0:00:04.285,0:00:09.285
Teknika evoluo de Vikipedio de Brion Vibber - Eks-teknikestro de Vikipedio

0:00:09.285,0:00:11.540
Bonan vesperon, ĉiuj.

0:00:11.540,0:00:15.417
Estas mia plezuro prezenti al vi, Brion Vibber.

0:00:15.417,0:00:23.475
Dum jaroj li laboris ĉe la Wikimedia Foundation, kiel ĉefa teknikisto.

0:00:23.475,0:00:31.236
kaj mi tre ĝojas, ke Lu povas veni. Li estas la estro de Esperantoland.org.

0:00:31.236,0:00:35.167
Mi donas al Brion.

0:00:35.167,0:00:52.477
Vikipedio: ĉu estas iu, kiu ne konas la Vikipedion?

0:00:52.477,0:00:57.167
Do, iomete pri la historio de Vikipedio

0:00:57.167,0:01:04.583
kaj plejparte pri la teknika aspekto de la subteno de multaj lingvoj.

0:01:04.583,0:01:14.417
Originale kiam la Vikipedio ekstariĝis, ĝi estis nur en la angla lingvo.

0:01:14.417,0:01:22.042
Nun io kio estas bona kaj simpla pri la angla lingvo estas, ke ĝi ne havas ĉapelitajn literojn.

0:01:22.042,0:01:30.417
Sed nature, iu grava problemo pri tio estas, ke la usonaj programistoj, kiel mi mem,

0:01:30.417,0:01:38.042
ne tro bone konas la problemojn pri literoj kaj skribsistemoj de aliaj lingvoj,

0:01:38.042,0:01:48.042
kaj pro tio, multe da softvaro, programoj kaj retpaĝaroj ne bone traktas lingvojn,

0:01:48.042,0:01:54.250
krom tiuj de okcidenteŭropo.

0:01:54.250,0:01:59.250
Multaj interesiĝis pri subteno por aliaj lingvoj,

0:01:59.250,0:02:07.524
ke ni kunportu la tutan konaron de la homaro al ĉiuj homoj de la mondo.

0:02:07.524,0:02:16.375
Do, estus bone subteni la aliajn lingvojn, sed ĝi ne bone funkciis originale.

0:02:16.375,0:02:22.333
Mi starigis multajn retpaĝarojn por Vikipedio en multaj lingvoj,

0:02:22.333,0:02:25.167
kelkaj dekoj de lingvoj, fakte.

0:02:25.167,0:02:33.417
Sed multaj el ili tute fuŝis, do ekzemple paĝaro de Vikipedio en la japana lingvo.

0:02:33.417,0:02:40.917
Nuntempe, tre bone skribeblas. Ĝi havas multegajn literojn.

0:02:40.917,0:02:47.000
Ĝi bonaspektas kaj oni povas legi, oni povas skribi. Ĉio funkcias bone nun.

0:02:47.000,0:02:51.875
Sed originale, ĝi aspektis tre simila al tiu.

0:02:51.875,0:03:01.833
Ĝi estis grava problemo por multaj lingvoj: japana, ĉina, rusa, hebrea ktp.

0:03:01.833,0:03:05.875
Multaj el ili tute ne funkciis.

0:03:05.875,0:03:19.569
Kelkfoje eĉ kiel la pola lingvo kreis sian apartan retpaĝaron por ilia vikio,

0:03:19.569,0:03:28.042
kiu bone subtenis la orienteŭropajn literojn, sed ankoraŭ ne la japanan, la rusan ktp.

0:03:28.042,0:03:35.737
Je tiu tempo, mi ekkonis la Vikipedion fakte per Esperanto.

0:03:35.737,0:03:44.769
Mi estis studanto ĉe universitato kaj mi lernis la francan ktp en normala kurso.

0:03:44.769,0:03:55.042
Sed mi interesiĝis pri aliaj lingvoj, kaj Esperanton mi lernis mem per la Interreto kaj libroj ktp.

0:03:55.042,0:04:00.208
Per komputilo kaj Interreto, estis tre interesa,

0:04:00.208,0:04:08.292
kaj Vikipedio en Esperanto ekstariĝis per nia kara Chuck.

