WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:03.000
Opowiem o oszczędzaniu większych sum,

00:00:03.000 --> 00:00:06.000
ale nie od dzisiaj, od jutra.

00:00:06.000 --> 00:00:08.000
Program "Odłóż więcej jutro”

00:00:08.000 --> 00:00:10.000
opracowaliśmy 15 lat temu

00:00:10.000 --> 00:00:12.000
z Richardem Thalerem

00:00:12.000 --> 00:00:15.000
z Uniwersytetu w Chicago.

00:00:15.000 --> 00:00:17.000
W pewnym sensie,

00:00:17.000 --> 00:00:19.000
program jest przykładem

00:00:19.000 --> 00:00:21.000
ekstremalnego zastosowania

00:00:21.000 --> 00:00:24.000
behawioralnego podejścia do finansów.

00:00:24.000 --> 00:00:27.000
Co to są "finanse behawioralne”?

00:00:27.000 --> 00:00:30.000
Aby wyjaśnić, opowiem o zarządzaniu pieniędzmi.

00:00:30.000 --> 00:00:33.000
Zaczniemy od kredytu hipotecznego,

00:00:33.000 --> 00:00:35.000
tematu bardzo aktualnego,

00:00:35.000 --> 00:00:37.000
przynajmiej w Stanach Zjednoczonych.

00:00:37.000 --> 00:00:39.000
Wielu ludzi kupuje

00:00:39.000 --> 00:00:42.000
największe domy, na jakie ich stać,

00:00:42.000 --> 00:00:45.000
a nawet odrobinę większe.

00:00:45.000 --> 00:00:48.000
Potem nie mają na spłaty, a dom zajmuje komornik.

00:00:48.000 --> 00:00:50.000
Potem nie mają na spłaty, a dom zajmuje komornik.

00:00:50.000 --> 00:00:53.000
Obwiniają banki, bo to one udzieliły kredytu.

NOTE Paragraph

00:00:53.000 --> 00:00:55.000
Zastanówmy się,

00:00:55.000 --> 00:00:57.000
jak zarządzamy ryzykiem,

00:00:57.000 --> 00:00:59.000
np. inwestując na giełdzie.

00:00:59.000 --> 00:01:02.000
Jeszcze kilka lat temu

00:01:02.000 --> 00:01:04.000
nie baliśmy się ryzyka,

00:01:04.000 --> 00:01:07.000
bo kondycja rynków temu sprzyjała.

00:01:07.000 --> 00:01:09.000
Spadki na giełdzie

00:01:09.000 --> 00:01:11.000
przyjęliśmy ze zdumieniem,

00:01:11.000 --> 00:01:14.000
wręcz wstrząsem.

00:01:14.000 --> 00:01:17.000
Kiedy wartość rynków wzrastała,

00:01:17.000 --> 00:01:20.000
zupełnie nie spodziewaliśmy się

00:01:20.000 --> 00:01:22.000
takiej reakcji.

00:01:22.000 --> 00:01:25.000
Przypuszczalnie, podejmując ryzyko

00:01:25.000 --> 00:01:27.000
popełniamy gdzieś błąd.

NOTE Paragraph

00:01:27.000 --> 00:01:30.000
Ilu z was ma iPhone?

00:01:30.000 --> 00:01:33.000
Jest ktoś? Wspaniale.

00:01:33.000 --> 00:01:36.000
Założę się, że wielu z was

00:01:36.000 --> 00:01:39.000
ma na niego ubezpieczenie

00:01:39.000 --> 00:01:42.000
w postaci przedłużonej gwarancji.

00:01:42.000 --> 00:01:44.000
Tak na wszelki wypadek,

00:01:44.000 --> 00:01:46.000
no bo co, gdyby się zgubił?

00:01:46.000 --> 00:01:48.000
Ilu z was ma dzieci?

00:01:48.000 --> 00:01:50.000
Nie opuszczajcie rąk,

00:01:50.000 --> 00:01:52.000
jeśli macie dostateczne

00:01:52.000 --> 00:01:55.000
ubezpieczenie na życie.

00:01:55.000 --> 00:01:57.000
Wiele rąk opada.

00:01:57.000 --> 00:01:59.000
Jeśli jesteście grupą reprezentatywną,

00:01:59.000 --> 00:02:01.000
to prawdopodobnie

00:02:01.000 --> 00:02:03.000
więcej z was

00:02:03.000 --> 00:02:06.000
ubezpieczyło telefon niż życie,

00:02:06.000 --> 00:02:08.000
nawet jeśli macie dzieci.

