WEBVTT 00:00:00.000 --> 00:00:03.000 Une do te flase sot per te kursyer me shume, 00:00:03.000 --> 00:00:06.000 por jo sot, neser. 00:00:06.000 --> 00:00:08.000 Une do te flas per Te Kursejme Me Shume Neser. 00:00:08.000 --> 00:00:10.000 Eshte programi qe Richard Thaler 00:00:10.000 --> 00:00:12.000 nga Universiteti i Çikagos dhe une 00:00:12.000 --> 00:00:15.000 qe e kemi shpikur ndoshta 15 vjet me pare. 00:00:15.000 --> 00:00:17.000 Ky program, nje nje menyre, 00:00:17.000 --> 00:00:19.000 eshte nje shembull i sjelljes financiare 00:00:19.000 --> 00:00:21.000 ne steroide -- 00:00:21.000 --> 00:00:24.000 se si ne vertet mundemi te perdorim sjelljen financiare. 00:00:24.000 --> 00:00:27.000 Tani ju mund te pyesni, cfare eshte sjellje financiare? 00:00:27.000 --> 00:00:30.000 Le te mendojme rreth asaj se si ne i menaxhojme parate tona. 00:00:30.000 --> 00:00:33.000 Le te fillojme me garancite hipotekore. 00:00:33.000 --> 00:00:35.000 Eshte ceshtje e kohes se fundit, 00:00:35.000 --> 00:00:37.000 te pakten ne Amerike. 00:00:37.000 --> 00:00:39.000 Shumica e njerezve blejne 00:00:39.000 --> 00:00:42.000 shtepine me te madhe qe mund te blene, 00:00:42.000 --> 00:00:45.000 dhe faktikisht pak me te madhe se ajo. 00:00:45.000 --> 00:00:48.000 Dhe me pas ata i heqin të drejtën mbi pronën e vënë në hipotekë 00:00:48.000 --> 00:00:50.000 Dhe me pas ata fajesojne bankat 00:00:50.000 --> 00:00:53.000 qe s'jane te mira duke i dhene atyre hipoteken. NOTE Paragraph 00:00:53.000 --> 00:00:55.000 Le te mendojme 00:00:55.000 --> 00:00:57.000 si te menaxhojme riskun -- 00:00:57.000 --> 00:00:59.000 p.sh, duke investuar ne tregun e aksioneve. 00:00:59.000 --> 00:01:02.000 Dy vjet me pare, tre vjet me pare, rreth pese vjet me perpara, 00:01:02.000 --> 00:01:04.000 tregjet ishin mire, 00:01:04.000 --> 00:01:07.000 Ne morem persiper riskun, sigurisht. 00:01:07.000 --> 00:01:09.000 Tregu aksione pati nje renie 00:01:09.000 --> 00:01:11.000 dhe ne mendian "Wow. 00:01:11.000 --> 00:01:14.000 Keto humbje, ata i ndjene, emocionalisht, 00:01:14.000 --> 00:01:17.000 ndihen shume ndryshe 00:01:17.000 --> 00:01:20.000 nga cfare ne menduam rreth kesaj 00:01:20.000 --> 00:01:22.000 kur tregjet po ngriheshin." 00:01:22.000 --> 00:01:25.000 Keshtu qe ne me sa duhet nuk po benin ndonje pune te padhe 00:01:25.000 --> 00:01:27.000 kur vjen puna per te marre persiper rrezikun. NOTE Paragraph 00:01:27.000 --> 00:01:30.000 Sa Iphone keni ? 00:01:30.000 --> 00:01:33.000 Ndonjeri? Shume mire. 00:01:33.000 --> 00:01:36.000 Une ve bast qe shumica nga ju 00:01:36.000 --> 00:01:39.000 siguroni telefonin tuaj -- 00:01:39.000 --> 00:01:42.000 ju pa dyshim blini sigurimin duke pasur nje garanci te zgjatur. 00:01:42.000 --> 00:01:44.000 Cfare ndodh nese ju humbet telefoni ? 00:01:44.000 --> 00:01:46.000 N.q.s ju beni kete? 00:01:46.000 --> 00:01:48.000 Sa nga ju keni femije? 00:01:48.000 --> 00:01:50.000 Ndonjeri? 00:01:50.000 --> 00:01:52.000 Mbani duart lart 00:01:52.000 --> 00:01:55.000 n.q.s keni sihurimin e jetes te mjaftueshem. 00:01:55.000 --> 00:01:57.000 Uen po shof shume duar qe ulen poshte. 00:01:57.000 --> 00:01:59.000 Une do te parashikoja, 00:01:59.000 --> 00:02:01.000 nqs se ti je perfaqesues per shembull, 00:02:01.000 --> 00:02:03.000 qe me shume se ju 00:02:03.000 --> 00:02:06.000 sigurojne Iphonet sesa jeten tuaj, 00:02:06.000 --> 00:02:08.000 madje edhe kur keni femije. 