1
00:00:03,002 --> 00:00:05,867
Við mennirnir höfum vitað í þúsundir ára, bara með því að horfa á umhverfi okkar

2
00:00:07,207 --> 00:00:10,333
Það eru mismunandi efni. Þessi mismunandi efni.... hafa mismunandi eiginleika.

3
00:00:11,954 --> 00:00:14,745
Ekki aðeins hafa þau mismunandi eiginleika; eitt gæti endurkastað ljós á sérstakan hátt, eða ekki endurkastað ljósi.

4
00:00:17,601 --> 00:00:20,457
Eða haft sérstakan lit, eða haft sérstakt hitastig; verið vökvi, gas eða í föstu formi.

5
00:00:22,108 --> 00:00:24,867
Við höfum tekið eftir að þau tengjast hvort örðu við sérstakar aðstæður.

6
00:00:27,663 --> 00:00:31,477
og hér eru myndir af nokkrum efnum. Hérna er Karbon, og það er í föstu formi

7
00:00:31,477 --> 00:00:36,069
Þetta hérna er blý; þetta er gull

8
00:00:38,719 --> 00:00:41,369
og all sem ég hef teiknað, sem ég sýni myndir af hér, ég fékk þær allar frá þessari vefsíðu þarna

9
00:00:41,369 --> 00:00:45,453
Öll þessi efni eru í föstum formi, en við vitum líka að...

10
00:00:47,395 --> 00:00:49,338
það eru vissar gerðir af lofti í þeim, þú veist, vissar gerðir af loft eindum,

11
00:00:49,338 --> 00:00:52,210
og eftir því hvaða loft eindir þú ert að horfa á

12
00:00:55,079 --> 00:00:57,948
hvort það er kolefni, eða súrefni, eða nítur, það lýtur út fyrir að hafa mismunandi gerðir af eiginleikum.

13
00:00:57,948 --> 00:00:59,425
Eða, það eru önnur efni sem geta verið vökvi,

14
00:00:59,425 --> 00:01:02,082
eða jafnvel ef þú hitar efni upp.

15
00:01:02,082 --> 00:01:05,018
Ef þú hitar gull eða blý nógu mikið,

16
00:01:05,018 --> 00:01:06,503
gætiru fengið vökva.

17
00:01:06,503 --> 00:01:09,841
Eða ef þú --- brennur þetta kolefni,

18
00:01:09,841 --> 00:01:12,076
geturu fengið það í gas form,

19
00:01:12,076 --> 00:01:13,351
getur þú leyst það út í andrúmsloftið,

20
00:01:13,351 --> 00:01:14,702
þú getur brotið það upp.

21
00:01:14,702 --> 00:01:17,271
Þetta eru hlutir sem við öll eiginlega

22
00:01:17,271 --> 00:01:20,585
sem mannkin höfum orðið vitni að í þúsundir ára.

23
00:01:20,585 --> 00:01:22,452
En það leiðir að eðlilegri spurningu

24
00:01:22,452 --> 00:01:24,226
sem var áður heimspekileg spurning,

25
00:01:24,226 --> 00:01:26,405
en núna getum við svarað henni betur,

26
00:01:26,405 --> 00:01:30,898
og sé spurning er, ef þú brýtur niðru þetta kolefni

27
00:01:30,898 --> 00:01:33,518
í smærri og smærri hluta,

28
00:01:33,518 --> 00:01:35,554
ef það eru einhverjir minnstu hlutar,

29
00:01:35,554 --> 00:01:39,867
einhverjir minnstu hlutar þessa efnis

30
00:01:39,867 --> 00:01:43,166
sem hafa þó enn eiginleika kolefnis;

31
00:01:43,166 --> 00:01:45,256
Og ef þú myndir svo einhvernveginn brjóta það jafnvel lengra,

32
00:01:45,256 --> 00:01:48,390
myndir þú missa eiginleika kolefnis?

33
00:01:48,390 --> 00:01:50,354
Og svarið er, já.

34
00:01:50,354 --> 00:01:52,200
Þannig að til að skilja þetta.

35
00:01:52,200 --> 00:01:56,156
við köllum þessi mismunandi efni, þessi hreinu efni

36
00:01:56,156 --> 00:01:59,025
sem hafa mismunandi eiginleika við vist hitastig,

37
00:01:59,025 --> 00:02:01,185
og bregðast við á vissan hátt,

38
00:02:01,185 --> 00:02:05,291
við köllum þau frumefni.

39
00:02:05,291 --> 00:02:08,729
Kolefni er frumefni. Blý er frumefni. Gull er frumefni.

40
00:02:08,729 --> 00:02:10,400
Þú gætir sagt að vatn sé frumefni.

