Dialogue: 0,0:04:48.09,0:04:49.03,Default,,0000,0000,0000,,Бизге көмүртектин эң майда бөлүкчөлөрү
Dialogue: 0,0:04:49.03,0:04:51.38,Default,,0000,0000,0000,,"курулуш блоктор", "кирпичтер" бар экендиги белгилүү
Dialogue: 0,0:04:51.38,0:04:53.93,Default,,0000,0000,0000,,жеке эле көмүртектики эмес , башка элементтердики да
Dialogue: 0,0:04:53.93,0:04:55.95,Default,,0000,0000,0000,,Дагы эң кызыгы бул блоктор
Dialogue: 0,0:04:55.95,0:04:59.07,Default,,0000,0000,0000,,бири бири менен байланышкан.
Dialogue: 0,0:04:59.07,0:05:02.56,Default,,0000,0000,0000,,көмүртектин атому дагы "фундаменталдык" бөлүкчөлөрдөн турат.
Dialogue: 0,0:05:02.56,0:05:07.47,Default,,0000,0000,0000,,Алтындын атому да фундаменталдык бөлүкчөлөрдөн турат,
Dialogue: 0,0:05:07.47,0:05:10.44,Default,,0000,0000,0000,,Элементтер бул фундаменталдык
Dialogue: 0,0:05:10.44,0:05:12.76,Default,,0000,0000,0000,,бөлүкчөлөрдүн кандай уюшулганы менен аныкталат.
Dialogue: 0,0:05:12.76,0:05:14.09,Default,,0000,0000,0000,,Эгер силер элементтердин элементардык
Dialogue: 0,0:05:14.09,0:05:15.90,Default,,0000,0000,0000,,бөлүкчөлөрүнүн санын өзгөртө алсаңар ошол
Dialogue: 0,0:05:15.90,0:05:17.84,Default,,0000,0000,0000,,элементтин касиеттерин да көмүртектин атомунан турат
Dialogue: 0,0:05:17.84,0:05:18.89,Default,,0000,0000,0000,,- деп өзгөртө алар элеңер.ал кантип реакцияга кирерин,
Dialogue: 0,0:05:18.89,0:05:22.77,Default,,0000,0000,0000,,же өзүңөр ал элементти башка элементке өзгөртө алмаксыңар.
Dialogue: 0,0:05:22.77,0:05:25.14,Default,,0000,0000,0000,,Жөн эле жакшыраак түшүнүү үчүн,
Dialogue: 0,0:05:25.14,0:05:28.01,Default,,0000,0000,0000,,келгиле фундаменталдык бөлүкчөлөр жөнүндө сүйлөшөлү.
Dialogue: 0,0:05:28.01,0:05:31.82,Default,,0000,0000,0000,,Ошентип силерде протон бар дейли
Dialogue: 0,0:05:31.82,0:05:35.52,Default,,0000,0000,0000,,Протон аныктайт.....
Dialogue: 0,0:05:35.52,0:05:38.00,Default,,0000,0000,0000,,Атомдун ядросундагы протондун саны элементти аныктайт.
Dialogue: 0,0:05:38.00,0:05:40.10,Default,,0000,0000,0000,,жана мен ядролор жөнүндө айтам
Dialogue: 0,0:05:40.10,0:05:42.97,Default,,0000,0000,0000,,ал элементи аныктайт.
Dialogue: 0,0:05:42.97,0:05:45.49,Default,,0000,0000,0000,,Силер көмүртектин ар түрдүү вариацияларын ала алсаңар болот,
Dialogue: 0,0:05:45.49,0:05:47.33,Default,,0000,0000,0000,,Эгер силер мезгилдик таблицаны карасаңар
Dialogue: 0,0:05:47.33,0:05:50.15,Default,,0000,0000,0000,,элементтер атомдук номеринин өсүшүнө карата
Dialogue: 0,0:05:50.15,0:05:51.58,Default,,0000,0000,0000,,жайгашканын көрөсүңөр.
Dialogue: 0,0:05:51.58,0:05:54.67,Default,,0000,0000,0000,,Атомдук катар номери- бул элементтеги протондун саны.
Dialogue: 0,0:05:54.67,0:05:58.67,Default,,0000,0000,0000,,Аныктама боюнча суутектин бир протону бар.
Dialogue: 0,0:05:58.67,0:06:02.80,Default,,0000,0000,0000,,Гелийдики эки протону бар, көмүртектики 6 протону бар.