00:02:08.000 --> 00:02:11.000 Ne nuk po dukemi dhe aq mire kur vjen puna tek siguracioni. NOTE Paragraph 00:02:11.000 --> 00:02:15.000 Mesatarja Amrikane e nje familje 00:02:15.000 --> 00:02:18.000 shpenzon 1,000 dollare ne vit 00:02:18.000 --> 00:02:20.000 per llotari. 00:02:20.000 --> 00:02:23.000 Dhe e di qe eshte cmenduri. 00:02:23.000 --> 00:02:26.000 Sa nga shpenzojne mijra dollare ne vit per llotarira? 00:02:26.000 --> 00:02:28.000 Asnjeri. 00:02:28.000 --> 00:02:31.000 Kjo na tregon ne qe njerzit jo ne kete ambjent 00:02:31.000 --> 00:02:33.000 shpenzojne me shume se nje mije 00:02:33.000 --> 00:02:36.000 per te arritur tek mesatarja e nje mijes. 00:02:36.000 --> 00:02:38.000 Njerzit me te ardhura te vogla 00:02:38.000 --> 00:02:42.000 shpenzojne shume me shume se nje mije neper llotarira. 00:02:42.000 --> 00:02:44.000 Pra ku do te na coje kjo > 00:02:44.000 --> 00:02:47.000 Ne nuk po bejme ndonjepune te madhe me menaxhimin e lekut. NOTE Paragraph 00:02:47.000 --> 00:02:50.000 Vendimet financiar eshte me te vertet nje kombinim 00:02:50.000 --> 00:02:52.000 i psikologjise dhe ekonomikut, 00:02:52.000 --> 00:02:54.000 te arrish te kuptosh 00:02:54.000 --> 00:02:56.000 gabimet qe njerzit bejne me parane. 00:02:56.000 --> 00:02:58.000 Dhe do te qendroj ketu 00:02:58.000 --> 00:03:02.000 per 12 minuta dhe 53 sekonda qe me kane mbetur 00:03:02.000 --> 00:03:04.000 dhe te argetohetm me te gjitha menyrat e zgjedhjet 00:03:04.000 --> 00:03:06.000 per menagimin e parase, 00:03:06.000 --> 00:03:09.000 dhe ne fund ju do te me pyesni, " Si mund te ndihmojme njerzit?" 00:03:09.000 --> 00:03:12.000 Dhe kjo eshte me te vertet ajo qe dua te fokusohem sot. 00:03:12.000 --> 00:03:14.000 Si mund kemi nje kuptim 00:03:14.000 --> 00:03:17.000 te gabimeve qe njerzit bejne me parane, 00:03:17.000 --> 00:03:20.000 dhe pastaj te kthejme sjelljet sfiduese 00:03:20.000 --> 00:03:22.000 ne ate sjellje te zgjidhshme? 00:03:22.000 --> 00:03:24.000 Dhe une do te flas sot rreth 00:03:24.000 --> 00:03:26.000 programin Te Kursejme Me Shume Neser. NOTE Paragraph 00:03:26.000 --> 00:03:28.000 Dua ta drejtoj kete ceshtje 00:03:28.000 --> 00:03:30.000 tek kursimet. 00:03:30.000 --> 00:03:32.000 Ne kemi ne monitor 00:03:32.000 --> 00:03:34.000 nje shembull tipik 00:03:34.000 --> 00:03:36.000 te 100 Amrikaneve. 00:03:36.000 --> 00:03:39.000 Dhe ne do te shikojme sjelljen e ketyre kursimeve. 00:03:39.000 --> 00:03:41.000 E para qe veme re eshte , 00:03:41.000 --> 00:03:43.000 qe gjysma e tyre 00:03:43.000 --> 00:03:45.000 nuk kane te drejte 00:03:45.000 --> 00:03:47.000 ne nje plan 401(k). 00:03:47.000 --> 00:03:50.000 Ata nuk mund te kursejne kaq lehte. 00:03:50.000 --> 00:03:53.000 Ata nuk mund te lene t'ju ikin leket nga rroga 00:03:53.000 --> 00:03:55.000 tek nje plan 401(k) 00:03:55.000 --> 00:03:57.000 perpara se ta shohin ate, 00:03:57.000 --> 00:03:59.000 perpara se ta prekin ate. 00:03:59.000 --> 00:04:02.000 Po me gysmen tjeter te njerzve qe ngelen? 00:04:02.000 --> 00:04:05.000 Disa nga ata vendosin te mos kursejne. 00:04:05.000 --> 00:04:07.000 Ata jane shume pertace. 00:04:07.000 --> 00:04:10.000 Ata asnjehere nuk do te logohen ne nje uebsait te komplikuar 00:04:10.000 --> 00:04:13.000 dhe te klikojne 17 here per t'ju bashkuar planit 401(k) . 00:04:13.000 --> 00:04:15.000 Dhe me pas ata duhet te vendosin se si do ti investojne 00:04:15.000 --> 00:04:17.000 ne 52 mundesite e tyre, 00:04:17.000 --> 00:04:21.000 dhe ata kurre nuk e kane degjuar cfare eshte nje depozite tregu. 