WEBVTT

00:00:03.002 --> 00:00:05.867
Við mennirnir höfum vitað í þúsundir ára, bara með því að horfa á umhverfi okkar

00:00:07.207 --> 00:00:10.333
Það eru mismunandi efni. Þessi mismunandi efni.... hafa mismunandi eiginleika.

00:00:11.954 --> 00:00:14.745
Ekki aðeins hafa þau mismunandi eiginleika; eitt gæti endurkastað ljós á sérstakan hátt, eða ekki endurkastað ljósi.

NOTE Paragraph

00:00:17.601 --> 00:00:20.457
Eða haft sérstakan lit, eða haft sérstakt hitastig; verið vökvi, gas eða í föstu formi.

00:00:22.108 --> 00:00:24.867
Við höfum tekið eftir að þau tengjast hvort örðu við sérstakar aðstæður.

00:00:27.663 --> 00:00:31.477
og hér eru myndir af nokkrum efnum. Hérna er Karbon, og það er í föstu formi

00:00:31.477 --> 00:00:36.069
Þetta hérna er blý; þetta er gull

00:00:38.719 --> 00:00:41.369
og all sem ég hef teiknað, sem ég sýni myndir af hér, ég fékk þær allar frá þessari vefsíðu þarna

00:00:41.369 --> 00:00:45.453
Öll þessi efni eru í föstum formi, en við vitum líka að...

00:00:47.395 --> 00:00:49.338
það eru vissar gerðir af lofti í þeim, þú veist, vissar gerðir af loft eindum,

00:00:49.338 --> 00:00:52.210
og eftir því hvaða loft eindir þú ert að horfa á

00:00:55.079 --> 00:00:57.948
hvort það er kolefni, eða súrefni, eða nítur, það lýtur út fyrir að hafa mismunandi gerðir af eiginleikum.

00:00:57.948 --> 00:00:59.425
Eða, það eru önnur efni sem geta verið vökvi,

00:00:59.425 --> 00:01:02.082
eða jafnvel ef þú hitar efni upp.

00:01:02.082 --> 00:01:05.018
Ef þú hitar gull eða blý nógu mikið,

00:01:05.018 --> 00:01:06.503
gætiru fengið vökva.

00:01:06.503 --> 00:01:09.841
Eða ef þú --- brennur þetta kolefni,

00:01:09.841 --> 00:01:12.076
geturu fengið það í gas form,

00:01:12.076 --> 00:01:13.351
getur þú leyst það út í andrúmsloftið,

00:01:13.351 --> 00:01:14.702
þú getur brotið það upp.

00:01:14.702 --> 00:01:17.271
Þetta eru hlutir sem við öll eiginlega

00:01:17.271 --> 00:01:20.585
sem mannkin höfum orðið vitni að í þúsundir ára.

00:01:20.585 --> 00:01:22.452
En það leiðir að eðlilegri spurningu

00:01:22.452 --> 00:01:24.226
sem var áður heimspekileg spurning,

00:01:24.226 --> 00:01:26.405
en núna getum við svarað henni betur,

00:01:26.405 --> 00:01:30.898
og sé spurning er, ef þú brýtur niðru þetta kolefni

00:01:30.898 --> 00:01:33.518
í smærri og smærri hluta,

00:01:33.518 --> 00:01:35.554
ef það eru einhverjir minnstu hlutar,

00:01:35.554 --> 00:01:39.867
einhverjir minnstu hlutar þessa efnis

00:01:39.867 --> 00:01:43.166
sem hafa þó enn eiginleika kolefnis;

00:01:43.166 --> 00:01:45.256
Og ef þú myndir svo einhvernveginn brjóta það jafnvel lengra,

00:01:45.256 --> 00:01:48.390
myndir þú missa eiginleika kolefnis?

00:01:48.390 --> 00:01:50.354
Og svarið er, já.

00:01:50.354 --> 00:01:52.200
Þannig að til að skilja þetta.

00:01:52.200 --> 00:01:56.156
við köllum þessi mismunandi efni, þessi hreinu efni

00:01:56.156 --> 00:01:59.025
sem hafa mismunandi eiginleika við vist hitastig,

00:01:59.025 --> 00:02:01.185
og bregðast við á vissan hátt,

00:02:01.185 --> 00:02:05.291
við köllum þau frumefni.

00:02:05.291 --> 00:02:08.729
Kolefni er frumefni. Blý er frumefni. Gull er frumefni.