00:02:08.000 --> 00:02:11.000
Jesteśmy beznadziejni jeśli chodzi o ubezpieczenie.

NOTE Paragraph

00:02:11.000 --> 00:02:15.000
Przeciętne gospodarstwo domowe w USA

00:02:15.000 --> 00:02:18.000
wydaje na totolotka

00:02:18.000 --> 00:02:20.000
1000 dolarów rocznie.

00:02:20.000 --> 00:02:23.000
Wiem, brzmi to niewiarygodnie.

00:02:23.000 --> 00:02:26.000
Ilu z was wydaje 1000 dolarów rocznie na totolotka?

00:02:26.000 --> 00:02:28.000
Nikt. Oznacza to,

00:02:28.000 --> 00:02:31.000
że żeby osiągnąć taką średnią

00:02:31.000 --> 00:02:33.000
osoby tu nieobecne

00:02:33.000 --> 00:02:36.000
wydają ponad tysiąc.

00:02:36.000 --> 00:02:38.000
Osoby o niskich zarobkach

00:02:38.000 --> 00:02:42.000
grają za jeszcze więcej.

00:02:42.000 --> 00:02:44.000
O czym to świadczy?

00:02:44.000 --> 00:02:47.000
Nie jesteśmy ekspertami w zarządzaniu pieniędzmi.

NOTE Paragraph

00:02:47.000 --> 00:02:50.000
Behawioralne podejście do finansów

00:02:50.000 --> 00:02:52.000
to połączenie psychologii i ekonomii.

00:02:52.000 --> 00:02:54.000
Próbuje wyjaśnić

00:02:54.000 --> 00:02:56.000
popełniane przez nas błędy finansowe.

00:02:56.000 --> 00:02:58.000
Przez pozostałe

00:02:58.000 --> 00:03:02.000
12 min 53 sek

00:03:02.000 --> 00:03:04.000
mógłbym wyśmiewać to,

00:03:04.000 --> 00:03:06.000
jak zarządzamy pieniędzmi,

00:03:06.000 --> 00:03:09.000
aż zapytalibyście, jak można temu zaradzić?

00:03:09.000 --> 00:03:12.000
Na tym chcę się dziś skupić.

00:03:12.000 --> 00:03:14.000
Jak zrozumieć

00:03:14.000 --> 00:03:17.000
finansowe potknięcia

00:03:17.000 --> 00:03:20.000
i te same zachowania wykorzystać

00:03:20.000 --> 00:03:22.000
jako rozwiązanie problemu?

00:03:22.000 --> 00:03:24.000
Wyjaśnię, jak odłożyć więcej od jutra.

00:03:24.000 --> 00:03:26.000
Wyjaśnię, jak odłożyć więcej od jutra.

NOTE Paragraph

00:03:26.000 --> 00:03:28.000
Poruszę temat oszczędzania.

00:03:28.000 --> 00:03:30.000
Poruszę temat oszczędzania.

00:03:30.000 --> 00:03:32.000
Na ekranie widzimy

00:03:32.000 --> 00:03:34.000
reprezentatywną grupę

00:03:34.000 --> 00:03:36.000
stu Amerykanów.

00:03:36.000 --> 00:03:39.000
Oto jak oszczędzają.

00:03:39.000 --> 00:03:41.000
Zwróćcie uwagę,

00:03:41.000 --> 00:03:43.000
że połowa z nich

00:03:43.000 --> 00:03:45.000
nawet nie ma dostępu

00:03:45.000 --> 00:03:47.000
do planu emerytalnego 401(k).

00:03:47.000 --> 00:03:50.000
Nie mają możliwości łatwego oszczędzania.

00:03:50.000 --> 00:03:53.000
Nie mogą odkładać pieniędzy

00:03:53.000 --> 00:03:55.000
do planu emerytalnego z wypłaty,

00:03:55.000 --> 00:03:57.000
zanim ją zobaczą

00:03:57.000 --> 00:03:59.000
i mogą jej dotknąć.

00:03:59.000 --> 00:04:02.000
Co z pozostałą połową?

00:04:02.000 --> 00:04:05.000
Niektórzy decydują się nie oszczędzać.

00:04:05.000 --> 00:04:07.000
Są zbyt leniwi.

00:04:07.000 --> 00:04:10.000
Nie czytają niezrozumiałych dla laika stron internetowych,

00:04:10.000 --> 00:04:13.000
które dzięki 17 kliknięciom umożliwiają przystąpienie do planu.