Dialogue: 0,0:06:02.80,0:06:05.33,Default,,0000,0000,0000,,Көмүртекте 7 протон болушу мүмкүн эмес.
Dialogue: 0,0:06:05.33,0:06:07.17,Default,,0000,0000,0000,,Эгерде 7 протон болсо, ал азот болуп калмак.
Dialogue: 0,0:06:07.17,0:06:09.23,Default,,0000,0000,0000,,Ал кайра көмүртек болмок эмес.
Dialogue: 0,0:06:09.23,0:06:10.59,Default,,0000,0000,0000,,Кычкылтекте 8 протон.
Dialogue: 0,0:06:10.59,0:06:12.67,Default,,0000,0000,0000,,Эгер силер ага кандайдыр бир мүнөздө 1 протон кошсоңор
Dialogue: 0,0:06:12.67,0:06:14.05,Default,,0000,0000,0000,,анда кычкылтек- кычкылтек болбой калмак
Dialogue: 0,0:06:14.05,0:06:18.33,Default,,0000,0000,0000,,Ал фтор болмок. Протондор элементтерди аныктайт.
Dialogue: 0,0:06:18.33,0:06:20.07,Default,,0000,0000,0000,,Ядродогу протондордун саны атомдук саны...
Dialogue: 0,0:06:20.07,0:06:22.97,Default,,0000,0000,0000,,Мында жазылган номерди
Dialogue: 0,0:06:22.97,0:06:25.45,Default,,0000,0000,0000,,эсиңерде сактап калгыла,
Dialogue: 0,0:06:25.45,0:06:27.67,Default,,0000,0000,0000,,Таблицадагы ар бир элемент үчүн
Dialogue: 0,0:06:27.67,0:06:30.12,Default,,0000,0000,0000,,протондун саны атомдук
Dialogue: 0,0:06:30.12,0:06:31.53,Default,,0000,0000,0000,,катар санына барабар
Dialogue: 0,0:06:31.53,0:06:34.13,Default,,0000,0000,0000,,Бул номерлер элементтердин
Dialogue: 0,0:06:34.13,0:06:36.85,Default,,0000,0000,0000,,касиеттерин аныктоо үчүн жазылган.
Dialogue: 0,0:06:36.87,0:06:38.86,Default,,0000,0000,0000,,Жана алар бул номерди бул жерге коебуз себеби
Dialogue: 0,0:06:38.86,0:06:42.22,Default,,0000,0000,0000,,элементтин касиетитерин аныктоо үчүн
Dialogue: 0,0:06:42.22,0:06:46.13,Default,,0000,0000,0000,,Атомдун эки башка составтык бөлүгү
Dialogue: 0,0:06:46.13,0:06:47.70,Default,,0000,0000,0000,,биз аларды ушундай атай алабыз го деп ойлойм
Dialogue: 0,0:06:47.70,0:06:55.12,Default,,0000,0000,0000,,бул электрон жана нейтрон
Dialogue: 0,0:06:55.12,0:06:57.54,Default,,0000,0000,0000,,Биз өзүбүздүн башыбызда түзө баштаган модель
Dialogue: 0,0:06:57.54,0:07:00.42,Default,,0000,0000,0000,,жана бул модель, химия илими боюнча илгерилесек биз көрө алабыз
Dialogue: 0,0:07:00.42,0:07:02.83,Default,,0000,0000,0000,,бул келечекте бир аз абстрактуу боло баштайт
Dialogue: 0,0:07:02.83,0:07:04.82,Default,,0000,0000,0000,,жана ой жүгүртүү үчүн жетишээрлик татаал боло баштайт.
Dialogue: 0,0:07:04.82,0:07:06.55,Default,,0000,0000,0000,,Ал жөнүндө мындай ойлосо болот
Dialogue: 0,0:07:06.55,0:07:08.35,Default,,0000,0000,0000,,Силерде атомдун борборунда жайгашкан
Dialogue: 0,0:07:08.35,0:07:09.82,Default,,0000,0000,0000,,протон жана нейтрон бар.
Dialogue: 0,0:07:09.82,0:07:11.60,Default,,0000,0000,0000,,Алар атомдун ядросу
Dialogue: 0,0:07:11.60,0:07:14.87,Default,,0000,0000,0000,,Ошентип мисалга алсак, биз билгендей көмүртектин 6 протону бар.