00:04:21.000 --> 00:04:23.000 Dhe ata jane te mbingarukuar dhe ata thjesht nuk e bejene kete. 00:04:23.000 --> 00:04:28.000 Sa njerez i shkojne deri ne fund planit 401(k) ? 00:04:28.000 --> 00:04:31.000 Nje e treta e Amerikaneve. 00:04:31.000 --> 00:04:33.000 Dy te tretat nuk kursejne sot . NOTE Paragraph 00:04:33.000 --> 00:04:35.000 A arrijne te kursejne boll? 00:04:35.000 --> 00:04:37.000 Merreni me mend 00:04:37.000 --> 00:04:39.000 kush thote qe ata po kursejne shume pak. 00:04:39.000 --> 00:04:41.000 Nje nga te 10-tet 00:04:41.000 --> 00:04:44.000 a jane duke kursyer mjaft. 00:04:44.000 --> 00:04:46.000 9-te nga 10 00:04:46.000 --> 00:04:49.000 per me teper kursen permes planin te yre 401(k), 00:04:49.000 --> 00:04:52.000 vendosin te mos kursejne-- ose nuk vendosin -- 00:04:52.000 --> 00:04:55.000 ose kursejne shume pak. 00:04:55.000 --> 00:04:57.000 Ne mendojme se kemi nje problem 00:04:57.000 --> 00:04:59.000 te njerzve qe kursejne shume. 00:04:59.000 --> 00:05:01.000 Le te shikojme kete. 00:05:01.000 --> 00:05:03.000 Ne kemi nje person -- 00:05:03.000 --> 00:05:06.000 ok , ne do ta ndajme ate ne gjysem 00:05:06.000 --> 00:05:09.000 sepse eshte me pak se nje percend. 00:05:09.000 --> 00:05:12.000 Perafersisht gjysma perqind e Amerikaneve 00:05:12.000 --> 00:05:17.000 ndjejne qe ata kursejne shume. NOTE Paragraph 00:05:17.000 --> 00:05:19.000 Cfare do te bejme rreth kesaj ? 00:05:19.000 --> 00:05:21.000 Kjo eshte vertete aty ku dua te fokusohem. 00:05:21.000 --> 00:05:23.000 Ne duhet te kutojme 00:05:23.000 --> 00:05:25.000 perse njerzit nuk po kursejne, 00:05:25.000 --> 00:05:27.000 dhe pastaj ne fatmirsisht te ndyshojme 00:05:27.000 --> 00:05:29.000 sjelljen dhe sfidat 00:05:29.000 --> 00:05:31.000 ne nje zgjidhje te sjellure, 00:05:31.000 --> 00:05:34.000 dhe me pas te shohim se sa e forte mund te jete. 00:05:34.000 --> 00:05:36.000 Me lejoni te transferoje per nje sekonde 00:05:36.000 --> 00:05:38.000 sikurse do te gjenim problemet 00:05:38.000 --> 00:05:41.000 sfidat, sfidat e sjelljes, 00:05:41.000 --> 00:05:43.000 keto i ndalojne njerzit te kursejne. 00:05:43.000 --> 00:05:47.000 Une do te tranferoje dhe te flas rreth bananeve dhe cokollata. NOTE Paragraph 00:05:47.000 --> 00:05:50.000 Te supzojme se ne bejme nje event tjeter te TED-it javen qe vjen. 00:05:50.000 --> 00:05:52.000 Dhe gjate pushimit 00:05:52.000 --> 00:05:54.000 do te kishte ndonje sanduic 00:05:54.000 --> 00:05:56.000 dhe qe mu d te zgjidhni bananet ose cokollatat. 00:05:56.000 --> 00:05:59.000 Dhe sa nga ju do te mendonit sikur te kishit bananet 00:05:59.000 --> 00:06:01.000 gjate ketij eventi hippotetik te TEd-it javen qe vjen? 00:06:01.000 --> 00:06:03.000 Kush do te gjidhte bananet? 00:06:03.000 --> 00:06:05.000 E mrekullueshme. 00:06:05.000 --> 00:06:07.000 Une parashikoj shkencerisht 00:06:07.000 --> 00:06:10.000 74% nga ju do te zgjidhte bananet. 00:06:10.000 --> 00:06:14.000 Dhe kjo eshte te pakten ajo qe nje nga studimet e mrekullueshme kane parashikuar. 00:06:15.000 --> 00:06:18.000 Dhe pastaj te numurojne ditet 00:06:18.000 --> 00:06:22.000 dhe te shohin cfare njerzit kane mbaruar se ngreni. 00:06:23.000 --> 00:06:26.000 Te njejtit njerz qe e imagjinuar vehten e tyre 00:06:26.000 --> 00:06:28.000 duke ngrene banane 00:06:28.000 --> 00:06:30.000 mbaruan duke ngrene cokollata 00:06:30.000 --> 00:06:32.000 nje jave me vone. NOTE Paragraph 00:06:32.000 --> 00:06:34.000 Vet-kontrolli 00:06:34.000 --> 00:06:37.000 nuk eshte nje problem per te arshmen. 