0:00:00.137,0:00:03.002
Հազարամյակներ առաջ մեր նախնիները, [br]պարզապես

0:00:03.002,0:00:05.867
շրջապատը դիտելով, [br]կարող էին պատկերացում կազմել նյութերի

0:00:05.867,0:00:07.207
զանազանության մասին:

0:00:07.207,0:00:10.333
Յուրաքանչյուր նյութ օժտված է իրեն բնորոշ [br]հատկանիշներով:

0:00:10.333,0:00:11.954
Օրինակ՝ մեկը անդրադարձնում է

0:00:11.954,0:00:14.745
լույսը որոշակի անկյան [br]տակ, մեկ ուրիշը ամբողջությամբ

0:00:14.745,0:00:17.601
կլանում է այն:[br]Երրորդին բնորոշ է հստակ գույն,

0:00:17.601,0:00:20.457
ջերմաստիճան, ագրեգատային վիճակ[br](պինդ, հեղուկ, գազային):

0:00:20.457,0:00:22.108
Բացի նշված ֆիզ. հատկություններից

0:00:22.108,0:00:24.867
ուսումնասիրվում են նաև նյութերի[br]փոխազդեցությունները՝

0:00:24.867,0:00:27.663
քիմ. հատկությունները:[br]Ձեր առջև տեսնում եք 3 նյութ՝

0:00:27.663,0:00:31.477
Վերևի ձախ անկյունում ածխածնի գրաֆիտային [br]ձևափոխությունն է:

0:00:31.477,0:00:36.069
Աջում կարող եք տեսնել կապար մետաղը (Pb):[br]Ներքևում բոլորին հայտնի ոսկին է (Au):

0:00:36.069,0:00:38.719
Այլ նյութերի պատկերներ կարող եք տեսնել [br]նշված կայքում.

0:00:38.719,0:00:41.369
http://images-of-elements.com/

0:00:41.369,0:00:45.453
Այս բոլոր նյութերը սովորական [br]պայմաններում պինդ են:

0:00:45.453,0:00:47.395
Օդում առկա են գազային նյութեր՝

0:00:47.395,0:00:49.338
օդ խառնուրդի տարբեր բաղադրիչներ:

0:00:49.338,0:00:52.210
Կախված նրանից, թե ինչ բաղադրիչ նյութ ենք [br]դիտարկում՝

0:00:52.210,0:00:55.079
թթվածին, ածխածին, ազոտ, թե այլ նյութ,

0:00:55.079,0:00:57.948
հանդիպում ենք տարբեր հատկանիշների: [br]Սենյակային պայմաններում

0:00:57.948,0:00:59.425
որոշ նյութեր գտնվում են հեղուկ

0:00:59.425,0:01:02.082
վիճակում: Հեղուկ ագրեգատային վիճակը[br]բնորոշ է նաև պինդ

0:01:02.082,0:01:05.018
նյութերին բարձր ջերմաստիճաններում:[br]Այսպես էլ ոսկին կամ կապարը

0:01:05.018,0:01:06.503
տաքանալիս վերածվում են հեղուկի:

0:01:06.503,0:01:09.841
Սակայն ածխածինը հնարավոր է այրել և [br]ստացված գազային միացության

0:01:09.841,0:01:12.076
տեսքով արձակել այն դեպի մթնոլորտ:[br]Հնարավոր է

0:01:12.076,0:01:13.351
մասնատել ածխածնի որոշակի

0:01:13.351,0:01:14.702
զանգված մանր հատվածների:

0:01:14.702,0:01:17.271
Քիչ առաջ ներկայացվեցին այն երևույթները, [br]որոնք դարերով

0:01:17.271,0:01:20.585
դիտարկվել և ուսումնասիրվել են մարդկանց[br]կողմից:

0:01:20.585,0:01:22.452
Սակայն այդ երևույթները առաջացնում են

0:01:22.452,0:01:24.226
գրեթե փիլիսոփայական հարց.