Dialogue: 0,0:07:14.87,0:07:19.07,Default,,0000,0000,0000,,ошентип бир, эки, үч, төрт, беш, алты
Dialogue: 0,0:07:19.07,0:07:22.38,Default,,0000,0000,0000,,Көмүртек-12 , атомунун вариациясынын бири.
Dialogue: 0,0:07:22.38,0:07:24.20,Default,,0000,0000,0000,,ошондой эле 6 нейтрону бар.
Dialogue: 0,0:07:24.20,0:07:25.75,Default,,0000,0000,0000,,Силер көмүртектин ар түрдүү вариацияларын ала алсаңар болот
Dialogue: 0,0:07:25.75,0:07:28.02,Default,,0000,0000,0000,,бири-биринен нейтрондордун саны менен айырмаланган.
Dialogue: 0,0:07:28.02,0:07:30.11,Default,,0000,0000,0000,,Ошентип нейтрондор өзгөрө алат, электрондор өзгөрө алат,
Dialogue: 0,0:07:30.11,0:07:31.73,Default,,0000,0000,0000,,бирок бул ошол эле элемент бойдон калат.
Dialogue: 0,0:07:31.73,0:07:33.27,Default,,0000,0000,0000,,Протондор өзгөрө албайт.
Dialogue: 0,0:07:33.27,0:07:35.90,Default,,0000,0000,0000,,Эгер силер протондордун санын өзгөртсөңөр анда башка элементти аласыңар.
Dialogue: 0,0:07:35.90,0:07:39.20,Default,,0000,0000,0000,,Келгиле мен көмүртек 12-нин ядросун тартайын.
Dialogue: 0,0:07:39.20,0:07:43.20,Default,,0000,0000,0000,,Ошентип бир, эки, үч, төрт, беш, алты.
Dialogue: 0,0:07:43.20,0:07:46.49,Default,,0000,0000,0000,,Мына силердин алдыңарда көмүртек-12- нин ядросу.
Dialogue: 0,0:07:46.49,0:07:48.33,Default,,0000,0000,0000,,Кээде ал мындай түрдө да жазылышы мүмкүн.
Dialogue: 0,0:07:48.33,0:07:51.13,Default,,0000,0000,0000,,Жана кээде алар чындыгында мындай жазышат
Dialogue: 0,0:07:51.13,0:07:53.83,Default,,0000,0000,0000,,протондордун саны да жазылышы мүмкүн.
Dialogue: 0,0:07:53.83,0:07:56.13,Default,,0000,0000,0000,,Көмүртек-12 деп аталганынын себеби
Dialogue: 0,0:07:56.13,0:07:58.68,Default,,0000,0000,0000,,мында -6 нейтронду санагандан кийин
Dialogue: 0,0:07:58.68,0:08:00.38,Default,,0000,0000,0000,,бул баардыгы
Dialogue: 0,0:08:00.38,0:08:03.68,Default,,0000,0000,0000,,Бул суроого карата көз караштын
Dialogue: 0,0:08:03.68,0:08:04.74,Default,,0000,0000,0000,,негизи төмөнкүдө
Dialogue: 0,0:08:04.74,0:08:06.40,Default,,0000,0000,0000,,Аны кийин карайбыз.
Dialogue: 0,0:08:06.40,0:08:07.77,Default,,0000,0000,0000,,бул протон менен нейтрондордун ичиндеги
Dialogue: 0,0:08:07.77,0:08:11.84,Default,,0000,0000,0000,,баардык сандарбы
Dialogue: 0,0:08:11.84,0:08:15.24,Default,,0000,0000,0000,,Көмүртектин атомдук катар номери-6,
Dialogue: 0,0:08:15.24,0:08:16.63,Default,,0000,0000,0000,,бирок биз бул жерге кайра жазабыз
Dialogue: 0,0:08:16.63,0:08:18.60,Default,,0000,0000,0000,,биз өзүбүзгө эске тутуу үчүн
Dialogue: 0,0:08:18.60,0:08:21.34,Default,,0000,0000,0000,,Ошентип көмүртек атомунун борборунда ушундай ядро жайгашкан.
Dialogue: 0,0:08:21.34,0:08:24.86,Default,,0000,0000,0000,,Көмүртек -12 нин 6 протону, 6 нейтрону болот.