00:06:37.000 --> 00:06:39.000 Eshte vetem problem tani 00:06:39.000 --> 00:06:43.000 kur cokollata eshte mbs nesh . 00:06:43.000 --> 00:06:46.000 Cfare duhet te kete per te bere me kohen dhe kursimet, 00:06:46.000 --> 00:06:49.000 kjo c'eshtje e plotesimit te menjehershem? 00:06:49.000 --> 00:06:53.000 Ose disa ekonomiste e quajne ate, paragjykim i tanishem. 00:06:53.000 --> 00:06:55.000 Ne mendojme rreth kursimeve. Ne e dime qe duhet te kursejme. 00:06:55.000 --> 00:06:58.000 Ne e dime qe ne do ta bejme ate vitin tjeter, por sot lete te harxhojme. 00:06:58.000 --> 00:07:00.000 Krishtlindjet jane duke afruar, 00:07:00.000 --> 00:07:03.000 ne mund shume mire te bleme shume dhurata per kedo qe njohim. 00:07:03.000 --> 00:07:07.000 keshtu qe kjo c'eshtje e paragykimit tone 00:07:07.000 --> 00:07:09.000 shkakton tek ne per te menduar per kursimet, 00:07:09.000 --> 00:07:11.000 dhe perfundon duke i prishur ato NOTE Paragraph 00:07:11.000 --> 00:07:13.000 Le te flasim tani 00:07:13.000 --> 00:07:15.000 rreth nje jeter pengese ne sjellje per kusimet 00:07:15.000 --> 00:07:17.000 duke pasur te beje me nje inertesi. 00:07:17.000 --> 00:07:19.000 Por perseri, nje deviim i vogel 00:07:19.000 --> 00:07:22.000 per c'eshtjen e dhurimit te organeve. 00:07:22.000 --> 00:07:25.000 Nje studim i mrekullueshem duke krakasur vende te ndryshme. 00:07:25.000 --> 00:07:28.000 Do te shikojme dy qytete te ngjashme, 00:07:28.000 --> 00:07:31.000 Gjermania dhe Austria. 00:07:31.000 --> 00:07:33.000 Dhe ne Gjermani, 00:07:33.000 --> 00:07:35.000 nqs se ti do te dhurosh oraganet e tua -- 00:07:35.000 --> 00:07:37.000 Zoti te falte eshte dicka e keqe 00:07:37.000 --> 00:07:39.000 do te ndodhi ty -- 00:07:39.000 --> 00:07:42.000 kur mer patenten ose karten e identitetit., 00:07:42.000 --> 00:07:44.000 ti kontrollon kutine e kursimeve, 00:07:44.000 --> 00:07:46.000 "Une dua te dhuroj organet e mia." 00:07:46.000 --> 00:07:48.000 Jo shume njerez i pleqejne listat. 00:07:48.000 --> 00:07:50.000 Kerkon perpjekje. te duhet te mendohesh. 00:07:50.000 --> 00:07:53.000 12 % e bejne kete. 00:07:53.000 --> 00:07:56.000 Austria, nje shtet fqinj, 00:07:56.000 --> 00:07:58.000 lehtesisht te ngashem, pak te ndryshem. 00:07:58.000 --> 00:08:00.000 Kush eshte ndryshimi? 00:08:00.000 --> 00:08:02.000 e pra, ju prape keni nje zgedhje. 00:08:02.000 --> 00:08:04.000 Ti do te vendosesh 00:08:04.000 --> 00:08:07.000 nese do ti dhurosh organet apo jo. 00:08:07.000 --> 00:08:09.000 Por kur ti merr patenten, 00:08:09.000 --> 00:08:11.000 ti shenon tel lista 00:08:11.000 --> 00:08:15.000 nqs ti nuk do qe ti dhurosh organet. 00:08:15.000 --> 00:08:17.000 Asnjeri nuk i shenon tek lista. 00:08:17.000 --> 00:08:19.000 Ky eshte nje lloj stermundimi i madh. 00:08:19.000 --> 00:08:22.000 1% e njerzve e shenojne ate. Te tjeret nuk bejne asgje. 00:08:22.000 --> 00:08:24.000 Per te mos bere asgje eshte shume e lehte. 00:08:24.000 --> 00:08:27.000 Jo shume njerzez i shenojne kutite e vogla te mundesive. NOTE Paragraph 00:08:27.000 --> 00:08:29.000 Cfare jane keto perpjekje 00:08:29.000 --> 00:08:31.000 per te shptuar jete 00:08:31.000 --> 00:08:34.000 dhe te kesh disa oragane ne gjendje? 00:08:34.000 --> 00:08:36.000 Ne Gjermani, 12% e zgjedhin kete gje. 00:08:36.000 --> 00:08:39.000 12% jane organe te dhuruara. 00:08:39.000 --> 00:08:41.000 Shume sasi e paket e organeve, 00:08:41.000 --> 00:08:43.000 Zoti i perjashton, nws te duhet nje. 00:08:43.000 --> 00:08:46.000 Ne Austri, perseri, asnjeri nuk e shenon tek lista. 