00:04:13.000 --> 00:04:15.000
Później musieliby spośród 52 możliwości

00:04:15.000 --> 00:04:17.000
zadecydować, w co inwestować,

00:04:17.000 --> 00:04:21.000
a o funduszach lokacyjnych rynku pieniężnego nie słyszeli.

00:04:21.000 --> 00:04:23.000
Przytłacza ich to, więc nie przystępują.

00:04:23.000 --> 00:04:28.000
Ile ludzi oszczędza w emerytalnym planie oszczędnościowym?

00:04:28.000 --> 00:04:31.000
Jedna trzecia Amerykanów.

00:04:31.000 --> 00:04:33.000
Dwie trzecie aktualnie nie oszczędza.

NOTE Paragraph

00:04:33.000 --> 00:04:35.000
Czy odkładają dostatecznie dużo?

00:04:35.000 --> 00:04:37.000
Weźmy tych, co twierdzą,

00:04:37.000 --> 00:04:39.000
że oszczędzają za mało.

00:04:39.000 --> 00:04:41.000
Jeden na 10 Amerykanów

00:04:41.000 --> 00:04:44.000
odkłada wystarczającą sumę.

00:04:44.000 --> 00:04:46.000
9 na 10 Amerykanów

00:04:46.000 --> 00:04:49.000
nie jest w stanie oszczędzać,

00:04:49.000 --> 00:04:52.000
decyduje nie oszczędzać, albo nie decyduje,

00:04:52.000 --> 00:04:55.000
albo odkłada za mało.

00:04:55.000 --> 00:04:57.000
Czy problemem jest

00:04:57.000 --> 00:04:59.000
że ludzie odkładają za dużo?

00:04:59.000 --> 00:05:01.000
Przyjrzyjmy się.

00:05:01.000 --> 00:05:03.000
Weźmy jedną osobę

00:05:03.000 --> 00:05:06.000
albo nawet podzielmy go na pół

00:05:06.000 --> 00:05:09.000
bo to mniej niż 1%.

00:05:09.000 --> 00:05:12.000
Jakieś 0.5% Amerykanów uważa,

00:05:12.000 --> 00:05:17.000
że odkłada za dużo.

NOTE Paragraph

00:05:17.000 --> 00:05:19.000
I co teraz?

00:05:19.000 --> 00:05:21.000
Zaraz wyjaśnię.

00:05:21.000 --> 00:05:23.000
Najpierw musimy zrozumieć,

00:05:23.000 --> 00:05:25.000
dlaczego ludzie nie oszczędzają.

00:05:25.000 --> 00:05:27.000
Może dzięki temu uda się nam

00:05:27.000 --> 00:05:29.000
wykorzystać ludzkie skłonności

00:05:29.000 --> 00:05:31.000
jako rozwiązanie problemu.

00:05:31.000 --> 00:05:34.000
Zobaczymy, czy może to być skuteczne.

00:05:34.000 --> 00:05:36.000
Odejdę na chwilę od tematu,

00:05:36.000 --> 00:05:38.000
aby zidentyfikować przyczyny,

00:05:38.000 --> 00:05:41.000
które powodują,

00:05:41.000 --> 00:05:43.000
że nie oszczędzamy.

00:05:43.000 --> 00:05:47.000
Opowiem o bananach i czekoladzie.

NOTE Paragraph

00:05:47.000 --> 00:05:50.000
Przypuśćmy, że za tydzień odbędzie się konferencja TED.

00:05:50.000 --> 00:05:52.000
Podczas przerwy

00:05:52.000 --> 00:05:54.000
będą podawane przekąski,

00:05:54.000 --> 00:05:56.000
do wyboru banany lub czekolada.

00:05:56.000 --> 00:05:59.000
Ilu z was wybrałoby banana

00:05:59.000 --> 00:06:01.000
na hipotetycznej konferencji TED?

00:06:01.000 --> 00:06:03.000
Czy wybralibyście banany?

00:06:03.000 --> 00:06:05.000
Wspaniale.

00:06:05.000 --> 00:06:07.000
Przewiduję,

00:06:07.000 --> 00:06:10.000
opierając się o badanie naukowe,

00:06:10.000 --> 00:06:14.000
że w 74% wybralibyście banany.

00:06:15.000 --> 00:06:18.000
Umówmy się, że konferencja odbyła się.

00:06:18.000 --> 00:06:22.000
Co zjedliście?

00:06:23.000 --> 00:06:26.000
Ci, którzy w wyobraźni

00:06:26.000 --> 00:06:28.000
wybrali banany,

00:06:28.000 --> 00:06:30.000
tydzień później

00:06:30.000 --> 00:06:32.000
zjedli czekoladę.

