1
00:00:04,285 --> 00:00:09,285
Teknika evoluo de Vikipedio de Brion Vibber - Eks-teknikestro de Vikipedio

2
00:00:09,285 --> 00:00:11,540
Bonan vesperon, ĉiuj.

3
00:00:11,540 --> 00:00:15,417
Estas mia plezuro prezenti al vi, Brion Vibber.

4
00:00:15,417 --> 00:00:23,475
Dum jaroj li laboris ĉe la Wikimedia Foundation, kiel ĉefa teknikisto.

5
00:00:23,475 --> 00:00:31,236
kaj mi tre ĝojas, ke Lu povas veni. Li estas la estro de Esperantoland.org.

6
00:00:31,236 --> 00:00:35,167
Mi donas al Brion.

7
00:00:35,167 --> 00:00:52,477
Vikipedio: ĉu estas iu, kiu ne konas la Vikipedion?

8
00:00:52,477 --> 00:00:57,167
Do, iomete pri la historio de Vikipedio

9
00:00:57,167 --> 00:01:04,583
kaj plejparte pri la teknika aspekto de la subteno de multaj lingvoj.

10
00:01:04,583 --> 00:01:14,417
Originale kiam la Vikipedio ekstariĝis, ĝi estis nur en la angla lingvo.

11
00:01:14,417 --> 00:01:22,042
Nun io kio estas bona kaj simpla pri la angla lingvo estas, ke ĝi ne havas ĉapelitajn literojn.

12
00:01:22,042 --> 00:01:30,417
Sed nature, iu grava problemo pri tio estas, ke la usonaj programistoj, kiel mi mem,

13
00:01:30,417 --> 00:01:38,042
ne tro bone konas la problemojn pri literoj kaj skribsistemoj de aliaj lingvoj,

14
00:01:38,042 --> 00:01:48,042
kaj pro tio, multe da softvaro, programoj kaj retpaĝaroj ne bone traktas lingvojn,

15
00:01:48,042 --> 00:01:54,250
krom tiuj de okcidenteŭropo.

16
00:01:54,250 --> 00:01:59,250
Multaj interesiĝis pri subteno por aliaj lingvoj,

17
00:01:59,250 --> 00:02:07,524
ke ni kunportu la tutan konaron de la homaro al ĉiuj homoj de la mondo.

18
00:02:07,524 --> 00:02:16,375
Do, estus bone subteni la aliajn lingvojn, sed ĝi ne bone funkciis originale.

19
00:02:16,375 --> 00:02:22,333
Mi starigis multajn retpaĝarojn por Vikipedio en multaj lingvoj,

20
00:02:22,333 --> 00:02:25,167
kelkaj dekoj de lingvoj, fakte.

21
00:02:25,167 --> 00:02:33,417
Sed multaj el ili tute fuŝis, do ekzemple paĝaro de Vikipedio en la japana lingvo.

22
00:02:33,417 --> 00:02:40,917
Nuntempe, tre bone skribeblas. Ĝi havas multegajn literojn.

23
00:02:40,917 --> 00:02:47,000
Ĝi bonaspektas kaj oni povas legi, oni povas skribi. Ĉio funkcias bone nun.

24
00:02:47,000 --> 00:02:51,875
Sed originale, ĝi aspektis tre simila al tiu.

25
00:02:51,875 --> 00:03:01,833
Ĝi estis grava problemo por multaj lingvoj: japana, ĉina, rusa, hebrea ktp.

26
00:03:01,833 --> 00:03:05,875
Multaj el ili tute ne funkciis.

27
00:03:05,875 --> 00:03:19,569
Kelkfoje eĉ kiel la pola lingvo kreis sian apartan retpaĝaron por ilia vikio,

28
00:03:19,569 --> 00:03:28,042
kiu bone subtenis la orienteŭropajn literojn, sed ankoraŭ ne la japanan, la rusan ktp.

29
00:03:28,042 --> 00:03:35,737
Je tiu tempo, mi ekkonis la Vikipedion fakte per Esperanto.

30
00:03:35,737 --> 00:03:44,769
Mi estis studanto ĉe universitato kaj mi lernis la francan ktp en normala kurso.

31
00:03:44,769 --> 00:03:55,042
Sed mi interesiĝis pri aliaj lingvoj, kaj Esperanton mi lernis mem per la Interreto kaj libroj ktp.

32
00:03:55,042 --> 00:04:00,208
Per komputilo kaj Interreto, estis tre interesa,

33
00:04:00,208 --> 00:04:08,292
kaj Vikipedio en Esperanto ekstariĝis per nia kara Chuck.