00:08:46.000 --> 00:08:49.000 Prandaj, 99% e njerzve 00:08:49.000 --> 00:08:51.000 jane organe te dhuruara. 00:08:51.000 --> 00:08:53.000 Kjo amulli, munges e veprimit. 00:08:53.000 --> 00:08:55.000 Kush eshte kundravajtja 00:08:55.000 --> 00:08:57.000 nqs se njerzit bejne dicka, 00:08:57.000 --> 00:09:00.000 nqs se ata i vonojne, nqs nuk i bejne nje zgjadhje tek lista? 00:09:00.000 --> 00:09:02.000 Shume e fuqishme. 00:09:02.000 --> 00:09:04.000 Ne do te flasim 00:09:04.000 --> 00:09:08.000 rreth asaj qe cfare ndodh nqs se njerzit jane te mbingarkuar dhe te friksuar 00:09:08.000 --> 00:09:11.000 per te bere zgjedhjet e planit 401(k). 00:09:11.000 --> 00:09:14.000 Ne do ti bejme ato ne menyre automatike per t'ju bashkuar planit, 00:09:14.000 --> 00:09:16.000 ose ata do te lihen jashte > 00:09:16.000 --> 00:09:19.000 Ne disa raste te planit 401(k), 00:09:19.000 --> 00:09:21.000 nqs njerzit nuk bejne asgje, 00:09:21.000 --> 00:09:24.000 kjo do te thote qe ata nuk po kursejne per pension, 00:09:24.000 --> 00:09:26.000 nws se ata nuk e bejne zgjedhjen tek kutia. 00:09:26.000 --> 00:09:29.000 Dhe te shenonsh tek kutia kerkon perpjekje. NOTE Paragraph 00:09:29.000 --> 00:09:32.000 Keshtu qe ne folem rreth disa sfida e sjelljes. 00:09:32.000 --> 00:09:35.000 Edhe njehere para se te kthejme sfidat ne zgjidhje, 00:09:35.000 --> 00:09:37.000 duke pasur te bejme me majmune dhe molle.. 00:09:37.000 --> 00:09:39.000 Jo, jo, jo, ky eshte nje sudim i vertete 00:09:39.000 --> 00:09:43.000 dhe ka te beje shume me sjelljen ekonomike. 00:09:43.000 --> 00:09:46.000 Nje grup majmunesh marrin e molle, ata jane shume te gezuar. 00:09:46.000 --> 00:09:48.000 Grupi tjeter marrin dy molle, njera i merret. 00:09:48.000 --> 00:09:50.000 Atyre ju ka mbetur edhe nje. 00:09:50.000 --> 00:09:53.000 Ata jane me te verte te inatosur. 00:09:53.000 --> 00:09:56.000 Pse na i morret mollen tone? 00:09:56.000 --> 00:09:59.000 Ky eshte enocioni i humbjes se mospelqimit. 00:09:59.000 --> 00:10:01.000 Ne merzitemi kur na humbin gjerat, 00:10:01.000 --> 00:10:04.000 edhe pse madje nuk ka shume rrezik. 00:10:04.000 --> 00:10:07.000 Do te uuroje te shkojet te ATM, 00:10:07.000 --> 00:10:09.000 dhe te terheqesh 100 dollare 00:10:09.000 --> 00:10:11.000 dhe ve re qe ti ke humbur nje nga keto biletat 20 dollareshe. 00:10:11.000 --> 00:10:13.000 Eshte shume e dhimbshme, 00:10:13.000 --> 00:10:15.000 megjithse, nuk do te thote gje. 00:10:15.000 --> 00:10:19.000 Keto 20 dollaremund te ishin nje dreke e shpejte. 00:10:19.000 --> 00:10:23.000 Pra ky nocion i mospeqimit 00:10:23.000 --> 00:10:26.000 duket sikur te shkelmon kur vjen puna edhe per kursimet, 00:10:26.000 --> 00:10:28.000 sepse njerzit , menderisht 00:10:28.000 --> 00:10:31.000 dhe emocionalisht dhe intuitivisht 00:10:31.000 --> 00:10:33.000 forme e kursimit si nje humbje 00:10:33.000 --> 00:10:36.000 sepse mua me duhet te mos prishe leke. NOTE Paragraph 00:10:36.000 --> 00:10:38.000 Keshtu qe ne folem rreth 00:10:38.000 --> 00:10:40.000 te gjitha llojete sfidave te sjelljes 00:10:40.000 --> 00:10:44.000 qe kane te bjene me kursimit eventualisht. 00:10:44.000 --> 00:10:47.000 Kurdo qe ti mendon rreth pelqimi te domosdoshem, 00:10:47.000 --> 00:10:50.000 dhe cokollatat ndryshe babanet, 00:10:50.000 --> 00:10:53.000 jane te dhimbshme per ti kursyer tani. 00:10:53.000 --> 00:10:55.000 Eshte me shume nje loje 00:10:55.000 --> 00:10:57.000 per te prishur leke tani. 00:10:57.000 --> 00:11:00.000 Ne folem rreth inertesise dhe dhurimit te oraganeve 00:11:00.000 --> 00:11:02.000 dhe lista per tu plotesuar. 