Dialogue: 0,0:08:24.86,0:08:27.50,Default,,0000,0000,0000,,Көмүртектин башка түрү, көмүртек -14 версиясы ошондой эле болот.
Dialogue: 0,0:08:27.50,0:08:30.91,Default,,0000,0000,0000,,6 протону, бирок нейтрону 8 болот.
Dialogue: 0,0:08:30.91,0:08:32.47,Default,,0000,0000,0000,,Ошентип нейтрондордун саны өзгөрүп турат,
Dialogue: 0,0:08:32.47,0:08:34.61,Default,,0000,0000,0000,,бирок көмүртек-12 мына бул жерде.
Dialogue: 0,0:08:34.61,0:08:36.84,Default,,0000,0000,0000,,эгер көмүртек-12 электоронейтралдуу --
Dialogue: 0,0:08:36.84,0:08:40.66,Default,,0000,0000,0000,,(бул сөздү мен кийинчерээк түшүндүрөм)
Dialogue: 0,0:08:40.66,0:08:43.20,Default,,0000,0000,0000,,эгер ал электронейтралдуу болсо, анда 6 электрону болот.
Dialogue: 0,0:08:43.20,0:08:45.40,Default,,0000,0000,0000,,Мен бул 6 электрондун сүрөтүн тартайын.
Dialogue: 0,0:08:45.40,0:08:49.47,Default,,0000,0000,0000,,Бир,эки, үч, төрт, беш, алты.
Dialogue: 0,0:08:49.47,0:08:51.84,Default,,0000,0000,0000,,Эң жөнөкөй жолунун бири...
Dialogue: 0,0:08:51.84,0:08:54.63,Default,,0000,0000,0000,,электрондор менен ядронун өз ара байланышын
Dialogue: 0,0:08:54.63,0:08:56.89,Default,,0000,0000,0000,,электрондор сыяктуу элестесе болот--
Dialogue: 0,0:08:56.89,0:08:58.85,Default,,0000,0000,0000,,алар ядронун тегерегинде
Dialogue: 0,0:08:58.85,0:09:00.84,Default,,0000,0000,0000,,айланып жүрөт
Dialogue: 0,0:09:00.84,0:09:02.96,Default,,0000,0000,0000,,башкаларга караганда электронду тартуу жөндөмү күчтүү болот.
Dialogue: 0,0:09:02.96,0:09:04.69,Default,,0000,0000,0000,,Силер электрондорду ядронун тегерегинде орбиталар
Dialogue: 0,0:09:04.69,0:09:06.70,Default,,0000,0000,0000,,боюнча айланып жүргөндөй элестетсеңер болот,
Dialogue: 0,0:09:06.70,0:09:08.00,Default,,0000,0000,0000,,бирок бул туура эмес.
Dialogue: 0,0:09:08.00,0:09:10.50,Default,,0000,0000,0000,,Алар орбиталар боюнча жылбайт, күндүн тегерегинде
Dialogue: 0,0:09:10.50,0:09:11.66,Default,,0000,0000,0000,,планеталар айлангандай
Dialogue: 0,0:09:11.66,0:09:13.75,Default,,0000,0000,0000,,Бирок бул жакшы багыттоочу точка.
Dialogue: 0,0:09:13.75,0:09:16.27,Default,,0000,0000,0000,,Алардын кыймылын элестетүүчү башка жолу, алар
Dialogue: 0,0:09:16.27,0:09:18.69,Default,,0000,0000,0000,,ядронун тегерегинде "секирет" же баш аламан кыймылдаган сыяктуу.
Dialogue: 0,0:09:18.69,0:09:19.96,Default,,0000,0000,0000,,Мунун баары реалдуулук бул жерде кызыктай .
Dialogue: 0,0:09:19.96,0:09:22.07,Default,,0000,0000,0000,,сезилгендиктен керек болууда
Dialogue: 0,0:09:22.07,0:09:23.54,Default,,0000,0000,0000,,электрон чынында эле кандай экенин түшүнүү үчүн
Dialogue: 0,0:09:23.54,0:09:26.41,Default,,0000,0000,0000,,бизге кванттык физикага кайрылууга туура келет.
Dialogue: 0,0:09:26.41,0:09:29.19,Default,,0000,0000,0000,,Силердин башыңарда биринчи ой жүгүртүүнүн модели-
Dialogue: 0,0:09:29.19,0:09:32.40,Default,,0000,0000,0000,,көмүртек-12 атомунун борборунда ядро турары болуш керек.