34
00:04:08,292 --> 00:04:20,947
En tiu tempo, ni ankoraŭ havis la fuŝan litersistemon, do por Esperanto, kiu havas ĉapelitajn literojn.

35
00:04:23,716 --> 00:04:31,000
Tiel ĝi havas la ĉapelon super la literoj.

36
00:04:31,000 --> 00:04:40,271
Sed, por ke ĝi estu skribebla en la retpaĝo, oni devis skribi per x-sistemo.

37
00:04:40,271 --> 00:04:50,482
Do, "cx" ŝanĝas al "ĉ" ktp. Ĝi tre malbelaspektis.

38
00:04:50,482 --> 00:05:07,479
Por plibeligi ĝin, kaj kreigi, ke ĝi aspektu ĝuste, kiel ĝi estu, mi aldonis subtenon por la litersistemo unikodo.

39
00:05:07,479 --> 00:05:18,542
Unikodo estas sistemo por enkodigi la literojn de ĉiu lingvo en la tuta mondo:

40
00:05:18,542 --> 00:05:28,273
de egiptaj hierglifoj ĝis la nuntempaj japana, korea ktp, kaj multaj simboloj

41
00:05:28,273 --> 00:05:35,375
en unu sistemo, kiu povas inkluzivi ĉiujn ili.

42
00:05:35,375 --> 00:05:44,793
Por ke, ni ne devas havi apartan polan sistemon por orienteŭropo,

43
00:05:44,793 --> 00:05:48,667
kaj francan por okcidenteŭropo ktp.

44
00:05:48,667 --> 00:05:58,193
Ni povas havi nur unu sistemon, unu programon, unu retpaĝäron por ĉiuj lingvoj.

45
00:05:58,193 --> 00:06:12,875
Kun tiu sistemo tutmonda, ĝi estis ekigita en la komputiloj ekde 20 jaroj,

46
00:06:12,875 --> 00:06:23,417
sed je 2001, 2002, kiam ni starigis Vikipedion, unikodo ankoraŭ estis "nova" por la reto,

47
00:06:23,417 --> 00:06:30,327
do estis malfacile enmeti ĝin en la usonecajn programojn.

48
00:06:30,327 --> 00:06:42,208
Necesis iom studi kiel funkcias la sistemo UTF8 por enmeti unikodon en la retpaĝon.

49
00:06:42,208 --> 00:06:52,851
Sed, mi povis studi ĝin iom, kaj mi aldonis subtenon por la originala softvaro de Vikipedio.

50
00:06:52,851 --> 00:07:04,208
Mi donis al ĝi la konvertilon de la "sx" al la ĝusta "ŝ" ktp.

51
00:07:04,208 --> 00:07:10,167
Sed mi trovis, ke ĝi estis ne nur por Esperanto.

52
00:07:10,167 --> 00:07:14,125
Ĝi povas funkcii por la aliaj lingvoj ankaŭ.

53
00:07:14,125 --> 00:07:21,504
Ekzemple la rusa, la japana, la pola povas funkcii per unikodo.

54
00:07:21,504 --> 00:07:27,750
Bedaŭrinde, ĝi estis iomete pli malsimple,

55
00:07:27,750 --> 00:07:40,917
por ke je tiu tempo mi ankaŭ ekstarigis novan softvaron de Vikipedio, kiu estis tute malsama ol la originala.

56
00:07:40,917 --> 00:07:47,792
Ĝi estis pli bona, sed ĝi ankaŭ ne estis unikodkapabla.

57
00:07:47,792 --> 00:07:56,822
Ĝi estis nature kreita de okcidenteŭropano kaj usonanoj,

58
00:07:56,822 --> 00:08:04,583
kaj ne bone konas, ke estas aliaj lingvoj krom okcidenteŭropo kaj nordameriko

59
00:08:04,583 --> 00:08:08,060
kiu devas havi aliajn literojn.

60
00:08:08,060 --> 00:08:16,875
Pro tio necesis efektive krei la unikodkapablon por Vikipedio trifoje.

61
00:08:16,875 --> 00:08:20,808
Originale por la Esperanto-Vikipedio.

62
00:08:20,808 --> 00:08:33,958
Duafoje ĉe la nova sistemo, kiun origine oni starigis nur per la angla Vikipedio kaj ne bezonis unikodon.