0:04:08.292,0:04:20.947
En tiu tempo, ni ankoraŭ havis la fuŝan litersistemon, do por Esperanto, kiu havas ĉapelitajn literojn.

0:04:23.716,0:04:31.000
Tiel ĝi havas la ĉapelon super la literoj.

0:04:31.000,0:04:40.271
Sed, por ke ĝi estu skribebla en la retpaĝo, oni devis skribi per x-sistemo.

0:04:40.271,0:04:50.482
Do, "cx" ŝanĝas al "ĉ" ktp. Ĝi tre malbelaspektis.

0:04:50.482,0:05:07.479
Por plibeligi ĝin, kaj kreigi, ke ĝi aspektu ĝuste, kiel ĝi estu, mi aldonis subtenon por la litersistemo unikodo.

0:05:07.479,0:05:18.542
Unikodo estas sistemo por enkodigi la literojn de ĉiu lingvo en la tuta mondo:

0:05:18.542,0:05:28.273
de egiptaj hierglifoj ĝis la nuntempaj japana, korea ktp, kaj multaj simboloj

0:05:28.273,0:05:35.375
en unu sistemo, kiu povas inkluzivi ĉiujn ili.

0:05:35.375,0:05:44.793
Por ke, ni ne devas havi apartan polan sistemon por orienteŭropo,

0:05:44.793,0:05:48.667
kaj francan por okcidenteŭropo ktp.

0:05:48.667,0:05:58.193
Ni povas havi nur unu sistemon, unu programon, unu retpaĝäron por ĉiuj lingvoj.

0:05:58.193,0:06:12.875
Kun tiu sistemo tutmonda, ĝi estis ekigita en la komputiloj ekde 20 jaroj,

0:06:12.875,0:06:23.417
sed je 2001, 2002, kiam ni starigis Vikipedion, unikodo ankoraŭ estis "nova" por la reto,

0:06:23.417,0:06:30.327
do estis malfacile enmeti ĝin en la usonecajn programojn.

0:06:30.327,0:06:42.208
Necesis iom studi kiel funkcias la sistemo UTF8 por enmeti unikodon en la retpaĝon.

0:06:42.208,0:06:52.851
Sed, mi povis studi ĝin iom, kaj mi aldonis subtenon por la originala softvaro de Vikipedio.

0:06:52.851,0:07:04.208
Mi donis al ĝi la konvertilon de la "sx" al la ĝusta "ŝ" ktp.

0:07:04.208,0:07:10.167
Sed mi trovis, ke ĝi estis ne nur por Esperanto.

0:07:10.167,0:07:14.125
Ĝi povas funkcii por la aliaj lingvoj ankaŭ.

0:07:14.125,0:07:21.504
Ekzemple la rusa, la japana, la pola povas funkcii per unikodo.

0:07:21.504,0:07:27.750
Bedaŭrinde, ĝi estis iomete pli malsimple,

0:07:27.750,0:07:40.917
por ke je tiu tempo mi ankaŭ ekstarigis novan softvaron de Vikipedio, kiu estis tute malsama ol la originala.

0:07:40.917,0:07:47.792
Ĝi estis pli bona, sed ĝi ankaŭ ne estis unikodkapabla.

0:07:47.792,0:07:56.822
Ĝi estis nature kreita de okcidenteŭropano kaj usonanoj,

0:07:56.822,0:08:04.583
kaj ne bone konas, ke estas aliaj lingvoj krom okcidenteŭropo kaj nordameriko

0:08:04.583,0:08:08.060
kiu devas havi aliajn literojn.

0:08:08.060,0:08:16.875
Pro tio necesis efektive krei la unikodkapablon por Vikipedio trifoje.

0:08:16.875,0:08:20.808
Originale por la Esperanto-Vikipedio.

0:08:20.808,0:08:33.958
Duafoje ĉe la nova sistemo, kiun origine oni starigis nur per la angla Vikipedio kaj ne bezonis unikodon.