NOTE Paragraph

00:06:32.000 --> 00:06:34.000
Samokontrola to nie problem przyszłości,

00:06:34.000 --> 00:06:37.000
Samokontrola to nie problem przyszłości,

00:06:37.000 --> 00:06:39.000
lecz teraźniejszości,

00:06:39.000 --> 00:06:43.000
kiedy czekloada leży na wyciągnięcie ręki.

00:06:43.000 --> 00:06:46.000
Co wspólnego mają oszczędności i czas

00:06:46.000 --> 00:06:49.000
z natychmiastową gratyfikacją?

00:06:49.000 --> 00:06:53.000
Myślimy o oszczędzaniu.

00:06:53.000 --> 00:06:55.000
Wiemy, że powinniśmy oszczędzać.

00:06:55.000 --> 00:06:58.000
Na pewno zaczniemy za rok, ale dziś idziemy na zakupy.

00:06:58.000 --> 00:07:00.000
Zbliża się gwiazdka,

00:07:00.000 --> 00:07:03.000
może by sprawić coś wszystkim znajomym?

00:07:03.000 --> 00:07:07.000
Problem teraźniejszości powoduje,

00:07:07.000 --> 00:07:09.000
że myślimy o oszczędzaniu,

00:07:09.000 --> 00:07:11.000
ale ostatecznie wydajemy.

NOTE Paragraph

00:07:11.000 --> 00:07:13.000
Kolejna skłonność

00:07:13.000 --> 00:07:15.000
będąca przeszkodą w oszczędzaniu

00:07:15.000 --> 00:07:17.000
jest związana z inercją.

00:07:17.000 --> 00:07:19.000
Objaśnię na przykładzie

00:07:19.000 --> 00:07:22.000
dawców narządów.

00:07:22.000 --> 00:07:25.000
Świetne badanie porównawcze różnych krajów.

00:07:25.000 --> 00:07:28.000
Przyjrzymy się dwóm podobnym krajom,

00:07:28.000 --> 00:07:31.000
Niemcom i Austrii.

00:07:31.000 --> 00:07:33.000
W Niemczech

00:07:33.000 --> 00:07:35.000
aby zostać dawcą narządów,

00:07:35.000 --> 00:07:37.000
tak na wszelki wypadek,

00:07:37.000 --> 00:07:39.000
wyrabiając prawo jazdy,

00:07:39.000 --> 00:07:42.000
albo dowód,

00:07:42.000 --> 00:07:44.000
należy odfajkować opcję:

00:07:44.000 --> 00:07:46.000
"chcę zostać dawcą narządów”.

00:07:46.000 --> 00:07:48.000
Ludzie z reguły nie lubią wybierać.

00:07:48.000 --> 00:07:50.000
To wysiłek. Trzeba pomyśleć.

00:07:50.000 --> 00:07:53.000
12% dokonuje wyboru.

00:07:53.000 --> 00:07:56.000
Austria, kraj sąsiedni,

00:07:56.000 --> 00:07:58.000
jest trochę podobny, trochę inny.

00:07:58.000 --> 00:08:00.000
Czym się różni?

00:08:00.000 --> 00:08:02.000
Nadal pozwalają wybierać.

00:08:02.000 --> 00:08:04.000
Decydujesz, czy chcesz zostać dawcą, czy nie.

00:08:04.000 --> 00:08:07.000
Decydujesz, czy chcesz zostać dawcą, czy nie.

00:08:07.000 --> 00:08:09.000
Przy wyrabianiu prawa jazdy,

00:08:09.000 --> 00:08:11.000
trzeba odfajkować,

00:08:11.000 --> 00:08:15.000
jeśli nie chcesz zostać dawcą.

00:08:15.000 --> 00:08:17.000
Nikt tego nie robi,

00:08:17.000 --> 00:08:19.000
za duży wysiłek.

00:08:19.000 --> 00:08:22.000
1% odfajkowuje, reszta nie.

00:08:22.000 --> 00:08:24.000
Nicnierobienie jest powszechne,

00:08:24.000 --> 00:08:27.000
niewybieranie też.

NOTE Paragraph

00:08:27.000 --> 00:08:29.000
Jakie są konsekwencje

00:08:29.000 --> 00:08:31.000
dostępności narządów

00:08:31.000 --> 00:08:34.000
dla ratowania życia?

00:08:34.000 --> 00:08:36.000
12% Niemców odfajkowuje okienko.

00:08:36.000 --> 00:08:39.000
12% Niemców to potencjalni dawcy.