0:01:24.226,0:01:26.405
արդյո՞ք հնարավոր է ածխածնի այդ զանգվածը

0:01:26.405,0:01:30.898
բաժանել անվերջ [br]ավելի ու ավելի մանր հատվածների;

0:01:30.898,0:01:33.518
արդյոք կա փոքրագույն հատված, փոքրագույն

0:01:33.518,0:01:35.554
կառուցողական միավոր, որը դեռևս կպահպանի

0:01:35.554,0:01:39.867
ածխածնի բոլոր հատկանիշները, սակայն որը [br]մասնատելու դեպքում այլևս կկորեն ածխածին

0:01:39.867,0:01:43.166
նյութին բնորոշ հատկանիշները:[br]Պարզվում է՝ վերոնշյալ հարցի պատասխանն է

0:01:43.166,0:01:45.256
այո:[br]Փորձելով դուրս բերել

0:01:45.256,0:01:48.390
այդ փոքրագույն մասնիկի սահմանումը՝ [br]կստանանք հետևյալը. որոշված

0:01:48.390,0:01:50.354
ջերմաստիճանային տիրույթում որոշակի

0:01:50.354,0:01:52.200
հատկություններն ունեցող ու որոշակի

0:01:52.200,0:01:56.156
եղանակով ռեակցիայի մեջ մտնող [br]կառուցվածքային միավորները

0:01:56.156,0:01:59.025
կոչվում են տարրեր: [br]Օրինակ՝ ածխածինը ամարվում է տարր:

0:01:59.025,0:02:01.185
Ոսկին և կապարը նույնպես առանձին տարրեր են:

0:02:01.185,0:02:05.291
Հետևելով այդ տրամաբանությանը՝[br]դու կարող ես կարծել, թե ջուրը ևս տարր է:

0:02:05.291,0:02:08.729
Իրականում պատմականորեն ապացուցված է[br]համարվում այն փաստը,

0:02:08.729,0:02:10.400
որ մարդիկ բավականին երկար ժամանակ

0:02:10.400,0:02:14.221
կարծում էին, թե ջուրը իսկապես[br]առանձին տարր է:

0:02:14.221,0:02:17.892
Բայց մեր ժամանակներում ջրի բաղադրությունը[br]հստակ որոշված է:

0:02:17.892,0:02:20.405
Ջուրը կազմված է թթվածին և ջրածին տարրերից:

0:02:20.405,0:02:25.014
Բոլոր տարրերը ներկայացված են այստեղ՝ [br]Մենդելեևի պարբերական համակարգում

0:02:25.014,0:02:27.758
"C" - ով նշանակվում է ածխածինը (carbon): [br]Այստեղ

0:02:27.758,0:02:29.374
հիմնական ուշադրությունը դարձվում է

0:02:29.374,0:02:30.400
այն տարրերի վրա,

0:02:30.400,0:02:32.379
որոնք քաջ ծանոթ են մարդկությանը,

0:02:32.379,0:02:35.502
սակայն հետագա ուսումնասիրության դեպքում[br]տպավորվում են գրեթե բոլոր

0:02:35.502,0:02:39.148
տարրերը:[br]Սա թթվածինն է, սա՝ ազոտը, սա՝ սիլիցիումը:

0:02:39.148,0:02:42.867
Այս "Au"-ն և "Pb"-ը համապատասխանաբար [br]ոսկի և կապարն են:

0:02:42.867,0:02:51.995
Այս բոլոր տարրերի հիմնական բաղադրիչը [br]կոչվում է ատոմ:

0:02:51.995,0:02:54.559
Այսպիսով, եթե շարունակել բաժանել ածխածինը [br]աննշան փոքր

0:02:54.559,0:02:57.079
հատվածների, տեսականորեն կարելի է ստանալ [br]ածխածնի ատոմ: Եթե

0:02:57.079,0:02:59.415
նույն գործողությունը կրկնել ոսկու վրա,[br]վերջնական

0:02:59.415,0:03:00.755
արդյունքը կլինի ոսկու ատոմը:

0:03:00.755,0:03:02.536
Եթե կրկնենք նույն փորձը այստեղ

0:03:02.536,0:03:03.991
կստանանք աննշան չափերի մասնիկ,

0:03:03.991,0:03:05.856
որը հենց կլինի կապարի ատոմը:

0:03:05.856,0:03:07.758
Այլևս անհնար կլինի շարունակել ջարդել

0:03:07.758,0:03:09.185
կառուցվածքը և բաժանել

0:03:09.185,0:03:11.239
այդ մասնիկը այնպես, [br]որ շարունակեն պահպանվել

0:03:11.239,0:03:13.597
կապարի հատկանիշները և [br]այն շարունակի կոչվել կապար:

0:03:13.597,0:03:17.043


0:03:17.043,0:03:18.330
Ատոմներ ուսումնասիրելիս՝

0:03:18.330,0:03:21.193
երբեմն շատ դժվար է լինում պատկերացնել [br]դրանց իրական չափերը:

0:03:21.193,0:03:24.040
Իրականում ատոմները աներևակայելի փոքր են:

0:03:24.040,0:03:25.901
Օրինակ՝ դիտարկենք ածխածինը:

0:03:25.901,0:03:27.555
Այն մտնում է անգամ ձեր մազի

0:03:27.555,0:03:29.379
բաղադրության մեջ: Իրականում ածխածինը

0:03:29.379,0:03:31.882
մարդու օրգանիզմում գերակշռող[br]կառուցվածքային նյութն է:

0:03:31.882,0:03:35.912
Ածխածինը համարվում է օրգանական [br]կառուցվածքների հիմնական բաղադրիչ:

0:03:35.912,0:03:40.533
Այսպիսով եթե դիտարկենք մազը, այն [br]մեծամասնությամբ կազմված կլինի ածխածնից:

0:03:40.533,0:03:42.231
Վերցնենք պատկերված մազը,

0:03:42.231,0:03:43.989
որը ներկված է ավելի հստակ

0:03:43.989,0:03:45.565
երևալու և ավելի հեշտ

0:03:45.565,0:03:46.766
ուսումնասիրվելու համար,

0:03:46.766,0:03:47.950
ապա փորձենք ճշտել,

0:03:47.950,0:03:49.713
թե որքան ատոմ կա մազի

0:03:49.713,0:03:51.970
լայնական կտրվածքում:

0:03:51.970,0:03:55.200
Իմանալով, որ ատոմի չափերը չափազանց փոքր են

0:03:55.200,0:03:58.467
դուք, հնարավոր է, կեզրակացնեք,

0:03:58.467,0:04:00.361
որ մազի լայնական կտրվածքում կա

0:04:00.361,0:04:03.255
մոտ հազար ատոմ կամ գուցե տաս հազար,

0:04:03.255,0:04:07.049
կամ հարյուր հազար: [br]Սակայն այդ գուշակումները սխալ են:

0:04:07.049,0:04:09.150
Մազի կտրվածքում առկա է մոտ մեկ միլիոն

0:04:09.150,0:04:10.484
ածխածնի ատոմ:

0:04:10.484,0:04:11.788
Դա նշանակում է, որ մազը

0:04:11.788,0:04:14.249
ունի մեկ միլիոն ատոմ լայնություն:

0:04:14.249,0:04:17.439
Սա իհարկե խիստ մոտավոր տվյալ է,

0:04:17.439,0:04:20.933
և ատոմների թիվը հստակ մեկ միլիոն չի, [br]սակայն

0:04:20.933,0:04:22.585
այդ մոտարկումը թույլ է տալիս

0:04:22.585,0:04:24.026
պատկերացում կազմել ատոմի

0:04:24.026,0:04:26.605
անասելի փոքր չափերի մասին:

0:04:26.605,0:04:28.441
Բավականին դժվար է մտովի կողք կողքի

0:04:28.441,0:04:30.991
տեղավորել ատոմ կոչվող մեկ միլիոն մասնիկ

0:04:30.991,0:04:33.991
մազի լայնական հատույթի մեջ,

0:04:33.991,0:04:37.037
երբ անգամ դժվար է անզեն աչքով դիտարկել

0:04:37.037,0:04:39.175
մազի վերոնշյալ հատույթը:

0:04:39.175,0:04:40.718
Այժմ, իմանալով, որ ածխածին

0:04:40.718,0:04:42.979
տարրը [br]կարևորագույն կառուցողական միավորներից է՝

0:04:42.979,0:04:48.092
պատկերացնենք, որ այդ տարրի պարզագույն [br]կառուցվածքային միավորները կապված են

0:04:48.092,0:04:49.026
միմյանց հետ:

0:04:49.026,0:04:51.334
Ածխածնի ատոմը ինքնին կազմված է ավելի

0:04:51.334,0:04:53.642
հիմնական բաղադրիչներից:

0:04:53.642,0:04:55.952
Նույնպես և ոսկու ատոմը

0:04:55.952,0:04:59.066
և մյուս բոլոր տարրերի ատոմները:

0:04:59.066,0:05:02.556
Այժմ անցնում ենք ատոմի [br]կառուցվածքի ուսումնասիրությանը:

0:05:02.556,0:05:07.469
Ինչպես նշեցինք ատոմը կամված է [br]ավելի փոքր մասնիկներից:

0:05:07.469,0:05:10.445
Եթե փոխել այդ մասնիկների դիրքը, [br]հեռացնել նրանցից մեկը

0:05:10.445,0:05:12.759
կամ որևէ ազդեցություն ունենալ մասնիկների

0:05:12.759,0:05:14.087
ամբողջության վրա,

0:05:14.087,0:05:15.901
արդյունքում կփոխվեն տարրի տվյալ ատոմի

0:05:15.901,0:05:17.844
ամբողջ հատկանիշները՝ այլ տարրերի հետ

0:05:17.844,0:05:18.891
փոխազդեցության

0:05:18.891,0:05:22.769
բնորոշ գծերը:[br]Ասածը ավելի հստակ պատկերացնելու համար

0:05:22.769,0:05:25.144
ներկայացնենք ատոմի այդ [br]կառուցողական մասնիկները:

0:05:25.144,0:05:28.010
Ուսումնասիրությունը սկսենք պրոտոնից:

0:05:28.010,0:05:31.825
Պրոտոնը հանդիսանում է ատոմի [br]միջուկի բաղադրիչ,

0:05:31.825,0:05:35.524
որը կներկայացնենք մի փոքր ուշ:

0:05:35.524,0:05:38.003
Պրոտոնը հանդիսանում է դրականապես [br]լիցքավորված մասնիկ:

0:05:38.003,0:05:40.096
Ատոմում պրոտոնների թիվը հավասար է

0:05:40.096,0:05:42.969
պարբերական համակարգում ատոմի [br]ունեցած կարգաթվին:

0:05:42.969,0:05:45.492
Եթե ուշադիր դիտել պարբերական համակարգը,

0:05:45.492,0:05:47.333
կարելի է նկատել, որ տարրերը

0:05:47.333,0:05:50.154
դասավորված են ըստ կարգաթվի, հետևաբար նաև

0:05:50.154,0:05:51.575
ըստ պրոտոնների թվի աճի:

0:05:51.575,0:05:54.667
Այսպիսով, օրինակ՝ [br]ջրածինը կունենա 1 պրոտոն

0:05:54.667,0:05:58.667
Հելիումը՝ 2, ածխածինը՝ 6, [br]և այսպես շարունակ:

0:05:58.667,0:06:02.800
Անհնար է հանդիպել ածխածնի ատոմ,

0:06:02.800,0:06:05.333
որը կունենա 7 պրոտոն,

0:06:05.333,0:06:07.172
քանի որ նշված քանակով պրոտոններ

0:06:07.172,0:06:09.234
կարող է ունենալ միայն ազոտը:

0:06:09.234,0:06:10.589
Թթվածինը, իր հերթին,

0:06:10.589,0:06:12.673
ունի ընդամենը 8 պրոտոն: [br]Եթե որևէ եղանակով

0:06:12.673,0:06:14.050
հաջողվի ատոմին ավելացնել

0:06:14.050,0:06:18.333
ևս 1 պրոտոն, ատոմը կդադարի [br]թթվածին լինելուց:

0:06:18.333,0:06:20.067
Այսինքն, պրոտոնների թիվը

0:06:20.067,0:06:22.967
կարելի է ընդունել [br]որպես ատոմի բնութագրիչ հատկանիշ:

0:06:22.967,0:06:25.447
Անհրաժեշտ է հիշել, [br]որ պրոտոնների թիվը միշտ հավասար է

0:06:25.447,0:06:27.674
պարբերական համակարգում նշված[br]տարրի կարգաթվին:

0:06:27.674,0:06:30.116
Պարբերական համակարգում կարգաթիվը նշվում է

0:06:30.116,0:06:31.529
տարրի ատոմի վանդակի

0:06:31.529,0:06:34.133
վերևի աջ անկյունում, քանի որ այն [br]հանդիսանում է

0:06:34.133,0:06:36.852
տարրի գլխավոր բնութագրիչներից մեկը:

0:06:36.867,0:06:38.861
Պրոտոնը ունի որոշակի զանգված:

0:06:38.861,0:06:42.221
Մեկ պրոտոնի զանգվածը հավասար է մեկ զ.ա.մ.:

0:06:42.221,0:06:46.133
Ընդհանրապես ատոմի զանգվածը որոշվում է նրա [br]միջուկի զանգվածով:

0:06:46.133,0:06:47.702
Ատոմի զանգվածը որոշելուց

0:06:47.702,0:06:55.123
մեծ դեր խաղացող մյուս "բաղադրիչները" [br]նեյտրոններն են:

0:06:55.123,0:06:57.541
Վերջիններս նույնպես մտնում են [br]միջուկի կազմի մեջ:

0:06:57.541,0:07:00.420
Պրոտոնների հետ միասին նրանք [br]կազմավորում են

0:07:00.420,0:07:02.833
ատոմի կենտրոնը՝ միջուկը: [br]Նեյտրոնները ունեն

0:07:02.833,0:07:04.821
յուրաքանչյուրը մեկ զ.ա.մ. զանգված,

0:07:04.821,0:07:06.548
սակայն պրոտոններից տարբերվում են

0:07:06.548,0:07:08.348
նրանով, որ չունեն լիցք:

0:07:08.348,0:07:09.825
Ատոմում նեյտրոնների թիվը

0:07:09.825,0:07:11.600
կարելի է որոշել տարրի

0:07:11.600,0:07:14.867
ատոմային զանգվածից հանելով [br]պրոտոնների թիվը:

0:07:14.867,0:07:19.067
Նեյտրոններով է պայմանավորված [br]այն երևույթը, որ միևնույն տարրի

0:07:19.067,0:07:22.385
ատոմները կարող են ունենալ[br]մի քանի իզոտոպներ: Իզոտոպները

0:07:22.385,0:07:24.200
միամյանցից տարբերվում են ատոմային

0:07:24.200,0:07:25.748
զանգվածով և ռադիոակտիվությամբ:

0:07:25.748,0:07:28.021
Այս երևույթի շնորհիվ կարող են

0:07:28.021,0:07:30.113
գոյություն ունենալ ածխածնի այնպիսի

0:07:30.113,0:07:31.733
իզոտոպներ, ինչպիսիք են

0:07:31.733,0:07:33.267
C (12), C (13), C(14) ատոմները,

0:07:33.267,0:07:35.905
որոնք ունեն համապատասխանաբար [br]6, 7 և 8 նեյտրոն:

0:07:35.905,0:07:39.200
Աղյուսակում ներկայացված են [br]ամենատարածված իզոտոպների

0:07:39.200,0:07:43.200
ատոմային զանգվածները:[br]Դրոնց օգնությամբ էլ հնարավոր է դառնում

0:07:43.200,0:07:46.487
կազմել ատոմի միջուկի ամբողջական պատկերը:

0:07:46.487,0:07:48.333
Այժմ անդրադառնանք Բորի՝

0:07:48.333,0:07:51.132
ատոմի մոլորակային տեսությանը: [br]Ըստ այդ տեսության՝

0:07:51.132,0:07:53.831
արեգակնային համակարգում [br]Արեգակի շուրջը պտտվող

0:07:53.831,0:07:56.133
մոլորակների նմանությամբ

0:07:56.133,0:07:58.677
ատոմի միջուկի շուրջ պտտվում են [br]էլեկտրոնները:

0:07:58.677,0:08:00.379


0:08:00.379,0:08:03.675


0:08:03.675,0:08:04.741


0:08:04.741,0:08:06.405


0:08:06.405,0:08:07.770


0:08:07.770,0:08:11.844


0:08:11.844,0:08:15.240


0:08:15.240,0:08:16.628


0:08:16.628,0:08:18.596


0:08:18.596,0:08:21.342


0:08:21.342,0:08:24.863


0:08:24.863,0:08:27.495


0:08:27.495,0:08:30.909


0:08:30.909,0:08:32.467


0:08:32.467,0:08:34.610


0:08:34.610,0:08:36.842


0:08:36.842,0:08:40.665


0:08:40.665,0:08:43.200


0:08:43.200,0:08:45.400


0:08:45.400,0:08:49.467


0:08:49.467,0:08:51.836


0:08:51.836,0:08:54.634


0:08:54.634,0:08:56.892


0:08:56.892,0:08:58.846


0:08:58.846,0:09:00.835


0:09:00.835,0:09:02.956


0:09:02.956,0:09:04.692


0:09:04.692,0:09:06.700


0:09:06.700,0:09:08.000


0:09:08.000,0:09:10.499


0:09:10.499,0:09:11.660


0:09:11.660,0:09:13.749


0:09:13.749,0:09:16.267


0:09:16.267,0:09:18.691


0:09:18.691,0:09:19.956


0:09:19.956,0:09:22.073


0:09:22.073,0:09:23.544


0:09:23.544,0:09:26.408


0:09:26.408,0:09:29.190


0:09:29.190,0:09:32.400


0:09:32.400,0:09:34.067


0:09:34.067,0:09:36.644


0:09:36.644,0:09:40.733


0:09:40.733,0:09:43.009


0:09:43.009,0:09:45.135


0:09:45.135,0:09:47.200


0:09:47.200,0:09:49.308


0:09:49.308,0:09:54.579


0:09:54.579,0:09:57.918


0:09:57.918,0:10:02.477


0:10:02.477,0:10:03.620


0:10:03.620,0:10:05.467


0:10:05.467,0:10:06.867


0:10:06.867,0:10:08.400


0:10:08.400,0:10:10.697


0:10:10.697,0:10:13.146


0:10:13.146,0:10:14.959


0:10:14.959,0:10:16.546


0:10:16.546,0:10:18.133


0:10:18.133,0:10:20.129


0:10:20.129,0:10:21.457


0:10:21.457,0:10:25.088


0:10:25.088,0:10:28.579


0:10:28.579,0:10:33.154


0:10:33.154,0:10:35.005


0:10:35.005,0:10:36.818


0:10:36.818,0:10:38.600


0:10:38.600,0:10:42.333


0:10:42.333,0:10:45.067


0:10:45.067,0:10:47.140


0:10:47.140,0:10:48.446


0:10:48.446,0:10:51.546


0:10:51.546,0:10:52.570


0:10:52.570,0:10:54.164


0:10:54.164,0:10:55.946


0:10:55.946,0:10:56.842


0:10:56.842,0:10:57.924


0:10:57.924,0:11:00.733


0:11:00.733,0:11:02.867


0:11:02.867,0:11:08.123


0:11:08.123,0:11:09.769


0:11:09.769,0:11:12.403


0:11:12.403,0:11:16.467


0:11:16.467,0:11:18.650


0:11:18.650,0:11:21.025


0:11:21.025,0:11:23.271


0:11:23.271,0:11:25.995


0:11:25.995,0:11:27.600


0:11:27.600,0:11:29.467


0:11:29.467,0:11:33.867


0:11:33.867,0:11:36.018


0:11:36.018,0:11:41.267


0:11:41.267,0:11:43.333


0:11:43.333,0:11:46.733


0:11:46.733,0:11:49.695


0:11:49.695,0:11:52.200


0:11:52.200,0:11:53.420


0:11:53.420,0:11:56.300


0:11:56.300,0:12:00.144


0:12:00.144,0:12:02.723


0:12:02.733,0:12:05.552


0:12:05.552,0:12:10.338


0:12:10.338,0:12:13.723


0:12:13.723,0:12:15.218


0:12:15.218,0:12:17.160


0:12:17.160,0:12:19.230


0:12:19.230,0:12:21.831


0:12:21.831,0:12:25.138


0:12:25.138,0:12:27.800


0:12:27.800,0:12:30.039


0:12:30.039,0:12:34.267


0:12:34.267,0:12:36.553


0:12:36.553,0:12:38.933


0:12:38.933,0:12:40.785


0:12:40.785,0:12:42.867


0:12:42.867,0:12:44.302


0:12:44.302,0:12:46.133


0:12:46.133,0:12:51.800


0:12:51.800,0:12:53.118


0:12:53.118,0:12:54.920


0:12:54.920,0:12:56.759


0:12:56.759,0:12:58.667


0:12:58.667,0:13:00.867


0:13:00.867,0:13:03.129


0:13:03.129,0:13:06.044


0:13:06.044,0:13:09.036