1
00:00:00,000 --> 00:00:03,000
Opowiem o oszczędzaniu większych sum,

2
00:00:03,000 --> 00:00:06,000
ale nie od dzisiaj, od jutra.

3
00:00:06,000 --> 00:00:08,000
Program "Odłóż więcej jutro”

4
00:00:08,000 --> 00:00:10,000
opracowaliśmy 15 lat temu

5
00:00:10,000 --> 00:00:12,000
z Richardem Thalerem

6
00:00:12,000 --> 00:00:15,000
z Uniwersytetu w Chicago.

7
00:00:15,000 --> 00:00:17,000
W pewnym sensie,

8
00:00:17,000 --> 00:00:19,000
program jest przykładem

9
00:00:19,000 --> 00:00:21,000
ekstremalnego zastosowania

10
00:00:21,000 --> 00:00:24,000
behawioralnego podejścia do finansów.

11
00:00:24,000 --> 00:00:27,000
Co to są "finanse behawioralne”?

12
00:00:27,000 --> 00:00:30,000
Aby wyjaśnić, opowiem o zarządzaniu pieniędzmi.

13
00:00:30,000 --> 00:00:33,000
Zaczniemy od kredytu hipotecznego,

14
00:00:33,000 --> 00:00:35,000
tematu bardzo aktualnego,

15
00:00:35,000 --> 00:00:37,000
przynajmiej w Stanach Zjednoczonych.

16
00:00:37,000 --> 00:00:39,000
Wielu ludzi kupuje

17
00:00:39,000 --> 00:00:42,000
największe domy, na jakie ich stać,

18
00:00:42,000 --> 00:00:45,000
a nawet odrobinę większe.

19
00:00:45,000 --> 00:00:48,000
Potem nie mają na spłaty, a dom zajmuje komornik.

20
00:00:48,000 --> 00:00:50,000
Potem nie mają na spłaty, a dom zajmuje komornik.

21
00:00:50,000 --> 00:00:53,000
Obwiniają banki, bo to one udzieliły kredytu.

22
00:00:53,000 --> 00:00:55,000
Zastanówmy się,

23
00:00:55,000 --> 00:00:57,000
jak zarządzamy ryzykiem,

24
00:00:57,000 --> 00:00:59,000
np. inwestując na giełdzie.

25
00:00:59,000 --> 00:01:02,000
Jeszcze kilka lat temu

26
00:01:02,000 --> 00:01:04,000
nie baliśmy się ryzyka,

27
00:01:04,000 --> 00:01:07,000
bo kondycja rynków temu sprzyjała.

28
00:01:07,000 --> 00:01:09,000
Spadki na giełdzie

29
00:01:09,000 --> 00:01:11,000
przyjęliśmy ze zdumieniem,

30
00:01:11,000 --> 00:01:14,000
wręcz wstrząsem.

31
00:01:14,000 --> 00:01:17,000
Kiedy wartość rynków wzrastała,

32
00:01:17,000 --> 00:01:20,000
zupełnie nie spodziewaliśmy się

33
00:01:20,000 --> 00:01:22,000
takiej reakcji.

34
00:01:22,000 --> 00:01:25,000
Przypuszczalnie, podejmując ryzyko

35
00:01:25,000 --> 00:01:27,000
popełniamy gdzieś błąd.

36
00:01:27,000 --> 00:01:30,000
Ilu z was ma iPhone?

37
00:01:30,000 --> 00:01:33,000
Jest ktoś? Wspaniale.

38
00:01:33,000 --> 00:01:36,000
Założę się, że wielu z was

39
00:01:36,000 --> 00:01:39,000
ma na niego ubezpieczenie

40
00:01:39,000 --> 00:01:42,000
w postaci przedłużonej gwarancji.

41
00:01:42,000 --> 00:01:44,000
Tak na wszelki wypadek,

42
00:01:44,000 --> 00:01:46,000
no bo co, gdyby się zgubił?

43
00:01:46,000 --> 00:01:48,000
Ilu z was ma dzieci?

44
00:01:48,000 --> 00:01:50,000
Nie opuszczajcie rąk,

45
00:01:50,000 --> 00:01:52,000
jeśli macie dostateczne

46
00:01:52,000 --> 00:01:55,000
ubezpieczenie na życie.

47
00:01:55,000 --> 00:01:57,000
Wiele rąk opada.

48
00:01:57,000 --> 00:01:59,000
Jeśli jesteście grupą reprezentatywną,

49
00:01:59,000 --> 00:02:01,000
to prawdopodobnie

50
00:02:01,000 --> 00:02:03,000
więcej z was

51
00:02:03,000 --> 00:02:06,000
ubezpieczyło telefon niż życie,

52
00:02:06,000 --> 00:02:08,000
nawet jeśli macie dzieci.