00:08:39.000 --> 00:08:41.000
Brakuje organów.

00:08:41.000 --> 00:08:43.000
Uchowaj Boże, byś ich potrzebował.

00:08:43.000 --> 00:08:46.000
W Austrii nikt nie odfajkowuje okienka.

00:08:46.000 --> 00:08:49.000
Dzięki bierności,

00:08:49.000 --> 00:08:51.000
99% Austriaków deklaruje

00:08:51.000 --> 00:08:53.000
chęć oddania narządów.

00:08:53.000 --> 00:08:55.000
Gdy ludzie są bezczynni,

00:08:55.000 --> 00:08:57.000
ociągają się i nie wybierają,

00:08:57.000 --> 00:09:00.000
czym jest zastosowanie "wyboru domyślnego”?

00:09:00.000 --> 00:09:02.000
Potężnym narzędziem.

00:09:02.000 --> 00:09:04.000
Co się dzieje, gdy decyzje

00:09:04.000 --> 00:09:08.000
związane z przystąpieniem do planu emerytalnego

00:09:08.000 --> 00:09:11.000
przytłaczają i odstraszają?

00:09:11.000 --> 00:09:14.000
Umożliwimy automatyczne przystąpienie

00:09:14.000 --> 00:09:16.000
czy zignorujemy ten problem?

00:09:16.000 --> 00:09:19.000
Zbyt często dzieje się tak,

00:09:19.000 --> 00:09:21.000
że przez bezczynność

00:09:21.000 --> 00:09:24.000
i nie zaznaczenie odpowiedniej opcji,

00:09:24.000 --> 00:09:26.000
ludzie nie oszczędzają na emeryturę.

00:09:26.000 --> 00:09:29.000
Dokonanie wyboru to wysiłek.

NOTE Paragraph

00:09:29.000 --> 00:09:32.000
Wspomniałem o problematycznych zachowaniach.

00:09:32.000 --> 00:09:35.000
Zanim przejdę do rozwiązań,

00:09:35.000 --> 00:09:37.000
posłuchajcie o badaniu,

00:09:37.000 --> 00:09:39.000
w którym przyjrzano się

00:09:39.000 --> 00:09:43.000
małpom i bananom.

00:09:43.000 --> 00:09:46.000
Grupa małp dostała jabłko, były zadowolone.

00:09:46.000 --> 00:09:48.000
Druga grupa dostała 2 jabłka,

00:09:48.000 --> 00:09:50.000
po czym jedno im zabrano.

00:09:50.000 --> 00:09:53.000
Małpy wściekły się,

00:09:53.000 --> 00:09:56.000
bo odebrano im jabłka.

00:09:56.000 --> 00:09:59.000
Przez niechęć do strat

00:09:59.000 --> 00:10:01.000
nie podejmujemy ryzyka,

00:10:01.000 --> 00:10:04.000
nawet gdy jest ono niewielkie.

00:10:04.000 --> 00:10:07.000
Nieprzyjemne byłoby wybrać

00:10:07.000 --> 00:10:09.000
$100 z bankomatu

00:10:09.000 --> 00:10:11.000
i zgubić $20.

00:10:11.000 --> 00:10:13.000
Boli, mimo że strata jest minimalna.

00:10:13.000 --> 00:10:15.000
Boli, mimo że strata jest minimalna.

00:10:15.000 --> 00:10:19.000
A można było zjeść lunch za te $20.

00:10:19.000 --> 00:10:23.000
Niechęć do ponoszenia strat ujawnia się

00:10:23.000 --> 00:10:26.000
także w kwestii oszczędzania.

00:10:26.000 --> 00:10:28.000
Mentalnie, emocjonalnie

00:10:28.000 --> 00:10:31.000
i intuicyjnie oszczędności

00:10:31.000 --> 00:10:33.000
rozumiemy jako stratę,

00:10:33.000 --> 00:10:36.000
bo wiążą się z cięciami w wydatkach.

NOTE Paragraph

00:10:36.000 --> 00:10:38.000
Rozmawialiśmy

00:10:38.000 --> 00:10:40.000
o skłonnościach,

00:10:40.000 --> 00:10:44.000
wynikających z ludzkiej psychiki.

00:10:44.000 --> 00:10:47.000
Nie ważne pod jakim kątem

00:10:47.000 --> 00:10:50.000
rozpatrujemy ten problem,

00:10:50.000 --> 00:10:53.000
oszczędzanie w chwili obecnej

00:10:53.000 --> 00:10:55.000
nie jest łatwe.