63
00:08:33,958 --> 00:08:43,833
Denove kiam ni tre grande ŝanĝegis la softvaron por plirapidigi ĝin,

64
00:08:43,833 --> 00:08:49,000
sed poste estis kompleta la trian fojon.

65
00:08:49,000 --> 00:08:59,333
Dum la jaro 2002 kaj 2003, ni provis ekstarigi novajn Vikipediojn en multaj lingvoj.

66
00:08:59,333 --> 00:09:12,583
Ni reakiris la polan lingvon, kaj povis pli bone kunigi ĝin kun aliaj lingvoj.

67
00:09:12,583 --> 00:09:21,667
Ekzemple unu lingvo povas ligi al paĝo pri la sama afero en alia lingvo.

68
00:09:21,667 --> 00:09:29,458
Nun kun sama sistemo por ĉio, oni povas tion fari.

69
00:09:29,458 --> 00:09:38,833
Pli bone kunmeti la grupojn de la lingvanoj en sia propra lingvo.

70
00:09:38,833 --> 00:09:45,750
Simile estis kelkaj aliaj problemoj por la lingvoj en la programo ĉe la reto.

71
00:09:45,750 --> 00:09:53,667
Estas iomete problemete, ke la tradiciaj usonaj programistoj

72
00:09:53,667 --> 00:10:06,157
kaj ofte eĉ la okcidenteŭropanoj kreis siajn programojn nur en la angla lingvo.

73
00:10:06,157 --> 00:10:15,750
Estis iom da problemo kiam iu kiu ne angle kapablas aŭ malbone kapablas

74
00:10:15,750 --> 00:10:20,958
aŭ simple volas uzi sistemon en sia propra lingvo.

75
00:10:20,958 --> 00:10:31,750
Pro tio ni devis ankaŭ aldoni sistemon por traduki la mesaĝojn el la retpaĝoj,

76
00:10:31,750 --> 00:10:37,958
por ke oni povus kompreni ĝin en sia propra lingvo.

77
00:10:37,958 --> 00:10:52,417
Ekzemple ni povas ... Artikolo, Diskuto, Historio, Forigi

78
00:10:52,417 --> 00:10:57,042
Article, Talk, Edit, History, nur en la angla.

79
00:10:57,042 --> 00:11:01,458
Ne estas tre bone, sed ĝenerale oni regas la anglan.

80
00:11:01,458 --> 00:11:23,375
Do, ni kreis mapon inter la mesaĝoj kaj iometa priskribeto pri ĉiu mesaĝo.

81
00:11:23,375 --> 00:11:41,382
Kiam ni faras ion iom pli granda, estas grandaj mesaĝoj, kaj estas frazoj kaj paragrafoj ktp.

82
00:11:41,382 --> 00:11:46,141
Estas iom pli malsimpla ol la simplaj vortoj.

83
00:11:46,141 --> 00:11:54,385
Pro tio ni donas efektive iun nomon por ĉiu mesaĝo.

84
00:11:54,385 --> 00:12:10,384
En la programo, ĝi ne havas la anglan frazon, ĝi havas nur nomon kiu estas "login-message" aŭ simile.

85
00:12:10,384 --> 00:12:21,552
En dosiero kun la mapo por ĉiu individua lingvo, estas la nomo kaj la mesaĝo.

86
00:12:21,552 --> 00:12:25,732
La mesaĝo povas esti tradukita en ĉiu lingvo.

87
00:12:25,732 --> 00:12:36,000
Similaj sistemoj estas uzataj en multaj programoj en diversaj, precizaj formoj,

88
00:12:36,000 --> 00:12:50,080
sed la plej malsama afero pri la sistemo en Vikipedio, estas ke oni povas ankaŭ ŝanĝi tiun mesaĝon.

89
00:12:50,080 --> 00:13:13,565
Se mi volas ŝanĝi tiun frazon iomete malsame, por ke mia Vikipedio havu iun normon aŭ regulon

90
00:13:13,565 --> 00:13:24,000
kiel oni skribas artikolon aŭ elektas la administristojn ktp.

91
00:13:24,000 --> 00:13:30,632
Ĝi povas esti malsama per la sistemo de Vikipedio.

92
00:13:30,632 --> 00:13:36,344
Oni povas ... mi ne estas ensalutinta, do mi ne povas ...

93
00:13:36,344 --> 00:13:48,583
sed la administrantoj ĉe la retpaĝo povas uzi la vikion por ŝanĝi siajn proprajn mesaĝojn.

94
00:13:48,583 --> 00:13:54,375
[Bedaŭrinde tiam mia kamerao ĉesis funkcii.]