53
00:02:08,000 --> 00:02:11,000
Jesteśmy beznadziejni jeśli chodzi o ubezpieczenie.

54
00:02:11,000 --> 00:02:15,000
Przeciętne gospodarstwo domowe w USA

55
00:02:15,000 --> 00:02:18,000
wydaje na totolotka

56
00:02:18,000 --> 00:02:20,000
1000 dolarów rocznie.

57
00:02:20,000 --> 00:02:23,000
Wiem, brzmi to niewiarygodnie.

58
00:02:23,000 --> 00:02:26,000
Ilu z was wydaje 1000 dolarów rocznie na totolotka?

59
00:02:26,000 --> 00:02:28,000
Nikt. Oznacza to,

60
00:02:28,000 --> 00:02:31,000
że żeby osiągnąć taką średnią

61
00:02:31,000 --> 00:02:33,000
osoby tu nieobecne

62
00:02:33,000 --> 00:02:36,000
wydają ponad tysiąc.

63
00:02:36,000 --> 00:02:38,000
Osoby o niskich zarobkach

64
00:02:38,000 --> 00:02:42,000
grają za jeszcze więcej.

65
00:02:42,000 --> 00:02:44,000
O czym to świadczy?

66
00:02:44,000 --> 00:02:47,000
Nie jesteśmy ekspertami w zarządzaniu pieniędzmi.

67
00:02:47,000 --> 00:02:50,000
Behawioralne podejście do finansów

68
00:02:50,000 --> 00:02:52,000
to połączenie psychologii i ekonomii.

69
00:02:52,000 --> 00:02:54,000
Próbuje wyjaśnić

70
00:02:54,000 --> 00:02:56,000
popełniane przez nas błędy finansowe.

71
00:02:56,000 --> 00:02:58,000
Przez pozostałe

72
00:02:58,000 --> 00:03:02,000
12 min 53 sek

73
00:03:02,000 --> 00:03:04,000
mógłbym wyśmiewać to,

74
00:03:04,000 --> 00:03:06,000
jak zarządzamy pieniędzmi,

75
00:03:06,000 --> 00:03:09,000
aż zapytalibyście, jak można temu zaradzić?

76
00:03:09,000 --> 00:03:12,000
Na tym chcę się dziś skupić.

77
00:03:12,000 --> 00:03:14,000
Jak zrozumieć

78
00:03:14,000 --> 00:03:17,000
finansowe potknięcia

79
00:03:17,000 --> 00:03:20,000
i te same zachowania wykorzystać

80
00:03:20,000 --> 00:03:22,000
jako rozwiązanie problemu?

81
00:03:22,000 --> 00:03:24,000
Wyjaśnię, jak odłożyć więcej od jutra.

82
00:03:24,000 --> 00:03:26,000
Wyjaśnię, jak odłożyć więcej od jutra.

83
00:03:26,000 --> 00:03:28,000
Poruszę temat oszczędzania.

84
00:03:28,000 --> 00:03:30,000
Poruszę temat oszczędzania.

85
00:03:30,000 --> 00:03:32,000
Na ekranie widzimy

86
00:03:32,000 --> 00:03:34,000
reprezentatywną grupę

87
00:03:34,000 --> 00:03:36,000
stu Amerykanów.

88
00:03:36,000 --> 00:03:39,000
Oto jak oszczędzają.

89
00:03:39,000 --> 00:03:41,000
Zwróćcie uwagę,

90
00:03:41,000 --> 00:03:43,000
że połowa z nich

91
00:03:43,000 --> 00:03:45,000
nawet nie ma dostępu

92
00:03:45,000 --> 00:03:47,000
do planu emerytalnego 401(k).

93
00:03:47,000 --> 00:03:50,000
Nie mają możliwości łatwego oszczędzania.

94
00:03:50,000 --> 00:03:53,000
Nie mogą odkładać pieniędzy

95
00:03:53,000 --> 00:03:55,000
do planu emerytalnego z wypłaty,

96
00:03:55,000 --> 00:03:57,000
zanim ją zobaczą

97
00:03:57,000 --> 00:03:59,000
i mogą jej dotknąć.

98
00:03:59,000 --> 00:04:02,000
Co z pozostałą połową?

99
00:04:02,000 --> 00:04:05,000
Niektórzy decydują się nie oszczędzać.

100
00:04:05,000 --> 00:04:07,000
Są zbyt leniwi.

101
00:04:07,000 --> 00:04:10,000
Nie czytają niezrozumiałych dla laika stron internetowych,

102
00:04:10,000 --> 00:04:13,000
które dzięki 17 kliknięciom umożliwiają przystąpienie do planu.