00:10:55.000 --> 00:10:57.000
Dużo fajniej jest wydawać.

00:10:57.000 --> 00:11:00.000
Wspomniałem o inercji i dawcach narządów

00:11:00.000 --> 00:11:02.000
i zaznaczaniu okienek.

00:11:02.000 --> 00:11:04.000
Jeśli trzeba zaznaczyć wiele okienek,

00:11:04.000 --> 00:11:06.000
by przystąpić do planu emerytalnego,

00:11:06.000 --> 00:11:08.000
ludzie będą odkładać to na później

00:11:08.000 --> 00:11:10.000
i nie przystąpią.

00:11:10.000 --> 00:11:12.000
Mówiliśmy o niechęci do strat,

00:11:12.000 --> 00:11:14.000
małpach i jabłkach.

00:11:14.000 --> 00:11:17.000
Jeśli postrzegamy

00:11:17.000 --> 00:11:20.000
odkładanie na emeryturę jako stratę,

00:11:20.000 --> 00:11:23.000
to nie będziemy oszczędzać.

NOTE Paragraph

00:11:23.000 --> 00:11:25.000
Takie wyzwania

00:11:25.000 --> 00:11:27.000
fascynowały Richarda Thalera i mnie.

00:11:27.000 --> 00:11:29.000
fascynowały Richarda Thalera i mnie.

00:11:29.000 --> 00:11:31.000
Zamieńmy finanse behawioralne

00:11:31.000 --> 00:11:33.000
na finanse behawioralne na sterydach,

00:11:33.000 --> 00:11:35.000
czyli finanse behawioralne 2.0,

00:11:35.000 --> 00:11:37.000
na żywo.

00:11:37.000 --> 00:11:41.000
Zamieńmy wyzwania w rozwiązania.

00:11:41.000 --> 00:11:44.000
Doszliśmy do banalnie prostego rozwiązania

00:11:44.000 --> 00:11:48.000
pod nazwą "Zaoszczędź więcej jutro”.

00:11:48.000 --> 00:11:50.000
Jak ma to przezwyciężyć trudności,

00:11:50.000 --> 00:11:52.000
o których mówiliśmy?

00:11:52.000 --> 00:11:54.000
Rozważając problem

00:11:54.000 --> 00:11:56.000
banany kontra czekolada

00:11:56.000 --> 00:11:59.000
wierzymy, ze wybierzemy banany.

00:11:59.000 --> 00:12:02.000
Wydaje nam się,

00:12:02.000 --> 00:12:05.000
że za rok będziemy oszczędzać więcej.

00:12:05.000 --> 00:12:07.000
Nasz program zachęca pracowników

00:12:07.000 --> 00:12:09.000
do odkładania w przyszłym roku,

00:12:09.000 --> 00:12:11.000
kiedyś w przyszłości,

00:12:11.000 --> 00:12:13.000
w której widzimy siebie jedzących banany,

00:12:13.000 --> 00:12:15.000
w której widzimy siebie jedzących banany,

00:12:15.000 --> 00:12:17.000
udzielających się społecznie,

00:12:17.000 --> 00:12:21.000
ćwiczących i robiących wszystko jak należy.

NOTE Paragraph

00:12:21.000 --> 00:12:24.000
Wspominałem o odhaczaniu okienek

00:12:24.000 --> 00:12:27.000
i trudnościach w podjejmowaniu decyzji.

00:12:27.000 --> 00:12:29.000
Rozwiąże je program

00:12:29.000 --> 00:12:31.000
"Zaoszczędź więcej jutro”.

00:12:31.000 --> 00:12:33.000
Działa na zasadzie autopilota.

00:12:33.000 --> 00:12:37.000
Wystarczy raz wyrazić chęć oszczędzania

00:12:37.000 --> 00:12:39.000
większych sum w przyszłości,

00:12:39.000 --> 00:12:42.000
np. co roku od stycznia,

00:12:42.000 --> 00:12:45.000
a będą one automatycznie odprowadzane

00:12:45.000 --> 00:12:47.000
z wypłaty na przyszłą emeryturę,

00:12:47.000 --> 00:12:49.000
zanim dopadnie cię

00:12:49.000 --> 00:12:52.000
problem natychmiastowej gratyfikacji.

00:12:52.000 --> 00:12:55.000
Ale co z małpami

00:12:55.000 --> 00:12:57.000
i niechęcią do ponoszenia strat?