Dialogue: 0,0:09:32.40,0:09:34.07,Default,,0000,0000,0000,,Мына бул ядро.
Dialogue: 0,0:09:34.07,0:09:36.64,Default,,0000,0000,0000,,бул ядролор мына бул жерде
Dialogue: 0,0:09:36.64,0:09:40.73,Default,,0000,0000,0000,,Жана бул электрондор ядронун айланасында жылып жүрүшөт.
Dialogue: 0,0:09:40.73,0:09:43.01,Default,,0000,0000,0000,,Анын себеби, ал электрондор ядродон алыстап кетпей , анын айланасында жылып жүргөндүгүндө,
Dialogue: 0,0:09:43.01,0:09:45.14,Default,,0000,0000,0000,,электрондор ядрого байланып калгандыгында,
Dialogue: 0,0:09:45.14,0:09:47.20,Default,,0000,0000,0000,,алар атомдун бөлүгү болуп саналарынын себеби
Dialogue: 0,0:09:47.20,0:09:49.31,Default,,0000,0000,0000,,протондор оң электрондук
Dialogue: 0,0:09:49.31,0:09:54.58,Default,,0000,0000,0000,,зарядка ээ экендигинде,
Dialogue: 0,0:09:54.58,0:09:57.92,Default,,0000,0000,0000,,а электрондор терс зарядка ээ
Dialogue: 0,0:09:57.92,0:10:02.48,Default,,0000,0000,0000,,Бул фундаменталдык бөлүкчөлөрдүн касиеттеринин бири.
Dialogue: 0,0:10:02.48,0:10:03.62,Default,,0000,0000,0000,,Качан силер заряддын эмне
Dialogue: 0,0:10:03.62,0:10:05.47,Default,,0000,0000,0000,,экенин ойлоно баштаганда
Dialogue: 0,0:10:05.47,0:10:06.87,Default,,0000,0000,0000,,бул жетишээрлик терең суроо экенин сезесиңер.
Dialogue: 0,0:10:06.87,0:10:08.40,Default,,0000,0000,0000,,Бирок бизге электромагниттик өз ара арекеттенүү жөнүндө белгилүү болгондой
Dialogue: 0,0:10:08.40,0:10:10.70,Default,,0000,0000,0000,,карама-каршы заряддар бири-бирине тартылат
Dialogue: 0,0:10:10.70,0:10:13.15,Default,,0000,0000,0000,,Ошондуктан өзүңөргө төмөнкүдөй
Dialogue: 0,0:10:13.15,0:10:14.96,Default,,0000,0000,0000,,элестетсеңер эң жакшы:
Dialogue: 0,0:10:14.96,0:10:16.55,Default,,0000,0000,0000,,протондор менен электрондор
Dialogue: 0,0:10:16.55,0:10:18.13,Default,,0000,0000,0000,,карама- каршы заряддалгандыктан
Dialogue: 0,0:10:18.13,0:10:20.13,Default,,0000,0000,0000,,бири-бирине тартылышат.
Dialogue: 0,0:10:20.13,0:10:21.46,Default,,0000,0000,0000,,Нейтрондор нейтралдуу,
Dialogue: 0,0:10:21.46,0:10:25.09,Default,,0000,0000,0000,,ошондуктан алар ядронун ичинде болушат
Dialogue: 0,0:10:25.09,0:10:28.58,Default,,0000,0000,0000,,жана кандайдыр бир деңгээлде конкреттүү атомдордун
Dialogue: 0,0:10:28.58,0:10:33.15,Default,,0000,0000,0000,,жана элементтердин касиеттерине таасир этишет.
Dialogue: 0,0:10:33.15,0:10:35.00,Default,,0000,0000,0000,,Электрондордун ар кайсы жакка тарап
Dialogue: 0,0:10:35.00,0:10:36.82,Default,,0000,0000,0000,,кетпегенинин себеби, алар тартылышат.
Dialogue: 0,0:10:36.82,0:10:38.60,Default,,0000,0000,0000,,Алар ядрого тартылышат.