103
00:04:13,000 --> 00:04:15,000
Później musieliby spośród 52 możliwości

104
00:04:15,000 --> 00:04:17,000
zadecydować, w co inwestować,

105
00:04:17,000 --> 00:04:21,000
a o funduszach lokacyjnych rynku pieniężnego nie słyszeli.

106
00:04:21,000 --> 00:04:23,000
Przytłacza ich to, więc nie przystępują.

107
00:04:23,000 --> 00:04:28,000
Ile ludzi oszczędza w emerytalnym planie oszczędnościowym?

108
00:04:28,000 --> 00:04:31,000
Jedna trzecia Amerykanów.

109
00:04:31,000 --> 00:04:33,000
Dwie trzecie aktualnie nie oszczędza.

110
00:04:33,000 --> 00:04:35,000
Czy odkładają dostatecznie dużo?

111
00:04:35,000 --> 00:04:37,000
Weźmy tych, co twierdzą,

112
00:04:37,000 --> 00:04:39,000
że oszczędzają za mało.

113
00:04:39,000 --> 00:04:41,000
Jeden na 10 Amerykanów

114
00:04:41,000 --> 00:04:44,000
odkłada wystarczającą sumę.

115
00:04:44,000 --> 00:04:46,000
9 na 10 Amerykanów

116
00:04:46,000 --> 00:04:49,000
nie jest w stanie oszczędzać,

117
00:04:49,000 --> 00:04:52,000
decyduje nie oszczędzać, albo nie decyduje,

118
00:04:52,000 --> 00:04:55,000
albo odkłada za mało.

119
00:04:55,000 --> 00:04:57,000
Czy problemem jest

120
00:04:57,000 --> 00:04:59,000
że ludzie odkładają za dużo?

121
00:04:59,000 --> 00:05:01,000
Przyjrzyjmy się.

122
00:05:01,000 --> 00:05:03,000
Weźmy jedną osobę

123
00:05:03,000 --> 00:05:06,000
albo nawet podzielmy go na pół

124
00:05:06,000 --> 00:05:09,000
bo to mniej niż 1%.

125
00:05:09,000 --> 00:05:12,000
Jakieś 0.5% Amerykanów uważa,

126
00:05:12,000 --> 00:05:17,000
że odkłada za dużo.

127
00:05:17,000 --> 00:05:19,000
I co teraz?

128
00:05:19,000 --> 00:05:21,000
Zaraz wyjaśnię.

129
00:05:21,000 --> 00:05:23,000
Najpierw musimy zrozumieć,

130
00:05:23,000 --> 00:05:25,000
dlaczego ludzie nie oszczędzają.

131
00:05:25,000 --> 00:05:27,000
Może dzięki temu uda się nam

132
00:05:27,000 --> 00:05:29,000
wykorzystać ludzkie skłonności

133
00:05:29,000 --> 00:05:31,000
jako rozwiązanie problemu.

134
00:05:31,000 --> 00:05:34,000
Zobaczymy, czy może to być skuteczne.

135
00:05:34,000 --> 00:05:36,000
Odejdę na chwilę od tematu,

136
00:05:36,000 --> 00:05:38,000
aby zidentyfikować przyczyny,

137
00:05:38,000 --> 00:05:41,000
które powodują,

138
00:05:41,000 --> 00:05:43,000
że nie oszczędzamy.

139
00:05:43,000 --> 00:05:47,000
Opowiem o bananach i czekoladzie.

140
00:05:47,000 --> 00:05:50,000
Przypuśćmy, że za tydzień odbędzie się konferencja TED.

141
00:05:50,000 --> 00:05:52,000
Podczas przerwy

142
00:05:52,000 --> 00:05:54,000
będą podawane przekąski,

143
00:05:54,000 --> 00:05:56,000
do wyboru banany lub czekolada.

144
00:05:56,000 --> 00:05:59,000
Ilu z was wybrałoby banana

145
00:05:59,000 --> 00:06:01,000
na hipotetycznej konferencji TED?

146
00:06:01,000 --> 00:06:03,000
Czy wybralibyście banany?

147
00:06:03,000 --> 00:06:05,000
Wspaniale.

148
00:06:05,000 --> 00:06:07,000
Przewiduję,

149
00:06:07,000 --> 00:06:10,000
opierając się o badanie naukowe,

150
00:06:10,000 --> 00:06:14,000
że w 74% wybralibyście banany.

151
00:06:15,000 --> 00:06:18,000
Umówmy się, że konferencja odbyła się.

152
00:06:18,000 --> 00:06:22,000
Co zjedliście?

153
00:06:23,000 --> 00:06:26,000
Ci, którzy w wyobraźni

154
00:06:26,000 --> 00:06:28,000
wybrali banany,

155
00:06:28,000 --> 00:06:30,000
tydzień później

156
00:06:30,000 --> 00:06:32,000
zjedli czekoladę.