00:12:57.000 --> 00:12:59.000
Kiedy nadejdzie styczeń

00:12:59.000 --> 00:13:01.000
może okazać się,

00:13:01.000 --> 00:13:04.000
że aby więcej oszczędzić, trzeba mniej wydać,

00:13:05.000 --> 00:13:07.000
a tego nie lubimy.

00:13:07.000 --> 00:13:10.000
Dlatego by oszczędzano więcej,

00:13:10.000 --> 00:13:13.000
muszą wzrosnąć zarobki.

00:13:13.000 --> 00:13:16.000
W ten sposób, po podwyżce

00:13:16.000 --> 00:13:20.000
nie będzie potrzeby ograniczania wydatków.

00:13:20.000 --> 00:13:22.000
Cześć podwyżki będzie można

00:13:22.000 --> 00:13:24.000
wziąć do domu

00:13:24.000 --> 00:13:26.000
i więcej wydać.

00:13:26.000 --> 00:13:28.000
Drugą część będzie można

00:13:28.000 --> 00:13:30.000
odłożyć na emeryturę.

NOTE Paragraph

00:13:30.000 --> 00:13:32.000
Jak widzicie,

00:13:32.000 --> 00:13:34.000
pomysł jest banalnie prosty,

00:13:34.000 --> 00:13:36.000
ale wyjątkowo skuteczny.

00:13:36.000 --> 00:13:38.000
ale wyjątkowo skuteczny.

00:13:38.000 --> 00:13:40.000
Wypróbowaliśmy go

00:13:40.000 --> 00:13:42.000
z Richardem Thalerem

00:13:42.000 --> 00:13:45.000
w 1998 roku, w niedużej firmie

00:13:45.000 --> 00:13:48.000
na Środkowym Zachodzie.

00:13:48.000 --> 00:13:50.000
Jej pracownikom fizycznym

00:13:50.000 --> 00:13:52.000
trudno było wiązać koniec z końcem.

00:13:52.000 --> 00:13:54.000
Powtarzali nam,

00:13:54.000 --> 00:13:57.000
że nie stać ich w tej chwili

00:13:57.000 --> 00:14:00.000
na odkładanie większych sum pieniędzy.

00:14:00.000 --> 00:14:02.000
Zachęciliśmy ich,

00:14:02.000 --> 00:14:05.000
by po każdej podwyżce

00:14:05.000 --> 00:14:08.000
podnosili odkładaną sumę o 3%.

00:14:08.000 --> 00:14:11.000
W rezultacie, po 3,5 roku

00:14:11.000 --> 00:14:13.000
i 4 podwyżkach

00:14:13.000 --> 00:14:15.000
ci, którzy zaczęli oszczędzanie

00:14:15.000 --> 00:14:17.000
od odkładania 3% wypłaty,

00:14:17.000 --> 00:14:19.000
oszczędzali już

00:14:19.000 --> 00:14:21.000
niemal 4 razy więcej,

00:14:21.000 --> 00:14:24.000
bo niemal 14% swoich zarobków.

00:14:24.000 --> 00:14:27.000
bo niemal 14% swoich zarobków.

NOTE Paragraph

00:14:27.000 --> 00:14:29.000
Na wykresie widzimy buty,

00:14:29.000 --> 00:14:31.000
rowery i inne przedmioty,

00:14:31.000 --> 00:14:33.000
ponieważ nie chcę opierać się na samych liczbach.

00:14:33.000 --> 00:14:35.000
ponieważ nie chcę opierać się na samych liczbach.

00:14:35.000 --> 00:14:38.000
Wierzę, że oszczędzanie

00:14:38.000 --> 00:14:40.000
sumy 4-krotnie wyższej,

00:14:40.000 --> 00:14:42.000
ma ogromny wpływ

00:14:42.000 --> 00:14:44.000
na styl życia

00:14:44.000 --> 00:14:46.000
podczas emerytury.

00:14:46.000 --> 00:14:48.000
To konkret,

00:14:48.000 --> 00:14:51.000
nie tylko liczby na papierze.

00:14:51.000 --> 00:14:53.000
Oszczędzając 3% zarobków

00:14:53.000 --> 00:14:55.000
kupisz dobre trampki

00:14:55.000 --> 00:14:57.000
do chodzenia piechotą,

00:14:57.000 --> 00:15:01.000
bo tylko na to będzie cię stać.

00:15:01.000 --> 00:15:03.000
Oszczędzając 14%

00:15:03.000 --> 00:15:06.000
będzie cię stać na eleganckie buty,

00:15:06.000 --> 00:15:09.000
w których przejdziesz się do auta.

00:15:09.000 --> 00:15:11.000
Na tym polega różnica.