00:11:02.000 --> 00:11:04.000 Nws se njerzit kane per she mbushur shume lista 00:11:04.000 --> 00:11:06.000 per tu fuur ne planin(401k), 00:11:06.000 --> 00:11:08.000 ata do te vazhdojne te mbajne te vonuar 00:11:08.000 --> 00:11:10.000 dhe te mos bashkohet. 00:11:10.000 --> 00:11:12.000 Ne fund, ne folem per humbjen e mospelqimit, 00:11:12.000 --> 00:11:14.000 dhe per majmunet dhe mollet. 00:11:14.000 --> 00:11:17.000 Nqs se njerzit coptohen menderisht 00:11:17.000 --> 00:11:20.000 per te kursyer per pensionin si nje humbje, 00:11:20.000 --> 00:11:23.000 ata nuk do te kursejne per pensionin. NOTE Paragraph 00:11:23.000 --> 00:11:25.000 Keshtu, qe kemi keto sfida, 00:11:25.000 --> 00:11:27.000 dhe cfare Richard Thaler dhe une 00:11:27.000 --> 00:11:29.000 jemi gjithmone te mrekulluar nga -- 00:11:29.000 --> 00:11:31.000 marrja e sjelljes financiare, 00:11:31.000 --> 00:11:33.000 suke e bere sjelljen financiare mbi steroidet 00:11:33.000 --> 00:11:35.000 ose sjelljes financiare 2.0 00:11:35.000 --> 00:11:37.000 ose sjelljes financiare ne veprim -- 00:11:37.000 --> 00:11:41.000 te ktheje sfidat ne zgjdhje. 00:11:41.000 --> 00:11:44.000 Dhe ne erdhem me nje ne zgjidhje jashtezakonisht te thjeshte 00:11:44.000 --> 00:11:48.000 e quajtur Kurse Shume, jo sot, Neser. 00:11:48.000 --> 00:11:50.000 Si do ti zgjidhe sfidat 00:11:50.000 --> 00:11:52.000 qe ne folem rreth? 00:11:52.000 --> 00:11:54.000 Nqs mendon rreth problemit 00:11:54.000 --> 00:11:56.000 te bananeve kunder cokollatave, 00:11:56.000 --> 00:11:59.000 ne mendojme se do shkojne te hame banane javen qe vjen. 00:11:59.000 --> 00:12:02.000 Ne mendojme qe do e kursejme para vitin qe vjen. 00:12:02.000 --> 00:12:05.000 Kurse me shume Neser 00:12:05.000 --> 00:12:07.000 fton puntoret 00:12:07.000 --> 00:12:09.000 per te kursyer mndoshta me shume vitin tketer -- 00:12:09.000 --> 00:12:11.000 disa here ne te ardhmen 00:12:11.000 --> 00:12:13.000 kur ne te imagjinojme vehten tone 00:12:13.000 --> 00:12:15.000 duke ngrene banane, 00:12:15.000 --> 00:12:17.000 per te qene vullnetare me shume ne komunitet, 00:12:17.000 --> 00:12:21.000 duke bere me shume dhe duke bere gjerat e duhura nekete planet. NOTE Paragraph 00:12:21.000 --> 00:12:24.000 Tani ne githshtu folem rreth kutise ne listen e gjerave 00:12:24.000 --> 00:12:27.000 dhe veshtiresia eshte per te vepruar. 00:12:27.000 --> 00:12:29.000 Kurse me shune Neser 00:12:29.000 --> 00:12:31.000 beje te lehte. 00:12:31.000 --> 00:12:33.000 eshte si nje atuto pilot. 00:12:33.000 --> 00:12:37.000 Njehere me thate mua qe donit te kursenit me shume leke ne te ardhmen, 00:12:37.000 --> 00:12:39.000 ke te themi ne Janar 00:12:39.000 --> 00:12:42.000 ju do te mund te kurseni ne menyre automatike 00:12:42.000 --> 00:12:45.000 dhe do t'ju dali nga fatura e planit 401(k) 00:12:45.000 --> 00:12:47.000 perpara se ta shifni , perpara se ta prekni ate, 00:12:47.000 --> 00:12:49.000 perpara se te vini te c'eshtja 00:12:49.000 --> 00:12:52.000 e kenaqsise te menjehershme. 00:12:52.000 --> 00:12:55.000 Por cfare do te bejme rreth majuneve 00:12:55.000 --> 00:12:57.000 dhe mospelqimit humbes 00:12:57.000 --> 00:12:59.000 Janarin qe vjen 00:12:59.000 --> 00:13:01.000 njerzit mund te kujtojne qe kane kursyer me shume, 00:13:01.000 --> 00:13:04.000 dhe kane harxhuar me pak , dhe kjo eshte e dhimbshme. 