157
00:06:32,000 --> 00:06:34,000
Samokontrola to nie problem przyszłości,

158
00:06:34,000 --> 00:06:37,000
Samokontrola to nie problem przyszłości,

159
00:06:37,000 --> 00:06:39,000
lecz teraźniejszości,

160
00:06:39,000 --> 00:06:43,000
kiedy czekloada leży na wyciągnięcie ręki.

161
00:06:43,000 --> 00:06:46,000
Co wspólnego mają oszczędności i czas

162
00:06:46,000 --> 00:06:49,000
z natychmiastową gratyfikacją?

163
00:06:49,000 --> 00:06:53,000
Myślimy o oszczędzaniu.

164
00:06:53,000 --> 00:06:55,000
Wiemy, że powinniśmy oszczędzać.

165
00:06:55,000 --> 00:06:58,000
Na pewno zaczniemy za rok, ale dziś idziemy na zakupy.

166
00:06:58,000 --> 00:07:00,000
Zbliża się gwiazdka,

167
00:07:00,000 --> 00:07:03,000
może by sprawić coś wszystkim znajomym?

168
00:07:03,000 --> 00:07:07,000
Problem teraźniejszości powoduje,

169
00:07:07,000 --> 00:07:09,000
że myślimy o oszczędzaniu,

170
00:07:09,000 --> 00:07:11,000
ale ostatecznie wydajemy.

171
00:07:11,000 --> 00:07:13,000
Kolejna skłonność

172
00:07:13,000 --> 00:07:15,000
będąca przeszkodą w oszczędzaniu

173
00:07:15,000 --> 00:07:17,000
jest związana z inercją.

174
00:07:17,000 --> 00:07:19,000
Objaśnię na przykładzie

175
00:07:19,000 --> 00:07:22,000
dawców narządów.

176
00:07:22,000 --> 00:07:25,000
Świetne badanie porównawcze różnych krajów.

177
00:07:25,000 --> 00:07:28,000
Przyjrzymy się dwóm podobnym krajom,

178
00:07:28,000 --> 00:07:31,000
Niemcom i Austrii.

179
00:07:31,000 --> 00:07:33,000
W Niemczech

180
00:07:33,000 --> 00:07:35,000
aby zostać dawcą narządów,

181
00:07:35,000 --> 00:07:37,000
tak na wszelki wypadek,

182
00:07:37,000 --> 00:07:39,000
wyrabiając prawo jazdy,

183
00:07:39,000 --> 00:07:42,000
albo dowód,

184
00:07:42,000 --> 00:07:44,000
należy odfajkować opcję:

185
00:07:44,000 --> 00:07:46,000
"chcę zostać dawcą narządów”.

186
00:07:46,000 --> 00:07:48,000
Ludzie z reguły nie lubią wybierać.

187
00:07:48,000 --> 00:07:50,000
To wysiłek. Trzeba pomyśleć.

188
00:07:50,000 --> 00:07:53,000
12% dokonuje wyboru.

189
00:07:53,000 --> 00:07:56,000
Austria, kraj sąsiedni,

190
00:07:56,000 --> 00:07:58,000
jest trochę podobny, trochę inny.

191
00:07:58,000 --> 00:08:00,000
Czym się różni?

192
00:08:00,000 --> 00:08:02,000
Nadal pozwalają wybierać.

193
00:08:02,000 --> 00:08:04,000
Decydujesz, czy chcesz zostać dawcą, czy nie.

194
00:08:04,000 --> 00:08:07,000
Decydujesz, czy chcesz zostać dawcą, czy nie.

195
00:08:07,000 --> 00:08:09,000
Przy wyrabianiu prawa jazdy,

196
00:08:09,000 --> 00:08:11,000
trzeba odfajkować,

197
00:08:11,000 --> 00:08:15,000
jeśli nie chcesz zostać dawcą.

198
00:08:15,000 --> 00:08:17,000
Nikt tego nie robi,

199
00:08:17,000 --> 00:08:19,000
za duży wysiłek.

200
00:08:19,000 --> 00:08:22,000
1% odfajkowuje, reszta nie.

201
00:08:22,000 --> 00:08:24,000
Nicnierobienie jest powszechne,

202
00:08:24,000 --> 00:08:27,000
niewybieranie też.

203
00:08:27,000 --> 00:08:29,000
Jakie są konsekwencje

204
00:08:29,000 --> 00:08:31,000
dostępności narządów

205
00:08:31,000 --> 00:08:34,000
dla ratowania życia?

206
00:08:34,000 --> 00:08:36,000
12% Niemców odfajkowuje okienko.

207
00:08:36,000 --> 00:08:39,000
12% Niemców to potencjalni dawcy.