0:08:33.958,0:08:43.833
Denove kiam ni tre grande ŝanĝegis la softvaron por plirapidigi ĝin,

0:08:43.833,0:08:49.000
sed poste estis kompleta la trian fojon.

0:08:49.000,0:08:59.333
Dum la jaro 2002 kaj 2003, ni provis ekstarigi novajn Vikipediojn en multaj lingvoj.

0:08:59.333,0:09:12.583
Ni reakiris la polan lingvon, kaj povis pli bone kunigi ĝin kun aliaj lingvoj.

0:09:12.583,0:09:21.667
Ekzemple unu lingvo povas ligi al paĝo pri la sama afero en alia lingvo.

0:09:21.667,0:09:29.458
Nun kun sama sistemo por ĉio, oni povas tion fari.

0:09:29.458,0:09:38.833
Pli bone kunmeti la grupojn de la lingvanoj en sia propra lingvo.

0:09:38.833,0:09:45.750
Simile estis kelkaj aliaj problemoj por la lingvoj en la programo ĉe la reto.

0:09:45.750,0:09:53.667
Estas iomete problemete, ke la tradiciaj usonaj programistoj

0:09:53.667,0:10:06.157
kaj ofte eĉ la okcidenteŭropanoj kreis siajn programojn nur en la angla lingvo.

0:10:06.157,0:10:15.750
Estis iom da problemo kiam iu kiu ne angle kapablas aŭ malbone kapablas

0:10:15.750,0:10:20.958
aŭ simple volas uzi sistemon en sia propra lingvo.

0:10:20.958,0:10:31.750
Pro tio ni devis ankaŭ aldoni sistemon por traduki la mesaĝojn el la retpaĝoj,

0:10:31.750,0:10:37.958
por ke oni povus kompreni ĝin en sia propra lingvo.

0:10:37.958,0:10:52.417
Ekzemple ni povas ... Artikolo, Diskuto, Historio, Forigi

0:10:52.417,0:10:57.042
Article, Talk, Edit, History, nur en la angla.

0:10:57.042,0:11:01.458
Ne estas tre bone, sed ĝenerale oni regas la anglan.

0:11:01.458,0:11:23.375
Do, ni kreis mapon inter la mesaĝoj kaj iometa priskribeto pri ĉiu mesaĝo.

0:11:23.375,0:11:41.382
Kiam ni faras ion iom pli granda, estas grandaj mesaĝoj, kaj estas frazoj kaj paragrafoj ktp.

0:11:41.382,0:11:46.141
Estas iom pli malsimpla ol la simplaj vortoj.

0:11:46.141,0:11:54.385
Pro tio ni donas efektive iun nomon por ĉiu mesaĝo.

0:11:54.385,0:12:10.384
En la programo, ĝi ne havas la anglan frazon, ĝi havas nur nomon kiu estas "login-message" aŭ simile.

0:12:10.384,0:12:21.552
En dosiero kun la mapo por ĉiu individua lingvo, estas la nomo kaj la mesaĝo.

0:12:21.552,0:12:25.732
La mesaĝo povas esti tradukita en ĉiu lingvo.

0:12:25.732,0:12:36.000
Similaj sistemoj estas uzataj en multaj programoj en diversaj, precizaj formoj,

0:12:36.000,0:12:50.080
sed la plej malsama afero pri la sistemo en Vikipedio, estas ke oni povas ankaŭ ŝanĝi tiun mesaĝon.

0:12:50.080,0:13:13.565
Se mi volas ŝanĝi tiun frazon iomete malsame, por ke mia Vikipedio havu iun normon aŭ regulon

0:13:13.565,0:13:24.000
kiel oni skribas artikolon aŭ elektas la administristojn ktp.

0:13:24.000,0:13:30.632
Ĝi povas esti malsama per la sistemo de Vikipedio.

0:13:30.632,0:13:36.344
Oni povas ... mi ne estas ensalutinta, do mi ne povas ...

0:13:36.344,0:13:48.583
sed la administrantoj ĉe la retpaĝo povas uzi la vikion por ŝanĝi siajn proprajn mesaĝojn.

0:13:48.583,0:13:54.375
[Bedaŭrinde tiam mia kamerao ĉesis funkcii.]