00:02:08.729 --> 00:02:10.400
Þú gætir sagt að vatn sé frumefni.

00:02:10.400 --> 00:02:14.221
Og í gegnum söguna hefur fólk talið vatn vera frumefni.

00:02:14.221 --> 00:02:17.892
En núna vitum við að vatn er búið til úr ennþá einfaldari frumefnum.

00:02:17.892 --> 00:02:20.405
Það er búð til úr súrefni og vetni.

00:02:20.405 --> 00:02:25.014
Og öll frumefnin okkar eru talin upp hér

00:02:25.014 --> 00:02:27.758
í frumeindartöflunni.

00:02:27.758 --> 00:02:29.374
C þýðir kolefni

00:02:29.374 --> 00:02:30.400
--- Ég ætla bara að fara yfir þessi

00:02:30.400 --> 00:02:32.379
sem eru mjög tengd okkur mönnunum --

00:02:32.379 --> 00:02:35.502
en með tímanum muntu eflaust þekkja þau öll.

00:02:35.502 --> 00:02:39.148
Þetta er sórefni. Þetta er nítur. Þetta er sílikón.

00:02:39.148 --> 00:02:42.867
Þetta er --- Au er gull. Þetta er blý.

00:02:42.867 --> 00:02:51.995
Og frumstæasta eining þessa frumeinda er frumeind.

00:02:51.995 --> 00:02:54.559
Þannig að ef þú myndir leita betur

00:02:54.559 --> 00:02:57.079
og ef þú myndir taka minni og minni búta af frumefninu.

00:02:57.079 --> 00:02:59.415
Á endanum myndir þú sjá kolefnis frumeind.

00:02:59.415 --> 00:03:00.755
Gerum það sama hérna,

00:03:00.755 --> 00:03:02.536
á endanum myndiru sjá gull frumeind.

00:03:02.536 --> 00:03:03.991
Ef þú gerðir það sama hér,

00:03:03.991 --> 00:03:05.856
myndiru á endanum fá þessa litlu

00:03:05.856 --> 00:03:07.758
-- hef ekki betra orð yfir það -- eind,

00:03:07.758 --> 00:03:09.185
sem þú myndir kalla blý frumeind.

00:03:09.185 --> 00:03:11.239
Og þú myndir ekki geta brotið það meira í sundur

00:03:11.239 --> 00:03:13.597
og ennþá kalla það blý,

00:03:13.597 --> 00:03:17.043
þannig að það hefði ennþá eiginleika blýs.

00:03:17.043 --> 00:03:18.330
Bara til að gefa þér hugmynd

00:03:18.330 --> 00:03:21.193
-- þetta er í raun eitthvað sem ég á erfitt með að ímynda mér --

00:03:21.193 --> 00:03:24.040
frumeindir eru svo útrúlega littlar.

00:03:24.040 --> 00:03:25.901
Í alvöru, ótrúlega littlar.

00:03:25.901 --> 00:03:27.555
Þannig, til dæmis kolefni.

00:03:27.555 --> 00:03:29.379
Hárið mitt er gert úr kolefni.

00:03:29.379 --> 00:03:31.882
Í raun er ég að mestu gerður úr kolefni.

00:03:31.882 --> 00:03:35.912
Í raun flest allt sem er lifandi er gert úr kolefni.

00:03:35.912 --> 00:03:40.533
Þannig að ef þú tækir hárið mitt. Og hárið mitt er gert úr kolefni.

00:03:40.533 --> 00:03:42.231
Hárið mitt er að mestu leyti kolefni.

00:03:42.231 --> 00:03:43.989
Þannig að ef þú tækir hárið mitt hingað

00:03:43.989 --> 00:03:45.565
-- hárið mitt er ekki gult

00:03:45.565 --> 00:03:46.766
en það lýtur vel út á miðað við svarta litinn.

00:03:46.766 --> 00:03:47.950
Hárið mitt er svart, En ef þú gerðir það,

00:03:47.950 --> 00:03:49.713
myndir þú ekki sjá það á skjánum.

00:03:49.713 --> 00:03:51.970
En ef þú tækir hárið mitt hingað, Myndi ég spyrja þig

00:03:51.970 --> 00:03:55.200
hversu þykkta í kolefnisfrumeindum talið er hárið mitt?

00:03:55.200 --> 00:03:58.467
Þannig að ef þú tækir þverskurð á hárið mitt, ekki lengdina,

00:03:58.467 --> 00:04:00.361
breiddina af hárinu mínu og segðir:

00:04:00.361 --> 00:04:03.255
hversu margar kolefnisfrumeindir á þykkt er það?