208
00:08:39,000 --> 00:08:41,000
Brakuje organów.

209
00:08:41,000 --> 00:08:43,000
Uchowaj Boże, byś ich potrzebował.

210
00:08:43,000 --> 00:08:46,000
W Austrii nikt nie odfajkowuje okienka.

211
00:08:46,000 --> 00:08:49,000
Dzięki bierności,

212
00:08:49,000 --> 00:08:51,000
99% Austriaków deklaruje

213
00:08:51,000 --> 00:08:53,000
chęć oddania narządów.

214
00:08:53,000 --> 00:08:55,000
Gdy ludzie są bezczynni,

215
00:08:55,000 --> 00:08:57,000
ociągają się i nie wybierają,

216
00:08:57,000 --> 00:09:00,000
czym jest zastosowanie "wyboru domyślnego”?

217
00:09:00,000 --> 00:09:02,000
Potężnym narzędziem.

218
00:09:02,000 --> 00:09:04,000
Co się dzieje, gdy decyzje

219
00:09:04,000 --> 00:09:08,000
związane z przystąpieniem do planu emerytalnego

220
00:09:08,000 --> 00:09:11,000
przytłaczają i odstraszają?

221
00:09:11,000 --> 00:09:14,000
Umożliwimy automatyczne przystąpienie

222
00:09:14,000 --> 00:09:16,000
czy zignorujemy ten problem?

223
00:09:16,000 --> 00:09:19,000
Zbyt często dzieje się tak,

224
00:09:19,000 --> 00:09:21,000
że przez bezczynność

225
00:09:21,000 --> 00:09:24,000
i nie zaznaczenie odpowiedniej opcji,

226
00:09:24,000 --> 00:09:26,000
ludzie nie oszczędzają na emeryturę.

227
00:09:26,000 --> 00:09:29,000
Dokonanie wyboru to wysiłek.

228
00:09:29,000 --> 00:09:32,000
Wspomniałem o problematycznych zachowaniach.

229
00:09:32,000 --> 00:09:35,000
Zanim przejdę do rozwiązań,

230
00:09:35,000 --> 00:09:37,000
posłuchajcie o badaniu,

231
00:09:37,000 --> 00:09:39,000
w którym przyjrzano się

232
00:09:39,000 --> 00:09:43,000
małpom i bananom.

233
00:09:43,000 --> 00:09:46,000
Grupa małp dostała jabłko, były zadowolone.

234
00:09:46,000 --> 00:09:48,000
Druga grupa dostała 2 jabłka,

235
00:09:48,000 --> 00:09:50,000
po czym jedno im zabrano.

236
00:09:50,000 --> 00:09:53,000
Małpy wściekły się,

237
00:09:53,000 --> 00:09:56,000
bo odebrano im jabłka.

238
00:09:56,000 --> 00:09:59,000
Przez niechęć do strat

239
00:09:59,000 --> 00:10:01,000
nie podejmujemy ryzyka,

240
00:10:01,000 --> 00:10:04,000
nawet gdy jest ono niewielkie.

241
00:10:04,000 --> 00:10:07,000
Nieprzyjemne byłoby wybrać

242
00:10:07,000 --> 00:10:09,000
$100 z bankomatu

243
00:10:09,000 --> 00:10:11,000
i zgubić $20.

244
00:10:11,000 --> 00:10:13,000
Boli, mimo że strata jest minimalna.

245
00:10:13,000 --> 00:10:15,000
Boli, mimo że strata jest minimalna.

246
00:10:15,000 --> 00:10:19,000
A można było zjeść lunch za te $20.

247
00:10:19,000 --> 00:10:23,000
Niechęć do ponoszenia strat ujawnia się

248
00:10:23,000 --> 00:10:26,000
także w kwestii oszczędzania.

249
00:10:26,000 --> 00:10:28,000
Mentalnie, emocjonalnie

250
00:10:28,000 --> 00:10:31,000
i intuicyjnie oszczędności

251
00:10:31,000 --> 00:10:33,000
rozumiemy jako stratę,

252
00:10:33,000 --> 00:10:36,000
bo wiążą się z cięciami w wydatkach.

253
00:10:36,000 --> 00:10:38,000
Rozmawialiśmy

254
00:10:38,000 --> 00:10:40,000
o skłonnościach,

255
00:10:40,000 --> 00:10:44,000
wynikających z ludzkiej psychiki.

256
00:10:44,000 --> 00:10:47,000
Nie ważne pod jakim kątem

257
00:10:47,000 --> 00:10:50,000
rozpatrujemy ten problem,

258
00:10:50,000 --> 00:10:53,000
oszczędzanie w chwili obecnej

259
00:10:53,000 --> 00:10:55,000
nie jest łatwe.