41
00:02:10,400 --> 00:02:14,221
Og í gegnum söguna hefur fólk talið vatn vera frumefni.

42
00:02:14,221 --> 00:02:17,892
En núna vitum við að vatn er búið til úr ennþá einfaldari frumefnum.

43
00:02:17,892 --> 00:02:20,405
Það er búð til úr súrefni og vetni.

44
00:02:20,405 --> 00:02:25,014
Og öll frumefnin okkar eru talin upp hér

45
00:02:25,014 --> 00:02:27,758
í frumeindartöflunni.

46
00:02:27,758 --> 00:02:29,374
C þýðir kolefni

47
00:02:29,374 --> 00:02:30,400
--- Ég ætla bara að fara yfir þessi

48
00:02:30,400 --> 00:02:32,379
sem eru mjög tengd okkur mönnunum --

49
00:02:32,379 --> 00:02:35,502
en með tímanum muntu eflaust þekkja þau öll.

50
00:02:35,502 --> 00:02:39,148
Þetta er sórefni. Þetta er nítur. Þetta er sílikón.

51
00:02:39,148 --> 00:02:42,867
Þetta er --- Au er gull. Þetta er blý.

52
00:02:42,867 --> 00:02:51,995
Og frumstæasta eining þessa frumeinda er frumeind.

53
00:02:51,995 --> 00:02:54,559
Þannig að ef þú myndir leita betur

54
00:02:54,559 --> 00:02:57,079
og ef þú myndir taka minni og minni búta af frumefninu.

55
00:02:57,079 --> 00:02:59,415
Á endanum myndir þú sjá kolefnis frumeind.

56
00:02:59,415 --> 00:03:00,755
Gerum það sama hérna,

57
00:03:00,755 --> 00:03:02,536
á endanum myndiru sjá gull frumeind.

58
00:03:02,536 --> 00:03:03,991
Ef þú gerðir það sama hér,

59
00:03:03,991 --> 00:03:05,856
myndiru á endanum fá þessa litlu

60
00:03:05,856 --> 00:03:07,758
-- hef ekki betra orð yfir það -- eind,

61
00:03:07,758 --> 00:03:09,185
sem þú myndir kalla blý frumeind.

62
00:03:09,185 --> 00:03:11,239
Og þú myndir ekki geta brotið það meira í sundur

63
00:03:11,239 --> 00:03:13,597
og ennþá kalla það blý,

64
00:03:13,597 --> 00:03:17,043
þannig að það hefði ennþá eiginleika blýs.

65
00:03:17,043 --> 00:03:18,330
Bara til að gefa þér hugmynd

66
00:03:18,330 --> 00:03:21,193
-- þetta er í raun eitthvað sem ég á erfitt með að ímynda mér --

67
00:03:21,193 --> 00:03:24,040
frumeindir eru svo útrúlega littlar.

68
00:03:24,040 --> 00:03:25,901
Í alvöru, ótrúlega littlar.

69
00:03:25,901 --> 00:03:27,555
Þannig, til dæmis kolefni.

70
00:03:27,555 --> 00:03:29,379
Hárið mitt er gert úr kolefni.

71
00:03:29,379 --> 00:03:31,882
Í raun er ég að mestu gerður úr kolefni.

72
00:03:31,882 --> 00:03:35,912
Í raun flest allt sem er lifandi er gert úr kolefni.

73
00:03:35,912 --> 00:03:40,533
Þannig að ef þú tækir hárið mitt. Og hárið mitt er gert úr kolefni.

74
00:03:40,533 --> 00:03:42,231
Hárið mitt er að mestu leyti kolefni.

75
00:03:42,231 --> 00:03:43,989
Þannig að ef þú tækir hárið mitt hingað

76
00:03:43,989 --> 00:03:45,565
-- hárið mitt er ekki gult

77
00:03:45,565 --> 00:03:46,766
en það lýtur vel út á miðað við svarta litinn.

78
00:03:46,766 --> 00:03:47,950
Hárið mitt er svart, En ef þú gerðir það,

79
00:03:47,950 --> 00:03:49,713
myndir þú ekki sjá það á skjánum.

80
00:03:49,713 --> 00:03:51,970
En ef þú tækir hárið mitt hingað, Myndi ég spyrja þig

81
00:03:51,970 --> 00:03:55,200
hversu þykkta í kolefnisfrumeindum talið er hárið mitt?

82
00:03:55,200 --> 00:03:58,467
Þannig að ef þú tækir þverskurð á hárið mitt, ekki lengdina,

83
00:03:58,467 --> 00:04:00,361
breiddina af hárinu mínu og segðir:

84
00:04:00,361 --> 00:04:03,255
hversu margar kolefnisfrumeindir á þykkt er það?