00:15:11.000 --> 00:15:16.000
Obecnie, jakieś 60% wielkich firm

00:15:16.000 --> 00:15:19.000
korzysta z naszego rozwiązania.

00:15:19.000 --> 00:15:22.000
Jest częścią Pension Protection Act

00:15:22.000 --> 00:15:24.000
(Ustawy o Ochronie Emerytur),

00:15:24.000 --> 00:15:27.000
którą razem z Thalerem, mieliśmy szczęście

00:15:27.000 --> 00:15:29.000
pomóc opracować.

NOTE Paragraph

00:15:29.000 --> 00:15:31.000
Podsumowując,

00:15:31.000 --> 00:15:34.000
oto dwa kluczowe przesłania.

00:15:34.000 --> 00:15:37.000
Finanse behawioralne

00:15:37.000 --> 00:15:40.000
to wyjątkowo skuteczne narzędzie,

00:15:40.000 --> 00:15:43.000
na co przykładów jest więcej.

00:15:43.000 --> 00:15:45.000
Drugie przesłanie:

00:15:45.000 --> 00:15:47.000
jest jeszcze wiele do zrobienia.

00:15:47.000 --> 00:15:50.000
Poruszyliśmy tylko czubek góry lodowej.

00:15:50.000 --> 00:15:53.000
Kredyty hipoteczne, zakup domów,

00:15:53.000 --> 00:15:56.000
których spłaty przerastają kredytobiorców,

00:15:56.000 --> 00:15:58.000
nad tym musimy się zastanowić.

00:15:58.000 --> 00:16:01.000
Należy uporać się z problemem

00:16:01.000 --> 00:16:04.000
podejmowania zbyt wielkiego ryzyka

00:16:04.000 --> 00:16:06.000
przez ludzi, którzy go nie rozumieją.

00:16:06.000 --> 00:16:08.000
Także z problemem podejmowaniem zbyt małego ryzyka.

00:16:08.000 --> 00:16:11.000
Musimy rozważyć problem trwonienia

00:16:11.000 --> 00:16:13.000
$1000 rocznie na totolotka.

00:16:13.000 --> 00:16:15.000
Na totolotka najwięcej wydają

00:16:15.000 --> 00:16:17.000
mieszkańcy Singapuru,

00:16:17.000 --> 00:16:19.000
gdzie przeciętne gospodarstwo domowe

00:16:19.000 --> 00:16:21.000
gdzie przeciętne gospodarstwo domowe

00:16:21.000 --> 00:16:24.000
przeznacza na to rocznie $4000.

00:16:24.000 --> 00:16:26.000
Jest wiele do zrobienia,

00:16:26.000 --> 00:16:28.000
także w kwestii emerytur.

00:16:28.000 --> 00:16:31.000
Konkretnie z tym,

00:16:31.000 --> 00:16:33.000
na co ludzie przeznaczają emeryturę.

00:16:33.000 --> 00:16:35.000
na co ludzie przeznaczają emeryturę.

NOTE Paragraph

00:16:35.000 --> 00:16:37.000
Ostatnie pytanie:

00:16:37.000 --> 00:16:40.000
ile osób uważa,

00:16:40.000 --> 00:16:42.000
że ma naprawdę solidny plan na emeryturę?

00:16:42.000 --> 00:16:45.000
że ma naprawdę solidny plan na emeryturę?

00:16:45.000 --> 00:16:47.000
Jakiego życia spodziewacie się

00:16:47.000 --> 00:16:50.000
pobierając zasiłek,

00:16:50.000 --> 00:16:52.000
czy wystarczy wam pieniędzy

00:16:52.000 --> 00:16:54.000
do pierwszego?

00:16:54.000 --> 00:16:56.000
do pierwszego?

00:16:56.000 --> 00:16:59.000
Czy macie solidny plan

00:16:59.000 --> 00:17:03.000
na przyszłe życie na emeryturze?

00:17:04.000 --> 00:17:07.000
4 osoby, czyli mniej niż 3%

00:17:07.000 --> 00:17:09.000
wyrobionej publiczności.

00:17:09.000 --> 00:17:11.000
To dopiero początek

00:17:11.000 --> 00:17:14.000
teorii finansów behawioralnych.

00:17:14.000 --> 00:17:16.000
Istnieje wiele możliwości

00:17:16.000 --> 00:17:20.000
efektywnego jej wykorzystania.

NOTE Paragraph

00:17:20.000 --> 00:17:22.000
Dziękuję.

NOTE Paragraph

00:17:22.000 --> 00:17:24.000
(Brawa)