260
00:10:55,000 --> 00:10:57,000
Dużo fajniej jest wydawać.

261
00:10:57,000 --> 00:11:00,000
Wspomniałem o inercji i dawcach narządów

262
00:11:00,000 --> 00:11:02,000
i zaznaczaniu okienek.

263
00:11:02,000 --> 00:11:04,000
Jeśli trzeba zaznaczyć wiele okienek,

264
00:11:04,000 --> 00:11:06,000
by przystąpić do planu emerytalnego,

265
00:11:06,000 --> 00:11:08,000
ludzie będą odkładać to na później

266
00:11:08,000 --> 00:11:10,000
i nie przystąpią.

267
00:11:10,000 --> 00:11:12,000
Mówiliśmy o niechęci do strat,

268
00:11:12,000 --> 00:11:14,000
małpach i jabłkach.

269
00:11:14,000 --> 00:11:17,000
Jeśli postrzegamy

270
00:11:17,000 --> 00:11:20,000
odkładanie na emeryturę jako stratę,

271
00:11:20,000 --> 00:11:23,000
to nie będziemy oszczędzać.

272
00:11:23,000 --> 00:11:25,000
Takie wyzwania

273
00:11:25,000 --> 00:11:27,000
fascynowały Richarda Thalera i mnie.

274
00:11:27,000 --> 00:11:29,000
fascynowały Richarda Thalera i mnie.

275
00:11:29,000 --> 00:11:31,000
Zamieńmy finanse behawioralne

276
00:11:31,000 --> 00:11:33,000
na finanse behawioralne na sterydach,

277
00:11:33,000 --> 00:11:35,000
czyli finanse behawioralne 2.0,

278
00:11:35,000 --> 00:11:37,000
na żywo.

279
00:11:37,000 --> 00:11:41,000
Zamieńmy wyzwania w rozwiązania.

280
00:11:41,000 --> 00:11:44,000
Doszliśmy do banalnie prostego rozwiązania

281
00:11:44,000 --> 00:11:48,000
pod nazwą "Zaoszczędź więcej jutro”.

282
00:11:48,000 --> 00:11:50,000
Jak ma to przezwyciężyć trudności,

283
00:11:50,000 --> 00:11:52,000
o których mówiliśmy?

284
00:11:52,000 --> 00:11:54,000
Rozważając problem

285
00:11:54,000 --> 00:11:56,000
banany kontra czekolada

286
00:11:56,000 --> 00:11:59,000
wierzymy, ze wybierzemy banany.

287
00:11:59,000 --> 00:12:02,000
Wydaje nam się,

288
00:12:02,000 --> 00:12:05,000
że za rok będziemy oszczędzać więcej.

289
00:12:05,000 --> 00:12:07,000
Nasz program zachęca pracowników

290
00:12:07,000 --> 00:12:09,000
do odkładania w przyszłym roku,

291
00:12:09,000 --> 00:12:11,000
kiedyś w przyszłości,

292
00:12:11,000 --> 00:12:13,000
w której widzimy siebie jedzących banany,

293
00:12:13,000 --> 00:12:15,000
w której widzimy siebie jedzących banany,

294
00:12:15,000 --> 00:12:17,000
udzielających się społecznie,

295
00:12:17,000 --> 00:12:21,000
ćwiczących i robiących wszystko jak należy.

296
00:12:21,000 --> 00:12:24,000
Wspominałem o odhaczaniu okienek

297
00:12:24,000 --> 00:12:27,000
i trudnościach w podjejmowaniu decyzji.

298
00:12:27,000 --> 00:12:29,000
Rozwiąże je program

299
00:12:29,000 --> 00:12:31,000
"Zaoszczędź więcej jutro”.

300
00:12:31,000 --> 00:12:33,000
Działa na zasadzie autopilota.

301
00:12:33,000 --> 00:12:37,000
Wystarczy raz wyrazić chęć oszczędzania

302
00:12:37,000 --> 00:12:39,000
większych sum w przyszłości,

303
00:12:39,000 --> 00:12:42,000
np. co roku od stycznia,

304
00:12:42,000 --> 00:12:45,000
a będą one automatycznie odprowadzane

305
00:12:45,000 --> 00:12:47,000
z wypłaty na przyszłą emeryturę,

306
00:12:47,000 --> 00:12:49,000
zanim dopadnie cię

307
00:12:49,000 --> 00:12:52,000
problem natychmiastowej gratyfikacji.

308
00:12:52,000 --> 00:12:55,000
Ale co z małpami

309
00:12:55,000 --> 00:12:57,000
i niechęcią do ponoszenia strat?