85
00:04:03,255 --> 00:04:07,049
Og þú gætir giskað Sal sagði mér að það sé mjög lítið,

86
00:04:07,049 --> 00:04:09,150
þannig að kannski eru þúsund kolefnisfrumeindir þarna,

87
00:04:09,150 --> 00:04:10,484
eða tíu þúsund, eða hundrað þúsund,

88
00:04:10,484 --> 00:04:11,788
og ég myndi segja, nei!

89
00:04:11,788 --> 00:04:14,249
Það eru ein milljón kolefnisfrumeindir.

90
00:04:14,249 --> 00:04:17,439
Eða þú gætir tengt saman milljón kolefnisfrumeindir

91
00:04:17,439 --> 00:04:20,933
yfir breidd meðal hár mannsekju.

92
00:04:20,933 --> 00:04:22,585
Og þetta er auðvitað slumpað,

93
00:04:22,585 --> 00:04:24,026
það eru ekki nákvæmlega milljón,

94
00:04:24,026 --> 00:04:26,605
en þetta géfur þér færi á að skilja hversu líti frumeind er.

95
00:04:26,605 --> 00:04:28,441
Þú veist, taktu hár af höfði þér

96
00:04:28,441 --> 00:04:30,991
og ímyndaðu þér að setja milljínir hluta

97
00:04:30,991 --> 00:04:33,991
hlið við hlið þvert yfir breidd hársins,

98
00:04:33,991 --> 00:04:37,037
ekki lengdina, heldur breiddina á hárinu.

99
00:04:37,037 --> 00:04:39,175
Það er meira að segja erfitt að sjá breidd hárs.

100
00:04:39,175 --> 00:04:40,718
Og það væru milljón kolefnis frumeindir

101
00:04:40,718 --> 00:04:42,979
þvert yfir það.

102
00:04:42,979 --> 00:04:48,092
Þetta væri nokkuð sniðugt í sjálfum sér

103
00:04:48,092 --> 00:04:49,026
-- við vitum að

104
00:04:49,026 --> 00:04:51,375
það er þessi frumstæði byggingarsteinn kolefnis,

105
00:04:51,375 --> 00:04:53,933
þessi frumstæða eining allra frumefna.

106
00:04:53,933 --> 00:04:55,952
En það sem er ennþá sniðugara en það

107
00:04:55,952 --> 00:04:59,066
er að þessar einingar eru tengdar hver örðurm.

108
00:04:59,066 --> 00:05:02,556
Kolefnisfrumeind er gerð úr ennþá frumstæðari eindum.

109
00:05:02,556 --> 00:05:07,469
Gull frumeind er gerð úr ennþá frumstæðari eindum.

110
00:05:07,469 --> 00:05:10,445
Og þau eru útskérð með

111
00:05:10,445 --> 00:05:12,759
hvernig þessar frumstæðu eindir raðast upp.

112
00:05:12,759 --> 00:05:14,087
Og ef þú myndir breyta

113
00:05:14,087 --> 00:05:15,901
fjölda frumstæðra einda.

114
00:05:15,901 --> 00:05:17,844
Gætiru breytt eiginleikum þess efnis,

115
00:05:17,844 --> 00:05:18,891
hvernig það myndi hegða sér,

116
00:05:18,891 --> 00:05:22,769
eða jafnvel breyta frumefninu sjálfu.

117
00:05:22,769 --> 00:05:25,144
Og bara til að skilja þetta ögn betur.

118
00:05:25,144 --> 00:05:28,010
Við skulum ræða þessar frumeindir betur.

119
00:05:28,010 --> 00:05:31,825
Þú ert með róteindina.

120
00:05:31,825 --> 00:05:35,524
Og róteindin er í raun það sem segir til um

121
00:05:35,524 --> 00:05:38,003
-- fjöldi róteinda í kjarna frumeindar

122
00:05:38,003 --> 00:05:40,096
og ég mun tala um kjarnan eftir augnablik --

123
00:05:40,096 --> 00:05:42,969
er það sem segir til um hver frumeindin er.

124
00:05:42,969 --> 00:05:45,492
Þannig að þetta er sérkenni frumeindar.

125
00:05:45,492 --> 00:05:47,333
Þeggar þú lýtur á frumeindatöfluna,

126
00:05:47,333 --> 00:05:50,154
þá er hún skrifuð eftir frumeinda tölum,

127
00:05:50,154 --> 00:05:51,575
og frumeinda tala er

128
00:05:51,575 --> 00:05:54,667
í raun fjöldi róteinda í frumeind.