00:13:05.000 --> 00:13:07.000 E pra, ndoshta nuk duhet te jete Janari. 00:13:07.000 --> 00:13:10.000 Ndoshta ne duhet ti bejme njerzit qe te kursejne me shume 00:13:10.000 --> 00:13:13.000 kur ata bejne me shume leke. 00:13:13.000 --> 00:13:16.000 Menyra , kur ata bejne leke , kur ata marrin nje ngritje rroge, 00:13:16.000 --> 00:13:20.000 ata nuk mendojne per te ukin shpenzime e tyre. 00:13:20.000 --> 00:13:22.000 Ata marrin shume pak nga kjo rritjene faturen e shtepise 00:13:22.000 --> 00:13:24.000 dhe shpenzojne me shume -- 00:13:24.000 --> 00:13:26.000 dhe shpenzojne me shume -- 00:13:26.000 --> 00:13:28.000 merr shume pak nga kjo ngrtje 00:13:28.000 --> 00:13:30.000 dhe e fusrin tek plani 401(K). NOTE Paragraph 00:13:30.000 --> 00:13:32.000 Pro ky eshte programi, 00:13:32.000 --> 00:13:34.000 pa 00:13:34.000 --> 00:13:36.000 por sic do te shihim me vone, 00:13:36.000 --> 00:13:38.000 jashtezakonisht i fuqishem. 00:13:38.000 --> 00:13:40.000 Se pare ne e implementojme ate, 00:13:40.000 --> 00:13:42.000 Richard Thaler dhe Une, 00:13:42.000 --> 00:13:45.000 brapa ne 1998. 00:13:45.000 --> 00:13:48.000 Nje kompany i mesme ne Midewest, 00:13:48.000 --> 00:13:50.000 me puntore me kollare blu 00:13:50.000 --> 00:13:52.000 qe perpiqen te paguajne faturat e tyre 00:13:52.000 --> 00:13:54.000 duke e perseritur na thonin neve 00:13:54.000 --> 00:13:57.000 qe ata nuk mund te kursejne para menjane. 00:13:57.000 --> 00:14:00.000 Per te kursyer sot nuk eshte nje opsion. 00:14:00.000 --> 00:14:02.000 Ne i propozuam ayre per te kursyer 00:14:02.000 --> 00:14:05.000 tre perqind te pike me shume 00:14:05.000 --> 00:14:08.000 cdo here qe ata merrin nje ngritje. 00:14:08.000 --> 00:14:11.000 Dhe ja ku jane reszultatet. 00:14:11.000 --> 00:14:13.000 Ne jemi duke pare ketu tre dhe nje gjysem periudhe, 00:14:13.000 --> 00:14:15.000 kater nritje pagesash, 00:14:15.000 --> 00:14:17.000 njerzit qe perpiqeshin te kursenin, 00:14:17.000 --> 00:14:19.000 po kursenin 3 perqind te faturave te tyre, 00:14:19.000 --> 00:14:21.000 tre vjet e gjysem me vone 00:14:21.000 --> 00:14:24.000 kursenin pothuajse 4 here me shume , 00:14:24.000 --> 00:14:27.000 pothuajse 14 perqind. NOTE Paragraph 00:14:27.000 --> 00:14:29.000 Dhe kemi kaepuce dhe bicikleta 00:14:29.000 --> 00:14:31.000 dhe disa gjerat ne kete diagram 00:14:31.000 --> 00:14:33.000 sepse une nuk dua te tregoj tani vetem shifra 00:14:33.000 --> 00:14:35.000 njehapsire. 00:14:35.000 --> 00:14:38.000 Une dua, vertete, te mendoj rreth faktit 00:14:38.000 --> 00:14:40.000 qe kur kusen 4 here me shume 00:14:40.000 --> 00:14:42.000 eshte nje ndyshim i madh 00:14:42.000 --> 00:14:44.000 ne menyre e te jetuarit 00:14:44.000 --> 00:14:46.000 qe njerzit mund te jene ne gjendje per ti marre. 00:14:46.000 --> 00:14:48.000 Eshte e vertet. 00:14:48.000 --> 00:14:51.000 Nuk jane vetem numra ne nje cope letre. 00:14:51.000 --> 00:14:53.000 Ndersa me kursimet tre perqind, 00:14:53.000 --> 00:14:55.000 njerzit mund te kene atlete te 00:14:55.000 --> 00:14:57.000 keshtu qe ata mund te ecin, 00:14:57.000 --> 00:15:01.000 sepse nuk do te jene ne gjendje per te blere ndonje gje jeter, 00:15:01.000 --> 00:15:03.000 kur ata kursejne 14% 00:15:03.000 --> 00:15:06.000 ata mund te kene mundesi te kene edhe kepuce kostumi 00:15:06.000 --> 00:15:09.000 per te ecur dhe per te rejtuar makinen. 