310
00:12:57,000 --> 00:12:59,000
Kiedy nadejdzie styczeń

311
00:12:59,000 --> 00:13:01,000
może okazać się,

312
00:13:01,000 --> 00:13:04,000
że aby więcej oszczędzić, trzeba mniej wydać,

313
00:13:05,000 --> 00:13:07,000
a tego nie lubimy.

314
00:13:07,000 --> 00:13:10,000
Dlatego by oszczędzano więcej,

315
00:13:10,000 --> 00:13:13,000
muszą wzrosnąć zarobki.

316
00:13:13,000 --> 00:13:16,000
W ten sposób, po podwyżce

317
00:13:16,000 --> 00:13:20,000
nie będzie potrzeby ograniczania wydatków.

318
00:13:20,000 --> 00:13:22,000
Cześć podwyżki będzie można

319
00:13:22,000 --> 00:13:24,000
wziąć do domu

320
00:13:24,000 --> 00:13:26,000
i więcej wydać.

321
00:13:26,000 --> 00:13:28,000
Drugą część będzie można

322
00:13:28,000 --> 00:13:30,000
odłożyć na emeryturę.

323
00:13:30,000 --> 00:13:32,000
Jak widzicie,

324
00:13:32,000 --> 00:13:34,000
pomysł jest banalnie prosty,

325
00:13:34,000 --> 00:13:36,000
ale wyjątkowo skuteczny.

326
00:13:36,000 --> 00:13:38,000
ale wyjątkowo skuteczny.

327
00:13:38,000 --> 00:13:40,000
Wypróbowaliśmy go

328
00:13:40,000 --> 00:13:42,000
z Richardem Thalerem

329
00:13:42,000 --> 00:13:45,000
w 1998 roku, w niedużej firmie

330
00:13:45,000 --> 00:13:48,000
na Środkowym Zachodzie.

331
00:13:48,000 --> 00:13:50,000
Jej pracownikom fizycznym

332
00:13:50,000 --> 00:13:52,000
trudno było wiązać koniec z końcem.

333
00:13:52,000 --> 00:13:54,000
Powtarzali nam,

334
00:13:54,000 --> 00:13:57,000
że nie stać ich w tej chwili

335
00:13:57,000 --> 00:14:00,000
na odkładanie większych sum pieniędzy.

336
00:14:00,000 --> 00:14:02,000
Zachęciliśmy ich,

337
00:14:02,000 --> 00:14:05,000
by po każdej podwyżce

338
00:14:05,000 --> 00:14:08,000
podnosili odkładaną sumę o 3%.

339
00:14:08,000 --> 00:14:11,000
W rezultacie, po 3,5 roku

340
00:14:11,000 --> 00:14:13,000
i 4 podwyżkach

341
00:14:13,000 --> 00:14:15,000
ci, którzy zaczęli oszczędzanie

342
00:14:15,000 --> 00:14:17,000
od odkładania 3% wypłaty,

343
00:14:17,000 --> 00:14:19,000
oszczędzali już

344
00:14:19,000 --> 00:14:21,000
niemal 4 razy więcej,

345
00:14:21,000 --> 00:14:24,000
bo niemal 14% swoich zarobków.

346
00:14:24,000 --> 00:14:27,000
bo niemal 14% swoich zarobków.

347
00:14:27,000 --> 00:14:29,000
Na wykresie widzimy buty,

348
00:14:29,000 --> 00:14:31,000
rowery i inne przedmioty,

349
00:14:31,000 --> 00:14:33,000
ponieważ nie chcę opierać się na samych liczbach.

350
00:14:33,000 --> 00:14:35,000
ponieważ nie chcę opierać się na samych liczbach.

351
00:14:35,000 --> 00:14:38,000
Wierzę, że oszczędzanie

352
00:14:38,000 --> 00:14:40,000
sumy 4-krotnie wyższej,

353
00:14:40,000 --> 00:14:42,000
ma ogromny wpływ

354
00:14:42,000 --> 00:14:44,000
na styl życia

355
00:14:44,000 --> 00:14:46,000
podczas emerytury.

356
00:14:46,000 --> 00:14:48,000
To konkret,

357
00:14:48,000 --> 00:14:51,000
nie tylko liczby na papierze.

358
00:14:51,000 --> 00:14:53,000
Oszczędzając 3% zarobków

359
00:14:53,000 --> 00:14:55,000
kupisz dobre trampki

360
00:14:55,000 --> 00:14:57,000
do chodzenia piechotą,

361
00:14:57,000 --> 00:15:01,000
bo tylko na to będzie cię stać.

362
00:15:01,000 --> 00:15:03,000
Oszczędzając 14%

363
00:15:03,000 --> 00:15:06,000
będzie cię stać na eleganckie buty,

364
00:15:06,000 --> 00:15:09,000
w których przejdziesz się do auta.

365
00:15:09,000 --> 00:15:11,000
Na tym polega różnica.