Dialogue: 0,0:10:38.60,0:10:42.33,Default,,0000,0000,0000,,Жана алар эбегейсиз
Dialogue: 0,0:10:42.33,0:10:45.07,Default,,0000,0000,0000,,ылдамдыкка ээ
Dialogue: 0,0:10:45.07,0:10:47.14,Default,,0000,0000,0000,,Бул өтө татаал,
Dialogue: 0,0:10:47.14,0:10:48.45,Default,,0000,0000,0000,,биз кайрадан физиканын
Dialogue: 0,0:10:48.45,0:10:51.55,Default,,0000,0000,0000,,кызыктуу бөлүмүнө кайрылабыз
Dialogue: 0,0:10:51.55,0:10:52.57,Default,,0000,0000,0000,,биз электрон чындыгында эмне кылары
Dialogue: 0,0:10:52.57,0:10:54.16,Default,,0000,0000,0000,,жөнүндө айта баштаганда
Dialogue: 0,0:10:54.16,0:10:55.95,Default,,0000,0000,0000,,бирок ал жеткиликтүү...
Dialogue: 0,0:10:55.95,0:10:56.84,Default,,0000,0000,0000,,Мен ойлогондой силер айта аласыңар
Dialogue: 0,0:10:56.84,0:10:57.92,Default,,0000,0000,0000,,Силер электрон ядронун тегерегинде
Dialogue: 0,0:10:57.92,0:11:00.73,Default,,0000,0000,0000,,ушундай айланат ядрону кулап түшкөнгө
Dialogue: 0,0:11:00.73,0:11:02.87,Default,,0000,0000,0000,,мүмкүнчүлүк бербейт деп айта алмаксыңар.
Dialogue: 0,0:11:02.87,0:11:08.12,Default,,0000,0000,0000,,Ошондой эле көмүртек-12 бул жерде деп белгилегем
Dialogue: 0,0:11:08.12,0:11:09.77,Default,,0000,0000,0000,,көмүртек 12 протондун белгилүү саны
Dialogue: 0,0:11:09.77,0:11:12.40,Default,,0000,0000,0000,,кычкылтек 8 протону боюнча аныкталмак.
Dialogue: 0,0:11:12.40,0:11:16.47,Default,,0000,0000,0000,,Бирок электрондор кайрадан башка электрондор менен аракеттенет.
Dialogue: 0,0:11:16.47,0:11:18.65,Default,,0000,0000,0000,,Алар башка атомдор аркылуу да алынып келиши мүмкүн.
Dialogue: 0,0:11:18.65,0:11:21.02,Default,,0000,0000,0000,,Биздин химия жөнүндүгү
Dialogue: 0,0:11:21.02,0:11:23.27,Default,,0000,0000,0000,,түшүнүгүбүздүн көбү ушунда жатат.
Dialogue: 0,0:11:23.27,0:11:25.100,Default,,0000,0000,0000,,Ал көп электрондор атмдордо белгилүү элементтин
Dialogue: 0,0:11:25.100,0:11:27.60,Default,,0000,0000,0000,,атомунда болоруна негизделген.
Dialogue: 0,0:11:27.60,0:11:29.47,Default,,0000,0000,0000,,жана ал электрондор элементтерде кандай бөлүнгөнү,
Dialogue: 0,0:11:29.47,0:11:33.87,Default,,0000,0000,0000,,же ошол эле элементтин башка
Dialogue: 0,0:11:33.87,0:11:36.02,Default,,0000,0000,0000,,атомдору болушу мүмкүн,
Dialogue: 0,0:11:36.02,0:11:41.27,Default,,0000,0000,0000,,Биз бир элементтин атому ошол эле элементтин
Dialogue: 0,0:11:41.27,0:11:43.33,Default,,0000,0000,0000,,башка атому менен кантип аракеттенерин элестете алабыз
Dialogue: 0,0:11:43.33,0:11:46.73,Default,,0000,0000,0000,,же бир элементтин атому кантип аракеттенет,
Dialogue: 0,0:11:46.73,0:11:49.70,Default,,0000,0000,0000,,Ал байланышты кантип пайда кылат
Dialogue: 0,0:11:49.70,0:11:52.20,Default,,0000,0000,0000,,башка элементтин башка атому тартышабы же түртүшөбү.