00:04:03.255 --> 00:04:07.049
Og þú gætir giskað Sal sagði mér að það sé mjög lítið,

00:04:07.049 --> 00:04:09.150
þannig að kannski eru þúsund kolefnisfrumeindir þarna,

00:04:09.150 --> 00:04:10.484
eða tíu þúsund, eða hundrað þúsund,

00:04:10.484 --> 00:04:11.788
og ég myndi segja, nei!

00:04:11.788 --> 00:04:14.249
Það eru ein milljón kolefnisfrumeindir.

00:04:14.249 --> 00:04:17.439
Eða þú gætir tengt saman milljón kolefnisfrumeindir

00:04:17.439 --> 00:04:20.933
yfir breidd meðal hár mannsekju.

00:04:20.933 --> 00:04:22.585
Og þetta er auðvitað slumpað,

00:04:22.585 --> 00:04:24.026
það eru ekki nákvæmlega milljón,

00:04:24.026 --> 00:04:26.605
en þetta géfur þér færi á að skilja hversu líti frumeind er.

00:04:26.605 --> 00:04:28.441
Þú veist, taktu hár af höfði þér

00:04:28.441 --> 00:04:30.991
og ímyndaðu þér að setja milljínir hluta

00:04:30.991 --> 00:04:33.991
hlið við hlið þvert yfir breidd hársins,

00:04:33.991 --> 00:04:37.037
ekki lengdina, heldur breiddina á hárinu.

00:04:37.037 --> 00:04:39.175
Það er meira að segja erfitt að sjá breidd hárs.

00:04:39.175 --> 00:04:40.718
Og það væru milljón kolefnis frumeindir

00:04:40.718 --> 00:04:42.979
þvert yfir það.

00:04:42.979 --> 00:04:48.092
Þetta væri nokkuð sniðugt í sjálfum sér

00:04:48.092 --> 00:04:49.026
-- við vitum að

00:04:49.026 --> 00:04:51.375
það er þessi frumstæði byggingarsteinn kolefnis,

00:04:51.375 --> 00:04:53.933
þessi frumstæða eining allra frumefna.

00:04:53.933 --> 00:04:55.952
En það sem er ennþá sniðugara en það

00:04:55.952 --> 00:04:59.066
er að þessar einingar eru tengdar hver örðurm.

00:04:59.066 --> 00:05:02.556
Kolefnisfrumeind er gerð úr ennþá frumstæðari eindum.

00:05:02.556 --> 00:05:07.469
Gull frumeind er gerð úr ennþá frumstæðari eindum.

00:05:07.469 --> 00:05:10.445
Og þau eru útskérð með

00:05:10.445 --> 00:05:12.759
hvernig þessar frumstæðu eindir raðast upp.

00:05:12.759 --> 00:05:14.087
Og ef þú myndir breyta

00:05:14.087 --> 00:05:15.901
fjölda frumstæðra einda.

00:05:15.901 --> 00:05:17.844
Gætiru breytt eiginleikum þess efnis,

00:05:17.844 --> 00:05:18.891
hvernig það myndi hegða sér,

00:05:18.891 --> 00:05:22.769
eða jafnvel breyta frumefninu sjálfu.

00:05:22.769 --> 00:05:25.144
Og bara til að skilja þetta ögn betur.

00:05:25.144 --> 00:05:28.010
Við skulum ræða þessar frumeindir betur.

00:05:28.010 --> 00:05:31.825
Þú ert með róteindina.

00:05:31.825 --> 00:05:35.524
Og róteindin er í raun það sem segir til um

00:05:35.524 --> 00:05:38.003
-- fjöldi róteinda í kjarna frumeindar

00:05:38.003 --> 00:05:40.096
og ég mun tala um kjarnan eftir augnablik --

00:05:40.096 --> 00:05:42.969
er það sem segir til um hver frumeindin er.

00:05:42.969 --> 00:05:45.492
Þannig að þetta er sérkenni frumeindar.

00:05:45.492 --> 00:05:47.333
Þeggar þú lýtur á frumeindatöfluna,

00:05:47.333 --> 00:05:50.154
þá er hún skrifuð eftir frumeinda tölum,

00:05:50.154 --> 00:05:51.575
og frumeinda tala er

00:05:51.575 --> 00:05:54.667
í raun fjöldi róteinda í frumeind.