366
00:15:11,000 --> 00:15:16,000
Obecnie, jakieś 60% wielkich firm

367
00:15:16,000 --> 00:15:19,000
korzysta z naszego rozwiązania.

368
00:15:19,000 --> 00:15:22,000
Jest częścią Pension Protection Act

369
00:15:22,000 --> 00:15:24,000
(Ustawy o Ochronie Emerytur),

370
00:15:24,000 --> 00:15:27,000
którą razem z Thalerem, mieliśmy szczęście

371
00:15:27,000 --> 00:15:29,000
pomóc opracować.

372
00:15:29,000 --> 00:15:31,000
Podsumowując,

373
00:15:31,000 --> 00:15:34,000
oto dwa kluczowe przesłania.

374
00:15:34,000 --> 00:15:37,000
Finanse behawioralne

375
00:15:37,000 --> 00:15:40,000
to wyjątkowo skuteczne narzędzie,

376
00:15:40,000 --> 00:15:43,000
na co przykładów jest więcej.

377
00:15:43,000 --> 00:15:45,000
Drugie przesłanie:

378
00:15:45,000 --> 00:15:47,000
jest jeszcze wiele do zrobienia.

379
00:15:47,000 --> 00:15:50,000
Poruszyliśmy tylko czubek góry lodowej.

380
00:15:50,000 --> 00:15:53,000
Kredyty hipoteczne, zakup domów,

381
00:15:53,000 --> 00:15:56,000
których spłaty przerastają kredytobiorców,

382
00:15:56,000 --> 00:15:58,000
nad tym musimy się zastanowić.

383
00:15:58,000 --> 00:16:01,000
Należy uporać się z problemem

384
00:16:01,000 --> 00:16:04,000
podejmowania zbyt wielkiego ryzyka

385
00:16:04,000 --> 00:16:06,000
przez ludzi, którzy go nie rozumieją.

386
00:16:06,000 --> 00:16:08,000
Także z problemem podejmowaniem zbyt małego ryzyka.

387
00:16:08,000 --> 00:16:11,000
Musimy rozważyć problem trwonienia

388
00:16:11,000 --> 00:16:13,000
$1000 rocznie na totolotka.

389
00:16:13,000 --> 00:16:15,000
Na totolotka najwięcej wydają

390
00:16:15,000 --> 00:16:17,000
mieszkańcy Singapuru,

391
00:16:17,000 --> 00:16:19,000
gdzie przeciętne gospodarstwo domowe

392
00:16:19,000 --> 00:16:21,000
gdzie przeciętne gospodarstwo domowe

393
00:16:21,000 --> 00:16:24,000
przeznacza na to rocznie $4000.

394
00:16:24,000 --> 00:16:26,000
Jest wiele do zrobienia,

395
00:16:26,000 --> 00:16:28,000
także w kwestii emerytur.

396
00:16:28,000 --> 00:16:31,000
Konkretnie z tym,

397
00:16:31,000 --> 00:16:33,000
na co ludzie przeznaczają emeryturę.

398
00:16:33,000 --> 00:16:35,000
na co ludzie przeznaczają emeryturę.

399
00:16:35,000 --> 00:16:37,000
Ostatnie pytanie:

400
00:16:37,000 --> 00:16:40,000
ile osób uważa,

401
00:16:40,000 --> 00:16:42,000
że ma naprawdę solidny plan na emeryturę?

402
00:16:42,000 --> 00:16:45,000
że ma naprawdę solidny plan na emeryturę?

403
00:16:45,000 --> 00:16:47,000
Jakiego życia spodziewacie się

404
00:16:47,000 --> 00:16:50,000
pobierając zasiłek,

405
00:16:50,000 --> 00:16:52,000
czy wystarczy wam pieniędzy

406
00:16:52,000 --> 00:16:54,000
do pierwszego?

407
00:16:54,000 --> 00:16:56,000
do pierwszego?

408
00:16:56,000 --> 00:16:59,000
Czy macie solidny plan

409
00:16:59,000 --> 00:17:03,000
na przyszłe życie na emeryturze?

410
00:17:04,000 --> 00:17:07,000
4 osoby, czyli mniej niż 3%

411
00:17:07,000 --> 00:17:09,000
wyrobionej publiczności.

412
00:17:09,000 --> 00:17:11,000
To dopiero początek

413
00:17:11,000 --> 00:17:14,000
teorii finansów behawioralnych.

414
00:17:14,000 --> 00:17:16,000
Istnieje wiele możliwości

415
00:17:16,000 --> 00:17:20,000
efektywnego jej wykorzystania.

416
00:17:20,000 --> 00:17:22,000
Dziękuję.

417
00:17:22,000 --> 00:17:24,000
(Brawa)