Dialogue: 0,0:11:52.20,0:11:53.42,Default,,0000,0000,0000,,Ошентип мисалы
Dialogue: 0,0:11:53.42,0:11:56.30,Default,,0000,0000,0000,,бул жөнүндө алдыда мен көп айтып берем,
Dialogue: 0,0:11:56.30,0:12:00.14,Default,,0000,0000,0000,,бул башка элементтин атому өзүнө көмүртекке тиешелүү болгон электронду
Dialogue: 0,0:12:00.14,0:12:02.72,Default,,0000,0000,0000,,алып алуусу мүмкүн бир нече себептердин күчү менен
Dialogue: 0,0:12:02.73,0:12:05.55,Default,,0000,0000,0000,,Биз кийинчереек конкреттүү элементтердин
Dialogue: 0,0:12:05.55,0:12:10.34,Default,,0000,0000,0000,,конкреттүү нейтралдуу атомдору жөнүндө сүйлөшөбүз
Dialogue: 0,0:12:10.34,0:12:13.72,Default,,0000,0000,0000,,башкаларга караганда электронду тартуу жөндөмү күчтүү болот
Dialogue: 0,0:12:13.72,0:12:15.22,Default,,0000,0000,0000,,мындай атомдордун бири көмүртектин
Dialogue: 0,0:12:15.22,0:12:17.16,Default,,0000,0000,0000,,электронун уурдап алышы мүмкүн
Dialogue: 0,0:12:17.16,0:12:19.23,Default,,0000,0000,0000,,анда көмүртек протонго караганда
Dialogue: 0,0:12:19.23,0:12:21.83,Default,,0000,0000,0000,,аз электронго ээ болмок.
Dialogue: 0,0:12:21.83,0:12:25.14,Default,,0000,0000,0000,,беш электронго -6 протон
Dialogue: 0,0:12:25.14,0:12:27.80,Default,,0000,0000,0000,,мындай көмүртек оң зарядга ээ болмок.
Dialogue: 0,0:12:27.80,0:12:30.04,Default,,0000,0000,0000,,Көмүртек -12 -6 протонго жана нейтронго
Dialogue: 0,0:12:30.04,0:12:34.27,Default,,0000,0000,0000,,ээ болмок жана алар бири-биринин зарядын нейтралдашат
Dialogue: 0,0:12:34.27,0:12:36.55,Default,,0000,0000,0000,,эгер мен 1 электронду жоготсом, менде 5 электрон калмак
Dialogue: 0,0:12:36.55,0:12:38.93,Default,,0000,0000,0000,,анда мен оң зарядка ээ болмокмун.
Dialogue: 0,0:12:38.93,0:12:40.78,Default,,0000,0000,0000,,биз бул жөнүндө көп жолу сүйлөшөбүз
Dialogue: 0,0:12:40.78,0:12:42.87,Default,,0000,0000,0000,,Мындай көмүртек оң зарядга ээ болмок.
Dialogue: 0,0:12:42.87,0:12:44.30,Default,,0000,0000,0000,,Биз бул жөнүндө окутуу учурунда көп жолу сүйлөшөбүз.
Dialogue: 0,0:12:44.30,0:12:46.13,Default,,0000,0000,0000,,бирок мунун баары улам кызыктуу болорун сезериңерге ишенем.
Dialogue: 0,0:12:46.13,0:12:51.80,Default,,0000,0000,0000,,.Биз бул фундаменталдык "кирпичтерге" жете алабыз.
Dialogue: 0,0:12:51.80,0:12:53.12,Default,,0000,0000,0000,,(атом деп аталган)
Dialogue: 0,0:12:53.12,0:12:54.92,Default,,0000,0000,0000,,андан да фундаменталдык "кирпичтерден" түзүлөрүн билүү ого бетер кызыктуу!
Dialogue: 0,0:12:54.92,0:12:56.76,Default,,0000,0000,0000,,Бул фундаменталдык "кирпичтер"
Dialogue: 0,0:12:56.76,0:12:58.67,Default,,0000,0000,0000,,фундаменталдык куруу блоктору көбүрөөк
Dialogue: 0,0:12:58.67,0:13:00.87,Default,,0000,0000,0000,,Жана бул нерселердин бардыгы
Dialogue: 0,0:13:00.87,0:13:03.13,Default,,0000,0000,0000,,атомдордун касиеттерин өзгөртүү менен
Dialogue: 0,0:13:03.13,0:13:06.04,Default,,0000,0000,0000,,же бир элементтин атомунан башка элементтин
Dialogue: 0,0:13:06.04,0:13:09.04,Default,,0000,0000,0000,,атомуна өтүүсү менен алмашып кетүүсү мүмкүн.