00:15:09.000 --> 00:15:11.000 Ky eshte nje ndryshim i madh. 00:15:11.000 --> 00:15:16.000 Por tani rreth 60% e kompanive te medhaja 00:15:16.000 --> 00:15:19.000 aktualisht kane programe te tilla ne kete vend. 00:15:19.000 --> 00:15:22.000 Ka qene pjese e Aktit Brojtes te Pensionit. 00:15:22.000 --> 00:15:24.000 Dhe e pa nevojshme per te thene qe Thaleri dhe Une 00:15:24.000 --> 00:15:27.000 jane te bekuar per te qene pjese e ketij programi 00:15:27.000 --> 00:15:29.000 dhe te bejme ndryshime. NOTE Paragraph 00:15:29.000 --> 00:15:31.000 Me lejoni te perfundoj 00:15:31.000 --> 00:15:34.000 me dy mesazhe te rendesihme. 00:15:34.000 --> 00:15:37.000 Njera eshte veprimet financiare 00:15:37.000 --> 00:15:40.000 jane jashtezakonisht te fuqishme. 00:15:40.000 --> 00:15:43.000 Ky eshte vetem nje shembull. 00:15:43.000 --> 00:15:45.000 Mesazhi dyte 00:15:45.000 --> 00:15:47.000 eshte qe ka shume per te bere. 00:15:47.000 --> 00:15:50.000 Ky eshte tamam maja e ajbergut. 00:15:50.000 --> 00:15:53.000 Nqs ju mendoni rreth njerzit dhe hipotekat 00:15:53.000 --> 00:15:56.000 duke blere shtepi e tejpor te mos qene e mundur ti paguash ato, 00:15:56.000 --> 00:15:58.000 ne na duhet te mendojme rreth tyre. 00:15:58.000 --> 00:16:01.000 Nqs ju jeni duke menduar rreth njerzve qe marrin shume reziqe 00:16:01.000 --> 00:16:04.000 dhe qe nuk kuptojne se sa rrezik ata kane marre 00:16:04.000 --> 00:16:06.000 ose te duke marre pak, 00:16:06.000 --> 00:16:08.000 ne duhet te mendojme rreth kesaj. 00:16:08.000 --> 00:16:11.000 Nqs ju mendoni rreth njerzve qe shpenzojne mijra dollare ne vit 00:16:11.000 --> 00:16:13.000 ne bileta lloratish, 00:16:13.000 --> 00:16:15.000 ne duhet te mendojem rreth kesaj. 00:16:15.000 --> 00:16:17.000 Mesatarja aktualisht, 00:16:17.000 --> 00:16:19.000 rekordi eshte ne Singapore. 00:16:19.000 --> 00:16:21.000 Mesatarja e nje pronari 00:16:21.000 --> 00:16:24.000 shpenzon $4,000 nje vite per bitela llotarie. 00:16:24.000 --> 00:16:26.000 Ne na duhet shume per te bere, 00:16:26.000 --> 00:16:28.000 shume per te zgjidhur, 00:16:28.000 --> 00:16:31.000 gjithashtu ne pjesen e pensionit 00:16:31.000 --> 00:16:33.000 kur vjen puna se c'fare njerzit bejne me parate e tyre 00:16:33.000 --> 00:16:35.000 mbas pensionit. NOTE Paragraph 00:16:35.000 --> 00:16:37.000 Nje pyetje e fundit: 00:16:37.000 --> 00:16:40.000 Sa nga ju ndiheni te rrehatshem 00:16:40.000 --> 00:16:42.000 se qe nga momenti ju planifikoni per planin e pensionit 00:16:42.000 --> 00:16:45.000 ju keni nje plan te forte 00:16:45.000 --> 00:16:47.000 kur ju do te dilni ne pension, 00:16:47.000 --> 00:16:50.000 kur ju do te shkoni per te kerkuar perfitimete Social Security 00:16:50.000 --> 00:16:52.000 c'fare lloj jete ju prisni, 00:16:52.000 --> 00:16:54.000 sa shume shpenzon cdo muaj 00:16:54.000 --> 00:16:56.000 keshtu qe ju nuk do te nglelni pa leke? 00:16:56.000 --> 00:16:59.000 Sa nga ju ndiejne qe kane nje plan te forte per te ardhmen 00:16:59.000 --> 00:17:03.000 kur vjen puna per vendimet e mbas-pensionit. 00:17:04.000 --> 00:17:07.000 Nje, dy, tre, kater. 00:17:07.000 --> 00:17:09.000 Me pak se tre perqind 00:17:09.000 --> 00:17:11.000 e ketij auditori te sofistikuar. 00:17:11.000 --> 00:17:14.000 Veprimet financiare kane nje rruge te gjate. 00:17:14.000 --> 00:17:16.000 Ka shume mundesira 00:17:16.000 --> 00:17:20.000 per ta bere ate te fuqishem perseri dhe perseri dhe perseri. NOTE Paragraph 00:17:20.000 --> 00:17:22.000 Falemderit. NOTE Paragraph 00:17:22.000 --> 00:17:24.000 (Duartrokitje )